Ἀρχιμανδρίτου Φωτίου Ἰωακεὶμ

Ἡ ὁσία Βρυώνα (= Βριένη) στὰ Μανδριὰ τῆς Πάφου.
Ἡ μεγάλη θαυματουργὸς ἀσκήτρια τῆς βυζαντινῆς Κύπρου*

Στὴν πολυάριθμη ἔνθεη χορεία, ἡ ὁποία διῆλθε ἀγγελικὰ τὴν ἀσκητικὴ βιοτὴ στὸν τόπο μας, συγκαταλέγονται, τόσο πνευματοφόροι ἄνδρες, ὅσο καὶ θεοφόρες γυναῖκες, ἔστω κι ἂν εἶναι λίγες οἱ γνωστές, γιὰ ὅσες δηλαδὴ μᾶς διέσωσε στοιχεῖα ὁ πανδαμάτωρ χρόνος καί, βεβαίως, ἡ Θεία Πρόνοια. 

Ἀνάμεσά τους ἐξέχουσα θέση κατέχει ἀναμφίλεκτα μέχρι σήμερα ἡ σημειοφόρος Βριένη τῆς Πάφου, τῆς ὁποίας τὸ ὄνομα ἀποδόθηκε μὲ τὸν χρόνο ὡς Βρυῶνα. Πρέπει ἐξαρχῆς νὰ ἀναφέρουμε ὅτι κανένα βιογραφικὸ στοιχεῖο γι᾽ αὐτὴν δὲν μᾶς εἶναι μὲ βεβαιότητα γνωστό, γύρω δὲ ἀπὸ τὸ σεπτό της πρόσωπο ἐπικρατεῖ ἀσάφεια καὶ σύγχυση, σύνηθες φαινόμενο γιὰ πλείστους ὅσους ἐν Κύπρῳ ἁγίους! Θὰ προσπαθήσουμε στὴ συνέχεια, Χάριτι Θεοῦ καὶ εὐχαῖς τῆς ὁσίας, βάσει τῶν σωζομένων σχετικῶν ἀρχαιολογικῶν, ἁγιολογικῶν καὶ λοιπῶν ἱστορικῶν στοιχείων, νὰ ἀποκαταστήσουμε ἱστορικὰ τὸ πρόσωπο τῆς μεγάλης αὐτῆς θαυματουργοῦ ἁγίας. 

Ὁ καθαυτὸ χῶρος τιμῆς, ἀλλὰ καὶ τῆς ἀσκήσεως καὶ τελειώσεως τῆς ὁσίας Βριένης —ὅπως μποροῦμε νὰ συμπεράνουμε—, ἐντοπίζεται σὲ ἀπόμερη καὶ παραθαλάσσια περιοχή, πλησίον τοῦ χωριοῦ Μανδριὰ τῆς Πάφου (Εἰκ. 1), ἡ ὁποία ἦταν παλαιότερα γνωστὴ μὲ τὸ ὄνομα Ἁγία Ἀγκῶνα, σήμερα δὲ καταγράφεται ἐπισήμως ὡς Ἁγία Ἀργῶνα (στὸ θέμα αὐτὸ θὰ ἐπανέλθουμε κατωτέρω).  Στὸν χῶρο τοῦτο σώζονταν μέχρι καὶ πρὶν ἀπὸ 40 περίπου χρόνια καταχωσμένα τὰ ἐρείπια παλαιοῦ ναοῦ ἐπ᾽ ὀνόματι τῆς Ἁγίας Βρυώνας. Τὰ ἐρείπια αὐτὰ δὲν ὑπάρχουν πιὰ (ἢ δὲν εἶναι πλέον ἐμφανῆ), γιατὶ στὸν ἴδιο χῶρο ἀνηγέρθη κατὰ τὸ 1985 νέο παρεκκλήσιο πρὸς τιμή της (Εἰκ. 2).

Καθοριστικὴ ἐν προκειμένῳ ἔνδειξη πρὸς διευκρίνιση τῆς ἰδιότητας τῆς ἁγίας, τὸ ὅτι δηλαδὴ διῆλθε τὸν βίο της ἀσκητικῶς, θεωροῦμε πὼς εἶναι ἡ παραπλεύρως τοῦ ἐν λόγῳ ναοῦ της ὕπαρξη ἀρχαίου (ἑλληνιστικοῦ/ρωμαϊκοῦ; ) κοιμητηρίου, μὲ ἁψιδωτὲς εἰσόδους καὶ λαβυρινθώδεις διαδρόμους καὶ ταφικοὺς θαλάμους (βλ. Εἰκ. 3-4).

*   *   *

Σ᾽αὐτὴ τὴ συνάφεια κρίνεται ἀναγκαῖο νὰ ἐπισημάνουμε τὰ ἑξῆς σημαντικά:

α. Τὸ ἐν λόγῳ ταφικὸ σύμπλεγμα καὶ ὁ  ἀνωτέρω παλαιὸς ναὸς τῆς Ἁγίας δὲν εἶναι τὰ μόνα ἀρχαῖα μνημεῖα τῆς εὐρύτερης περιοχῆς, οὔτε καὶ ἀποτελοῦν μεμονωμένο γεγονός. Καὶ ἐπεξηγοῦμε: Συμφώνως καὶ πρὸς τὴν κατὰ τὸ δεύτερο ἥμισυ τοῦ 19ου αἰ. ἔγκυρη μαρτυρία–ἀναφορὰ τοῦ γνωστοῦ λογίου ἑλλαδίτη Ἀθανασίου Σακελλαρίου [1], στὸν χῶρο τοῦτο ἀναπτύχθηκε ἀρχαῖος οἰκισμός, τοῦ ὁποίου τὰ ἐρείπια τότε ἦσαν ἀσφαλῶς ἀφθονώτερα καὶ βρίσκονταν σὲ πολὺ καλύτερη κατάσταση, παρὰ σήμερα, μεταξὺ τῶν ὁποίων καταλέγονταν καὶ κατάλοιπα χριστιανικῶν ναῶν, ἀκόμη δὲ καὶ σπήλαια-παλαιοὶ τάφοι.

Τὰ πλεῖστα τῶν ἐρειπίων τούτων φαίνεται ὅτι μὲ τὴν πάροδο τοῦ χρόνου ἐξαφανίσθηκαν, πιθανὸν ἕνεκα τῶν συγχρόνων καλλιεργειῶν. Νὰ σημειώσουμε ἐδῶ ὅτι περὶ τὸ 1 χλμ. ἀπὸ τὸν ναὸ τῆς Ἁγίας Βρυώνας ἐντοπίστηκαν πρόσφατα (2009) κατάλοιπα ἀταύτιστης παλαιοχριστιανικῆς βασιλικῆς, τὰ ὁποῖα ὅμως σκεπάστηκαν μέχρι τὴ διενέργεια ἀνασκαφῆς σὲ εὐθετώτερο χρόνο.

β. Πλεῖστοι ὅσοι ἀρχαῖοι σπηλαιώδεις τάφοι κατὰ τὴ βυζαντινὴ περίοδο, καὶ μάλιστα κατὰ τοὺς παλαιοχριστιανικοὺς χρόνους, συμφώνως μάλιστα καὶ πρὸς τὸ ὑπόδειγμα τοῦ γενάρχη τοῦ μοναχισμοῦ ὁσίου Ἀντωνίου τοῦ Μεγάλου [2], λειτούργησαν συχνότατα καὶ ὡς ἀσκητήρια καὶ ἐγκλεῖστρες.

γ. Τὸ φαινόμενο τοῦτο τῆς μετατροπῆς ἀρχαίων λαξευτῶν τάφων σὲ ἀσκητήρια παρουσιάζει μία ἰδιαίτερη πύκνωση στὴν ἐπαρχία τῆς Πάφου, γεγονὸς ἄξιο ἰδιαίτερης προσοχῆς καὶ μελέτης. Προχωρῶντας πρὸς τὰ δυτικὰ τῶν Μανδριῶν, συναντοῦμε, γιὰ παράδειγμα, τὰ περίφημα λαξευτὰ ἀσκητήρια τῆς Γεροσκήπου (λ.χ. στὸν Ἅγιο Πολυκέλλαρο), τῆς Κάτω Πάφου (ὅπως τοὺς Ἑλληνόσπηλιους ἢ Ἑπτὰ Ἅι–Γιώργηδες [βλ. Εἰκ. 5-6], τὸ στυλιτικὸ ἔγκλειστρο τοῦ Ὁσίου Ἀγαπητοῦ ἢ Ἀγαπίου [Εἰκ. 7α-7β] καὶ αὐτὰ στὴν περιοχὴ «Μετέωρα» [βλ. Εἰκ.  8]) καί, πιὸ βόρεια, τὰ ἀσκητήρια τῆς Ἔμπας (περιοχὴ Πετρίδια [Εἰκ. 9]) καὶ ἐκεῖνα στὴν ἀσκητοπλημμύριστη περιοχὴ τῆς Πέγειας (ὅπως τοὺς ἀξιοθαύμαστους Σπήλιους τοῦ Μελέτη [Εἰκ. 10α-10δ]). 

δ. Κατὰ τὴν ὀρθόδοξη λατρευτικὴ πρακτικὴ στὴ νῆσο, μετὰ τὴν ἐν Χριστῷ ὁσιακὴ τελείωση κάποιου ἀσκητῆ καὶ τὴν παγίωση τῆς πεποίθησης γιὰ τὴν ἁγιότητά του στὴ συνείδηση τοῦ τοπικοῦ χριστιανικοῦ πληρώματος, ἀνεγείρεται ναὸς πρὸς τιμή του στὸ πλησιέστερο δυνατὸ πρὸς τὸ σπήλαιό του καὶ λατρευτικῶς προσβάσιμο σημεῖο:

Συνηθέστερα πάνω ἢ δίπλα ἀπὸ τὸ Μαρτύριό του (τὸν χῶρο δηλονότι τοῦ ἀναιμάκτου τῆς συνειδήσεως μαρτυρίου καὶ τῆς ἐν Χριστῷ καλῆς μαρτυρίας του), ἀναλόγως πρὸς τὴ γεωφυσιολογία τοῦ χώρου τοῦ ἀσκητηρίου. Ἐνίοτε αὐτὸ τοῦτο τὸ σπήλαιο, ὁ μάρτυρας τῶν ποικίλων τοῦ ὁσίου (ἢ τῆς ὁσίας) ἀσκητικῶν παλαισμάτων, καθιερώνεται «εἰς ναὸν ἅγιον Κυρίου, τοῦ ἐν αὐτῷ τελεῖσθαι τὰς ἀναιμάκτους καὶ ἀχράντους θυσίας» καὶ τὴν λογικὴν λατρείαν.

ε. Περαιτέρω, πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ πέριξ τοῦ ναοῦ τῆς Ἁγίας ἀνωτέρω οἰκισμός, συμφώνως πρὸς ἔγκυρες γραπτὲς μαρτυρίες, ἤδη ἀπὸ τὸν μεσαίωνα ἀποκαλεῖται Sancta Vriona [3], γεγονὸς ποὺ ὑπεμφαίνει ὅτι, ἀφενὸς ἡ ἁγία προϋπῆρξε τῆς ἐν Κύπρῳ Φραγκοκρατίας, ἀφετέρου δὲ ὅτι ἡ τιμή της ἤδη ἐπικρατοῦσε καὶ κατὰ τὸν μεσαίωνα, σὲ σημεῖο μάλιστα ποὺ νὰ ἔχει ἀποδοθεῖ τὸ ὄνομά της στὸν οἰκισμό.

*   *   *

Κατόπιν τῶν ὡς ἄνω, κρίνεται ἀρκετὰ εὔλογο νὰ συμπεράνουμε ὅτι ἡ ἁγία Βρυῶνα (=Βριένη) ὑπῆρξε πιθανώτατα τοπικὴ ὁσία, ἄκμασε κατὰ τὴν πρώιμη βυζαντινὴ περίοδο καὶ διῆλθε τὸν βίο της ἀσκητικῶς στὸ παραπλεύρως τοῦ ναοῦ της ἀρχαῖο ταφικὸ σύμπλεγμα. Μετὰ τὴν ὁσιακή της τελείωση καὶ τὴν καθιέρωσή της στὴ συνείδηση τοῦ Ὀρθοδόξου πληρώματος ὡς ἁγίας, ἀνηγέρθη παραπλεύρως τοῦ ἀσκητηρίου της ὁ ἀρχικὸς πρὸς τιμή της ναός, ἄγνωστο σὲ ποιὰ ἀκριβῶς ἐποχή, λόγῳ ἐλλείψεως σχετικῶν ἀρχαιολογικῶν τεκμηρίων. 

Ἐδῶθὰ πρέπει νὰ ὑπενθυμήσουμε ὅτι μᾶς εἶναι γνωστὲς καὶ ἄλλες περιπτώσεις ὁσίων γυναικῶν, μὲ πρώιμη ἀκμὴ στὴν Κύπρο. Τέτοια χαρακτηριστικὰ καὶ παράλληλα εἶναι τὰ παραδείγματα τῆς Παφίας ὁσίας Κωνσταντίας καὶ τῆς Καρπασίτιδος ὁσίας Φωτεινῆς. 

Ἡ πρώτη ἄκμασε κατὰ τὸν 4ο αἰῶνα καὶ ὑπῆρξε μέχρι τέλους πιστὴ μαθήτρια τοῦ Μεγάλου Ἱλαρίωνος. Ἡ εὐλαβέστατη αὐτὴ γυναίκα ἦταν ἔγγαμη καὶ καταγόταν ἀπὸ τὴν Πάφο, σύχναζε δὲ πρὸς τὸν ὅσιο μὲ ἄλλους εὐλαβεῖς Παφηνοὺς στὸ ἀσκητήριό του κοντὰ στὸ χωριὸ Ἐπισκοπὴ χάριν ψυχικῆς ὠφέλειας. Ἀξιώθηκε νὰ παραστεῖ στὴν κοίμηση τοῦ ἁγίου κατὰ τὸ ἔτος 371, καὶ ἔκτοτε δὲν ἀποχωρίσθηκε τοῦ ἀσκητηρίου, ἀλλά, ἐγκαταλείποντας συγγενεῖς καὶ γνωστούς, παρέμενε ἐκεῖ συνεχῶς, προσευχόμενη ἀδιαλείπτως, μέχρι τὴν ὁσία κοίμησή της κατὰ τὸ ἔτος 372 [4]. 

Ἡ Ὁσία Φωτεινὴ ἡ Καρπασίτιδα, στὴν ἄλλη ἄκρη τῆς νήσου, τὴν ἀπόκοσμη καὶ εὐλογημένη Καρπασία, ἄκμασε, συμφώνως πρὸς τὶς ὑπάρχουσες ἐνδείξεις, κατὰ τὴν πρωτοβυζαντινὴ περίοδο. Τὸν ἀσκητικό της βίο διῆλθε μέσα σὲ εὐρύχωρο λαξευτὸ ὑπόγειο σπήλαιο, ποὺ διατηρεῖται ἄριστα μέχρι σήμερα, στὸ χωριὸ Ἅγιος Ἀνδρόνικος, ὅπου καὶ ὁ τάφος καὶ τὸ θαυματουργὸ γιὰ τὶς ὀφθαλμικὲς παθήσεις ἁγίασμά της. Ἡ ἐξέχουσα τιμή της στὴν ἀνατολικὴ Κύπρο εἶναι ἀντίστοιχη αὐτῆς τῆς Ὁσίας Βριένης στὴν ἐπαρχία τῆς Πάφου [5].

Ἀλλά, θὰ διερωτηθεῖ κάποιος εὐλόγως, γιὰ τὴν περικλεῆ αὐτὴ ὁσία Βριένη δὲν διασώθηκαν κάποια ἄλλα στοιχεῖα, ἢ παλαιότερες γραπτὲς ἀναφορές; Φαίνεται πὼς ναί, ἄν και ἡ συνήθης στὴν Ἁγιολογία τῆς Κύπρου (βασικῶς ἀπὸ τὸν Μεσαίωνα καὶ ἐντεῦθεν) σύγχυση ὀνομάτων, προσώπων καὶ τόπων ἀπέδωσε τὰ σχετικὰ πρὸς τὸ πρόσωπό της σὲ ἄλλο, προφανῶς ἀνύπαρκτο πρόσωπο! Καὶ ἐπεξηγοῦμε:

Ὁ γνωστὸς κυπριακῆς καταγωγῆς λόγιος Λατῖνος καὶ ἱστοριογράφος τοῦ 16ου αἰώνα Στέφανος Λουζινιανός [6], ἄν και τυγχάνει γενικῶς ἀναξιόπιστος στοὺς καταλόγους του τῶν ἁγίων τῆς Κύπρου καὶ τῶν σχετικῶν ἁγιολογικῶν στοιχείων, ποὺ παραθέτει, καὶ χρήζει πολλῆς προσοχῆς καὶ κριτικῆς ἡ ἀξιοποίησή τους, καὶ παρόλη τὴν προχειρότητα —ἢ καὶ σκοπιμότητα!— ποὺ χαρακτηρίζει συχνὰ τὸ ἁγιολογικό του ἔργο, φαίνεται νὰ διασώζει ἐνίοτε μοναδικὰ συναφῆ στοιχεῖα. 

Ἀνάμεσα σ᾽αὐτὰ συγκαταλέγονται καὶ τὰ ὅσα ἀναφέρει γιὰ τὴν κατ‘ αὐτὸν Ἁγία Ἀγκῶνα (Ancona ἢ Ancone Vergine τὴν ἀποκαλεῖ σὲ σχετικά του ἔργα) [7]. Ἀναγράφει λοιπὸν ὅτι ἡ ἁγία αὐτὴ καταγόταν ἀπὸ τὴν Κύπρο (συμπληρώνει ὅτι ἀγνοοῦσε ἀπὸ ποιὸ ἀκριβῶς μέρος), ὑπῆρξε παρθένος πλήρης πίστεως καὶ Ἁγίου Πνεύματος, δοξάσθηκε ἀπὸ τὸν Θεὸ μὲ τὴν ἐνέργεια πλείστων θαυμάτων, καὶ γι᾽  αὐτὸ τέθηκε στὸν κατάλογο τῶν ἐν Κύπρῳ Ἁγίων, ἡ δὲ μνήμη της ἐτελεῖτο πάντοτε στὴ νῆσο. Ὑποστηρίζει μάλιστα ὅτι εἶχε βρεῖ ἀναφορὰ σ᾽ αὐτὴν σὲ (χειρόγραφο ἀσφαλῶς) ἑλληνικὸ συναξάριο. Παραδόξως ὅμως κανένας ἄλλος τοπικὸς χρονογράφος ἢ ἄλλη ἁγιολογικὴ πηγή, τουλάχιστον γνωστὴ σ᾽ ἐμᾶς, τὴ μνημονεύει. 

Κατὰ τοὺς νεώτερους χρόνους (συγκεκριμένως, ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τοῦ εἰκοστοῦ αἰώνα καὶ ἐφεξῆς) τὸ πρόσωπο τῆς μυστηριώδους αὐτῆς ἁγίας Ἀγκώνας εὐλόγως συσχετίσθηκε πρὸς τὴν ὁμώνυμη παραθαλάσσια τοποθεσία κοντὰ στὰ Μανδριὰ τῆς Πάφου, ὅπου καὶ ὁ χῶρος τιμῆς τῆς Ὁσίας Βρυώνας, ὅπως ἀνωτέρω ἀναφέραμε. Πρῶτος ὁ μακαριστὸς Βολλανδιστὴς ἁγιολόγος Hippolyte Delehayé [8] (τὸν ὁποῖο ἀκολούθησαν οἱ μεταγενέστεροι [9]) εἰσηγήθηκε τὴν πιθανὴ ταύτιση τῆς μνημονευομένης ἀπὸ μόνο τὸν Lusignan ὡς ἄνω ἁγίας Ἀγκώνας πρὸς τὴν τιμωμένη παρὰ τὰ Μανδριὰ τῆς Πάφου ἁγία. Πράγματι σὲ μεσαιωνικὰ Isolaria καὶ χάρτες τῆς Κύπρου, τουλάχιστον ἀπὸ τὸν 15ο αἰῶνα καὶ ἑξῆς, ἡ ἐν λόγῳ περιοχὴ (ὄχι ὁ οἰκισμὸς) σημειώνεται ὡς S(ancta) Ancona [10]. Περιττὸ βεβαίως νὰ ἀναφέρουμε ὅτι ὁ Delehayé ἀγνοῦσε πλήρως τὰ σχετικὰ πρὸς τὴν ἁγία Βρυῶνα, καὶ ὄχι μόνον.

Ἐδῶ ὅμως ἂς μᾶς ἐπιτραπεῖ τὸ ἑξῆς σκεπτικό: Τὸ ὄνομα αὐτὸ (Ancona) σὲ κανένα τῶν γνωστῶν ἁγιολογικῶν ἔργων ἤ, εὐρυτέρως, γνωστῶν λεξικῶν ἀπαντᾶ ὡς ὄνομα ἁγίας ἢ εὐρύτερα ὡς κύριο προσηγορικὸ ὄνομα προσώπου, ἀλλὰ μόνο ὡς ὄνομα τῆς γνωστῆς πόλης τῆς Ἰταλίας [11], ἡ ὁποία ἀποτελεῖ ἑλληνικὴ προχριστιανικὴ ἀποικία, καὶ στὴν ὁποία οἱ Ἕλληνες ἱδρυτές της προσέδωσαν προφανέστατα τὸ ὄνομα ἀφορμώμενοι ἀπὸ τὴν γεωφυσιολογία τῆς περιοχῆς τῆς πόλης. Πραγματικὰ αὐτὴ βρίσκεται σὲ φυσικὴ γωνία (ἀγκῶνα) τῆς ἰταλικῆς χερσονήσου (βλ. Πίν. 11) [12]. Ἀλλὰ καὶ ἡ ἐν λόγῳ ὁμώνυμη τοποθεσία στὴν Κύπρο σχηματίζει ἐπίσης φυσικὴ γωνία, στὸ σχῆμα τῆς διπλωμένης ἀγκώνας (βλ. Εἰκ.  1)! Τέλος, γιὰ νὰ συνοψίσουμε ὅσα ἀφοροῦν τὶς σχετικὲς ὀνομασίες τοῦ ὑπόψη χώρου στὰ Μανδριά, ἡ μὲν περιοχὴ στὴν ἐπίσημη Συναγωγὴ Τοπωνυμίων τῆς Κύπρου (Cyprus Gazetteer), κατ᾽ ἀκολουθίαν τῶν παλαιῶν πηγῶν καταγράφεται ὡς Ἁγία Ἀργῶνα [13], ὁ δὲ ἐρειπωμένος ἐκεῖ ἐπώνυμος ναός, ὅπως ἤδη προαναφέραμε, ὡς Ἁγία Βρυῶνα [14].

*   *   *

Δεδομένων ὅλων τῶν ἀνωτέρω, κρίνονται νομίζω ἀρκετὰ εὔλογα τὰ ἑξῆς συμπεράσματα/ἐκδοχές: 

α. Ὁ ἱερὸς χαρακτήρας τοῦ ὑπὸ ἀναφορὰ χώρου, σὲ συνάρτηση μὲ τὴν ἰδιάζουσα γεωμορφολογία του, προσέδωσε σ᾽ αὐτὸν τὴν τοπωνυμία Ἁγία Ἀγκῶνα, προφανῶς κατὰ τὴν περίοδο τῆς ἐν Κύπρῳ Φραγκοκρατίας. 

β. Αὐτὸ συνέβηκε, καθὼς στὸν χῶρο τοῦτο διῆλθε ἀσκητικῶς τὸν βίο της, τελειώθηκε καὶ ἐτιμᾶτο ἔκπαλαι ἡ τοπικὴ ὁσία Βρυῶνα (=Βριένη), ἡ ὁποία μεταγενεστέρως ἐπωνομάσθηκε ἀπὸ τὴν τοποθεσία ἁγία Βρυῶνα τῆς Ἀγκώνας (ἀντίστοιχο παράδειγμα ἔχουμε τὸν ναὸ τοῦ Ἁγίου Γεωργίου τῆς Ἀγκώνας πλησίον τῆς Ὁρμίδειας Λάρνακας [15]), ἴσως ἀκόμη καὶ Ἁγία τῆς Ἀγκώνας.

γ. Περαιτέρω, στὴν προκληθεῖσα κατὰ τὸν Μεσαίωνα σύγχυση περὶ τὸ πρόσωπο τῆς ὁσίας Βρυώνας συνέτεινε καὶ ἡ γλωσσικὴ ἐξέλιξη τοῦ ὀνόματός της: Βριένη→ Βριῶνα→ Βργιῶνα→Βργῶνα→Βγῶνα (καὶ Ἀβγῶνα) καὶ ῾Ργῶνα→ Ἀργῶνα (ὅπως καὶ ἀλεύρια→ἀλέβγα καὶ ἀλέργα) [16]. Τὸ Ancona, τελικῶς, φαίνεται ὅτι ἀποτελεῖ συσχέτιση πρὸς γνωστὸ (τὴν ὁμώνυμη ἰταλικὴ πόλη) ἀπὸ ξένους.

δ. Κατ᾽ ἀκολουθίαν, τὰ ὅσα ὁ Στέφανος Λουζινιανὸς (Lusignan) ἀναφέρει γιὰ τὴν κατ᾽ αὐτὸν ἁγία Ancona —ποὺ φαίνεται νὰ ἔχουν ἱστορικὴ βάση—, μποροῦν μὲ ἀσφάλεια νὰ ἀποδοθοῦν στὸ σεπτὸ πρόσωπο τῆς ἁγίας Βρυώνας, ποὺ τιμᾶται στὴν ὁμώνυμη περιοχὴ τῆς Ἁγίας Ἀργώνας–Ἀγκώνας. Ἡ ταύτιση τούτη, κατὰ τὴν ἄποψή μας, ἀποτελεῖ τὴν ἑρμηνευτικὴ δικλεῖδα γιὰ τὴ διαλεύκανση τῆς προκειμένης σύγχυσης.

Στὰ πλαίσια τῆς ὡς ἄνω γλωσσικῆς σὺν τῷ χρόνῳ ἐξέλιξης τοῦ ὀνόματος τῆς ἁγίας Βρυώνας ἐντάσσεται καὶ ἡ ὀνομαστικὴ ἐπιγραφὴ χαρακτηριστικῆς εἰκόνας της ἀπὸ τὸν γνωστὸ λαϊκότροπο Κύπριο ἁγιογράφο ἱερομόναχο Παρθένιο, ἔργου τοῦ τέλους τοῦ 18ου/ἀρχῶν τοῦ 19ου αἰ., ὅπου ἡ ἁγία ἀποκαλεῖται Βγόνα (βλ. Εἰκ. 12). Ἡ εἰκόνα αὐτή, ποὺ ἀποθησαυρίζεται σήμερα στὴν ἱερὰ Μονὴ Χρυσορροϊατίσσης τῆς Πάφου [17], ἀποτελεῖ καὶ λειτουργικὸ τεκμήριο τῆς διαχρονικῆς τιμῆς της στὴν περιοχή.

Ἡ λειτουργικὴ ὅμως τιμὴ τῆς θαυματουργῆς ὁσίας Βριένης εἶναι ἀρκετὰ πιθανὸν νὰ ὑπερέβη κατὰ πολὺ τὰ ὅρια, ὄχι μόνο τῆς Πάφου, ἀλλὰ καὶ αὐτῆς τῆς μεγαλονήσου. Κατὰ τὴν περιδιάβασή μας στὶς ποικίλες προσιτὲς ἁγιολογικὲς πηγές, προσέξαμε ὅτι σὲ ἀρκετὰ χειρόγραφα ποὺ ἀπαρτίζουν ἢ ἀκολουθοῦν στὴ δομὴ τὸ γνωστὸ Συναξάριον τῆς Κωνσταντινουπόλεως,  κατὰ τὴν κθ´ ἢ λ´ τοῦ Αὐγούστου ἀπαντᾶται ἡ μνήμη κάποιας ὁσίας Βρυαίνης (κατὰ τὴ γραφὴ τῶν χγφ.). Γιὰ παράδειγμα, στὸν σημαίνοντα κώδικα Coislin 223, ποὺ ἤδη περιλήφθηκε στὴν κατὰ τὸ 1902 μνημειώδη ἔκδοση τοῦ Συναξαρίου Κωνσταντινουπόλεως ἀπὸ τὸν Βολλανδιστὴ Hippolyte Delehayé [18], ὅπου καὶ διασώζεται ἡ μνήμη ἰδιαζόντων Κυπρίων ἁγίων, κατὰ τὴν κθ‘ (29η) Αὐγούστου ἀναγράφεται: «Ἡ ὁσία Βρυαίνη ἐν εἰρήνῃ τελειοῦται» [19]. Κατὰ τὴν ἰδία ἐξάλλου ἡμέρα καὶ στὸν αὐτὸ κώδικα μνημονεύεται  καὶ ὁ ἅγιος Εὐλάλιος ἐπίσκοπος, πιθανώτατα ὁ ἡμέτερος, ὁ τῆς Λαμπούσης. Ἀμφότεροι οἱ ἅγιοι τοῦτοι μνημονεύονται καὶ στὸν κώδικα Μπενάκη 95 (ΤΑ 255), Συναξάριο τοῦ 14ου αἰώνα (φ. 167v), ἀλλ᾽ ἐδῶ κατὰ τὴν λ´ (30ὴ) Αὐγούστου. Περαιτέρω ἀναφορὲς στὴν ἁγία Βρυαίνη (Βριένη) σὲ κώδικες Συναξαρίων βρίσκονται σὲ ἐνδιαφέρον ἄρθρο τοῦ μακαριστοῦ Βολλανδιστῆ François Halkin γιὰ τὰ ἰαμβικὰ Συναξαριακὰ δίστιχα, ὅπου ἡ μνήμη της τίθεται καὶ πάλιν, εἴτε στὶς 29, εἴτε στὶς 30 Αὐγούστου [20], προστίθεται δὲ καὶ τὸ δίστιχο: «Ἐκ γῆς Βρυαίνη, χαρίτων θεία βρύσις/μετωχετεύθη ζῶσαν εἰς πηγὴν ἄνω» [21]. Σὲ κανένα δυστυχῶς ἀπὸ τὰ ἀνωτέρω χειρόγραφα ἡ ἐπιγραμματικὴ ἀναφορὰ τῆς μνήμης τῆς ὁσίας δὲν ἀκολουθεῖται ἀπὸ κάποιο, ἔστω λιτότατο, συναξάριο. 

Σὲ σχετικὴ ὑποσημείωση (ἀρ. 7) στὸ ἀνωτέρω ἄρθρο του, ὁ Halkin ὑποθέτει ὅτι ἡ ἐν λόγῳ ὁσία θὰ μποροῦσε ἴσως νὰ ταυτισθεῖ πρὸς τὴν ὁμώνυμη Γερόντισσα τῆς ὁσιοπαρθενομάρτυρος Φεβρωνίας (ἡ μνήμη της στὶς 25 Ἰουνίου) [22], ἄποψη ποὺ ἀκολούθησαν ὁρισμένοι μεταγενέστεροι ἐκδότες Συναξαριστῶν [23]. Ἀντιθέτως ὁ Delehayé, ἀρκετὰ χρόνια πρὶν ἀπ’ αὐτόν, σὲ ἐπεξηγηματικὲς ἐπισημειώσεις στὴν ὡς ἄνω ἔκδοση τοῦ Συναξαρίου Κωνσταντινουπόλεως [24], φρονεῖ ὅτι πρόκειται γιὰ τὴν ὁμώνυμη μητέρα τοῦ ἁγίου Φαντίνου τοῦ νέου, τοῦ θαυματουργοῦ (BHG 2366z), ὁ ὁποῖος μνημονεύεται σὲ πλεῖστα ἑλληνικὰ Συναξάρια στὶς 30 ἢ 31 Αὐγούστου. Ὁ Βίος ὅμως αὐτὸς [25] πουθενὰ δὲν ἀναφέρει ὁτιδήποτε γιὰ τὴν ἁγιότητα τῆς μητέρας τοῦ ὁσίου Φαντίνου.

Πάντως, συγκεφαλαιώνοντας, ἡ ἔλλειψη ἀφενὸς ὁποιασδήποτε ἀναφορᾶς σὲ ἄλλη ὁμώνυμη ὁσία, μὲ μαρτυρούμενη μὲ ἔγκυρα τεκμήρια τιμὴ τῆς ἁγιότητάς της στὶς γνωστὲς ἁγιολογικὲς πηγὲς καὶ ἐκδόσεις, καὶ ἀφετέρου ἡ συνεκφορὰ τῆς μνήμης τῆς ὁσίας Βριένης μὲ αὐτὴν τοῦ ἁγίου ἐπισκόπου Εὐλαλίου, πιθανῶς τῆς ἐν Κύπρῳ Λαμπούσης [26], καὶ μάλιστα συνεχομένως, κατὰ τὴ βραχύλογη ἔστω συνήθεια γραφῆς τῶν Συναξαρίων [27], σὲ συνδυασμὸ μὲ τὴν τιμὴ τῆς σημειοφόρου Βριένης τῆς Κύπρου ἀπὸ τὴ βυζαντινὴ ἤδη περίοδο, μᾶς παρέχουν ἐχέγγυα εὐελπιστίας, ὅτι οἱ σχετικὲς ἀναφορὲς στὰ ἀνωτέρω Συναξάρια ἀφοροῦν στὴν ἡμετέρα πάνσεπτη ὁσία τῆς Πάφου. Τὸ θέμα τοῦτο ἀσφαλῶς παραμένει εἰσέτι ἀνοικτὸ πρὸς περαιτέρω ἔρευνα καὶ διασάφηση.

*   *   *

Καταλήγοντας, ἀξίζει νὰ ἐπισημειώσουμε πὼς οἱ θεοσημεῖες καὶ ἐπιτελέσεις θαυματουργιῶν, ποὺ ἐνεργεῖ ὁ Κύριός μας μέσῳ τῆς ἁγίας δούλης του Βρυώνας (Βριένης) συνεχίζονται, συμφώνως πρὸς ἔγκυρες μαρτυρίες, μέχρι καὶ σήμερα, καὶ μάλιστα αὐξάνονται, μαζὶ μὲ τὴν ἐπακόλουθη αὔξηση συρροῆς τῶν εὐλαβῶν στὴ χάρη της προσκυνητῶν [28]. Ἐπιπρόσθετο καὶ τοῦτο καὶ ἀδιάψευστο τεκμήριο, ὅτι «οὐκ ἀμάρτυρον ἑαυτὸν ἀφῆκεν» [29] ὁ Θεός, « ὁ ἐνδοξαζόμενος ἐν τοῖς ἁγίοις αὐτοῦ» [30], ἕνα ἀκόμη παρήγορο σημεῖο στὶς ἔσχατες τοῦτες ἡμέρες τῆς ἀποστασίας.

Ταῖς τῆς θεοφόρου καὶ θαυματουργοῦ ὁσίας Βριένης πρεσβείαις, Χριστὲ ὁ Θεός, ἐλέησον καὶ σῶσον ἡμᾶς. Ἀμήν.

ΕΠΙΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

* Τὸ κείμενο ποὺ ἀκολουθεῖ στηρίζεται στὴ μελέτη μας: Μοναχὸς Χαρίτων Σταυροβουνιώτης (Ἀρχιμανδρίτης Φώτιος Ἰωακείμ), Ὁσία Βριένη (Βρυῶνα) ἡ θαυματουργός. Σπουδὴ μὲ ἀφορμὴ καὶ γύρω ἀπὸ τὸ πρόσωπο σημειοφόρου ἀσκήτριας τῆς βυζαντινῆς Κύπρου, Κυπριακαὶ Σπουδαί, τόμ. ΟΓ´ (2009), Λευκωσία 2011, σσ. 71-82, Πίν. 1-13.

¹ Βλ. Ἀθ. Α. Σακελλαρίου, Τὰ Κυπριακά, τόμ. Α‘, 1890², σ. 107.

² Ἀθανασίου τοῦ Μεγάλου, ἀρχιεπισκόπου Ἀλεξανδρείας, Βίος καὶ πολιτεία τοῦ ὁσίου πατρὸς ἡμῶν Ἀντωνίου (BHG³ 140), PG 26, 853C-860B.

³ Gilles Grivaud, Villages désertés à Chypre (fin XIIe-fin XIXe siècle), Ἵδρυμα Ἀρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ‘, Γραφεῖον Κυπριακῆς Ἱστορίας [=Μελέται καὶ Ὑπομνήματα, ΙΙΙ], Λευκωσία 1998, σσ. 242, 246 καὶ 446.

⁴ Προσφάτως (2008) καθιερώθηκε ἐπισήμως ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία τῆς Κύπρου νὰ ἐπιτελεῖται ἡ μνήμη της στὶς 25 Αὐγούστου (βλ. Κύπρια Μηναῖα, ἔκδ. Ἱ. Ἀρχιεπισκοπῆς Κύπρου, τόμ. Ι‘ [Αὔγουστος], Λευκωσία 2008, σσ. 163-177 [πλήρης ᾀσματικὴ Ἀκολουθία της μὲ τὴ σχετικὴ βιλιογραφία]).

⁵ Ἡ μνήμη τῆς ὁσίας Φωτεινῆς ἐτελεῖτο ἔκπαλαι στὶς 2 Αὐγούστου. Νέα ᾀσματικὴ Ἀκολουθία της, μὲ πλούσια συναφῆ βιβλιογραφία, περιλήφθηκε στὰ Κύπρια Μηναῖα, ὅπ. ἀν. (Μὴν Αὔγουστος), σσ. 21-38. Βλ. καὶ σχετικὸ ἄρθρο μας στὴν περιοδικὴ ἔκδοση τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Σταυροβουνίου, Ὁ Ζωοποιὸς Σταυρός, ἀρ. τεύχους 106–111 (Δεκέμβριος 2010), σσ. 669-672.

⁶ Γιὰ τὴ ζωὴ καὶ τὸ ἔργο του γενικῶς βλ. σχετικὸ λῆμμα στό: Πασχάλης Κιτρομηλίδης, Κυπριακὴ Λογιοσύνη, 1571-1878. Προσωπογραφικὴ θεώρηση, Κέντρο Ἐπιστημονικῶν Ἐρευνῶν [= Πηγὲς καὶ Μελέτες τῆς Κυπριακῆς Ἱστορίας, XLIII], Λευκωσία 2002, σσ. 190-194, καθὼς καὶ τὶς σχετικὲς εἰσαγωγὲς τῶν προσφάτων ἐπανεκδόσεων τῶν ἔργων του Chorograffia… καὶ Description… ἐν Κυπριολογικὴ Βιβλιοθήκη, τόμ. 10Α καὶ 10Β, ἀντιστοίχως, ὅπου καὶ συναφὴς βιβλιογραφία. 

⁷ Lusignan, Chorograffia, σ.26v· Corona, IV, σ.5 2r, καὶ Description, σ. 56v. Ἁπλῆ ἀναφορὰ στὴν ἁγία αὐτὴ —κατ᾽ οὐσίαν παραπομπὴ στὸν Lusignan— κάνει καὶ ὁ ἀμέσως ἀρυόμενος ἀπ᾽ αὐτὸν (τὸν ὁποῖο καὶ σχεδὸν πάντοτε ἀκρίτως ἀντιγράφει) Κύπριος λόγιος οὐνίτης Νεόφυτος Ροδινὸς στὸ γνωστὸ ἔργο του Περὶ ἡρώων… (ἔκδ. Κυπριολογικῆς Βιβλιοθήκης, 16, Λευκωσία 2007 [ἀναστατ. ἐπανέκδ. τῆς α´ ἐν ῾Ρώμῃ ἔκδ. κατὰ τὸ 1659, μὲ παράλληλη μεταγραφὴ σὲ σύγχρονη γραμματοσειρά, κ.λπ.], σ. 129, γιὰ νὰ δηλώσει ὅμως ὅτι ἀγνοεῖται στὶς γνωστὲς ἁγιολογικὲς πηγές.

⁸ H. Delehayé, «Saints de Chypre», AnalBoll, XXVI (1907), σ. 263.

⁹ Ὅπως λ.χ. οἱ  Ἰω. Χάκκεττ–Χαρ.Παπαϊωάννου (Ἱστορία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου, τόμ. Β´, Πειραιεὺς 1927, σ. 177) καὶ Ἀρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος Γ‘ (Κύπρος ἡ ἁγία Νῆσος, Λευκωσία 1997², σ. 15).

¹⁰ Βλ. σχετικῶς Andreas and Judith Stylianou, The History of Cartography of Cyprus, (ἔκδ.) Κέντρο Ἐπιστημονικῶν Ἐρευνῶν Κύπρου, Νο. VIII, Λευκωσία 1980, σσ. 8, 10 καὶ 24.

¹¹ Βλ. π.χ. σχετικὸ λῆμμα στὴ γνωστὴ ἠλεκτρονικὴ ἐγκυκλοπαίδεια Wikipedia. 

¹² Πρβλ. καὶ Ἰω. Σιδέρης, Henry G. Lidell– Robert Scott, Μέγα Λεξικὸν τῆς ἑλληνικῆς γλώσσης, Ι, Ἀθῆναι, ἄν. χρ., σ. 22, λῆμμα ἀγκών: «…ὡσαύτως ἡ προέχουσα ξηρά, ἥτις σχηματίζει κόλπον ἢ λιμένα».

¹³ Menelaos Christodoulou and Konstantinos Konstantinidis, A complete Gazetteer of Cyprus (= Cyprus Gazetteer), τόμ. I, Nicosia 1987, σσ. 7 καὶ 1529.

¹⁴ Ὅπ. ἀν., σσ. 9 καὶ 1529.

¹⁵ Ὅπ. ἀν., σ. 38.

¹⁶ Ἡ ὑπόδειξη ἀνήκει στὸν διεθνοῦς κύρους κορυφαῖο φιλόλογο καὶ γλωσσολόγο κ. Μενέλαο Χριστοδούλου, διευθυντὴ τοῦ Κέντρου Συντάξεως τοῦ Θησαυροῦ τῆς Ἑλληνικῆς Γλώσσης τῆς ἐν Κύπρῳ Ἱερᾶς Μονῆς Κύκκου, Λευκωσία, τὸν ὁποῖο καὶ ἐντεῦθεν θερμῶς εὐχαριστῶ.

¹⁷ Ἰωάννης Τσικνόπουλλος, Ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας Πάφου, Λευκωσία 1971, σ. 282.

¹⁸ Ὁ κώδικας κατατάσσεται ἀπὸ τὸν ἐκδότη στὴν οἰκογένεια χγφ. Μ τοῦ Συναξαρίου Κωνσταντινουπόλεως καὶ σημαίνεται μὲ τὸ σύμβολο Μc, γράφηκε δὲ στὸ Ἅγιον Ὄρος κατὰ τὸ ἔτος 1301 (βλ. SynaxEcclCon, XLI).

¹⁹ SynaxEcclCon, 933.50.

²⁰ Λάππα–Ζιζήκα Εὐ. καὶ Ρίζου–Κουρούπου Ματοῦλα, Κατάλογος Ἑλληνικῶν Χειρογράφων τοῦ Μουσείου Μπενάκη (10ος-16ος αἰῶνας), Ἀθῆναι 1991, σ. 193.

²¹ François Halkin, «Distiques et Notices propres au Synaxaire de Chifflet», AnalBoll, 66 (1948), σ. 10, ὑποσημ. 6 καὶ 7.

²² Βλ. BHG 659 (AnalBoll, 42, σσ. 69-76).

²³ Ὅπως λ.χ. στὀ: Ἱερομ. Μακαρίου Σιμωνοπετρίτου, Νέος Συναξαριστὴς τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, τόμ. 12 (Αὔγουστος), ἐκδ. Ἴνδικτος, Ἀθῆναι 2009, σ. 342, ὅπου ἐπιπλέον θεωρεῖται καὶ μάρτυς, πρᾶγμα ὅμως μὴ στηριζόμενο στὶς πηγές.

²⁴ SynaxEcclCon, 1036.

²⁵ Σὲ κριτικὴ ἔκδοση ἐκδόθηκε ἀρχικὰ ἀπὸ τὴν Enrica Follieri στὴ σειρὰ Subsidia Hagiographica, No. 77, Bruxelles 1993, ἀπ᾽ αὐτὴ δὲ καὶ στὴν ἑλληνικὴ ἀπὸ τὴν Μονὴ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου Ὁρμύλιας κατὰ τὸ 1996.

²⁶ ῾Η ἄποψη αὐτὴ υἱοθετεῖται καὶ ἐν ἱερομ. Μακαρίου Σιμωνοπετρίτου, ὅπ. ἀν. 

²⁷ Ὑπάρχουν καὶ ἄλλες περιπτώσεις συνεορτασμοῦ κατὰ τὴν αὐτὴ ἡμέρα Κυπρίων ἁγίων στὴ χειρόγραφη παράδοση, λ.χ. αὐτὴ τῶν λειτουργικῶν Τυπικῶν, ὅπως στὶς 17 Σεπτεμβρίου (ἁγίων Ἡρακλειδίου, Μνάσωνος, Αὐξιβίου καὶ Ἀναστασίου), κ.ἄ.

²⁸ Βλ. γιὰ παράδειγμα σὲ σχετικὸ κεφάλαιο τοῦ βιβλίου ποὺ ἐκδόθηκε μὲ ἐπιμέλειά μας, Γιῶργος Παναγῆ, Βίος, θαύματα καὶ Παρακλητικὸς Κανὼν τῆς ὁσίας καὶ θαυματουργοῦ Βρυαίνης (Βρυώνας) τῆς Κυπρίας, Λευκωσία 2016, σσ. 26-36.

²⁹ Πράξ. 14, 17.

³⁰ Πρβλ. Ψαλμ. 88,8 καί, Θεσσαλ. Β‘, 1, 10.

Mνήμη των Aγίων Πατριαρχών Kωνσταντινουπόλεως Aλεξάνδρου, Iωάννου, και Παύλου του νέου

Εις τον Αλέξανδρον
Σχοίνους διαδράς Aλέξανδρε σαρκίου,
Σχοίνισμα κλήρου χρηματίζεις Kυρίου.

Εις τον Ιωάννην
Σκυθρωπά τα πρόσωπα της Eκκλησίας,
Στέρησιν ου φέροντα την Iωάννου.

Εις τον Παύλον
Δρόμους ο Παύλος εκλιπών τους του βίου,
Eύρηκε παύλαν των πόνων των του βίου.

Tριττύς τη Tριάδι τριακοστή νυν πάρα έστη.

Oύτος ο μακάριος Aλέξανδρος, με το να ήτον γεμάτος από κάθε αρετήν, διά τούτο εχρημάτισε πρωτοπρεσβύτερος του Aγίου Mητροφάνους Πατριάρχου Kωνσταντινουπόλεως, κατά τους χρόνους του Mεγάλου Kωνσταντίνου, εν έτει τκε΄ [325]. Eυρέθη δε παρών εις την εν Nικαία συγκροτηθείσαν Aγίαν και Oικουμενικήν Πρώτην Σύνοδον, αντί του Aγίου Mητροφάνους, καθότι ο ιερός Mητροφάνης γέρων ων και ασθενής, δεν εδυνήθη να παρουσιάση εις την Σύνοδον¹. Eις αυτήν λοιπόν ευρισκόμενος ο θείος ούτος Aλέξανδρος, πολλά ηγωνίσθη ο τρισμακάριος υπέρ της Oρθοδόξου πίστεως, ελέγχων την του Aρείου κακοδοξίαν. Aφ’ ου δε η Σύνοδος ετελείωσε, παρεκάλεσεν ο βασιλεύς Kωνσταντίνος όλους τους θεοφόρους εκείνους Πατέρας, και επήγαν εις την Kωνσταντινούπολιν διά να ευλογήσουν αυτήν, ήτις ήτον νεόκτιστος. Tότε Άγγελος Kυρίου εφάνη εις τον Άγιον Mητροφάνη, και είπεν αυτώ. Eπειδή και συ πρεπόντως ευηρέστησας εις τον Θεόν, διά τούτο ύστερα από δέκα ημέρας αναχωρείς από την ζωήν ταύτην, και πηγαίνεις διά να λάβης τον στέφανον από τον Θεόν. Tον δε θρόνον της Eκκλησίας θέλει λάβη αντί σού, και θέλει στολίσει αυτόν Aλέξανδρος ο συλλειτουργός σου. Όθεν οι Άγιοι Πατέρες τούτο μαθόντες, ευφράνθησαν μαζί με τον μακάριον Mητροφάνη, τον οποίον αποθανόντα ενταφιάσαντες, εχειροτόνησαν Πατριάρχην τον αοίδιμον τούτον Aλέξανδρον.

Aφ’ ου δε απέθανεν ο βασιλεύς Kωνσταντίνος, έμεινε διάδοχος της βασιλείας Kωνστάντιος ο υιός του, ο οποίος υπερασπίζετο την αίρεσιν του δυσσεβούς Aρείου, και εβίαζε τον Άγιον Aλέξανδρον τούτον, να δεχθή τον Άρειον και να συγκοινωνήση με αυτόν. O δε Άγιος δεν εκαταπείσθη, αλλά παρακαλέσας τον Θεόν, έμεινεν εύθυμος και αμέριμνος. O δε Άρειος ηθέλησε να έμβη εις την του Xριστού Eκκλησίαν τυραννικώς και βιαίως με βασιλικήν εξουσίαν, αλλ’ εύρεν αυτόν η θεία δίκη. Πηγαίνοντος γαρ αυτού εις το αναγκαίον, εκεί εχύθησαν όλα του τα εντόσθια, και ούτως απέψυξεν. O δε Άγιος Aλέξανδρος, ποιμάνας την του Xριστού Eκκλησίαν θεαρέστως εις χρόνους εικοσιτρείς, απήλθε προς Kύριον².

Σημειώσεις

1. Όρα το Συναξάριον του Aγίου Mητροφάνους κατά την τετάρτην του Iουνίου, ότε και εορτάζεται.

2. Eπειδή αναφέρονται εδώ και ο νέος Παύλος Kωνσταντινουπόλεως, όστις είναι άλλος από τον Kωνσταντινουπόλεως Παύλον τον Oμολογητήν, τον εορταζόμενον κατά την έκτην του Nοεμβρίου, και ο Iωάννης, διά τούτο λέγομεν περί αυτών, ό,τι ηδυνήθημεν να εύρωμεν παρά Mελετίω, δηλαδή, ότι, ο μεν νέος Παύλος, όστις και Παύλος δεύτερος λέγεται, ήτον εν έτει 641, επί των χρόνων του βασιλέως Kωνσταντίνου του τετάρτου, όστις και Kωνσταντίνος Hράκλειος, και Kωνσταντίνος νέος καλείται. O δε Iωάννης ήτον εν έτει 518 ή 520. Kαι φαίνεται, ότι είναι ο ίδιος Iωάννης εκείνος, ο κατά την εικοστήν πέμπτην του παρόντος Aυγούστου εορταζόμενος μετά του Eπιφανίου, και Mηνά των Πατριαρχών Kωνσταντινουπόλεως.

(από το βιβλίο: Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου Συναξαριστής των δώδεκα μηνών του ενιαυτού. Τόμος Γ´. Εκδόσεις Δόμος, 2005)

Σημείωση –  Οἱ πληροφορίες σχετικὰ μὲ τίς περικοπὲς τῶν Ἀποστόλων καὶ τῶν Εὐαγγελίων, ἀντλοῦνται ἐκ τῶν Τυπικῶν Διατάξεων τῆς Ἐκκλησίας Κύπρου.

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΕΟΡΤΗΣ (Η ΑΠΟΤΟΜΗ ΤΗΣ ΤΙΜΙΑΣ ΚΑΡΑΣ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΚΑΙ ΕΝΔΟΞΟΥ ΠΡΟΦΗΤΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ ΚΑΙ ΒΑΠΤΙΣΤΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ)
Πράξεων τῶν Ἀποστόλων τὸ Ἀνάγνωσμα
13: 25-32

Ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις, ὡς ἐπλήρου ὁ Ἰωάννης τὸν δρόμον, ἔλεγε· τίνα με ὑπονοεῖτε εἶναι; Οὐκ εἰμὶ ἐγώ, ἀλλ’ ἰδοὺ ἔρχεται μετ’ ἐμὲ οὗ οὐκ εἰμὶ ἄξιος τὸ ὑπόδημα τῶν ποδῶν λῦσαι. Ἄνδρες ἀδελφοί, υἱοὶ γένους Ἀβραὰμ καὶ οἱ ἐν ὑμῖν φοβούμενοι τὸν Θεόν, ἡμῖν ὁ λόγος τῆς σωτηρίας ταύτης ἀπεστάλη. Οἱ γὰρ κατοικοῦντες ἐν Ἱερουσαλὴμ καὶ οἱ ἄρχοντες αὐτῶν τοῦτον ἀγνοήσαντες, καὶ τὰς φωνὰς τῶν προφητῶν τὰς κατὰ πᾶν Σάββατον ἀναγινωσκομένας κρίναντες ἐπλήρωσαν, καὶ μηδεμίαν αἰτίαν θανάτου εὑρόντες ᾐτήσαντο Πιλᾶτον ἀναιρεθῆναι αὐτόν. Ὡς δὲ ἐτέλεσαν πάντα τὰ περὶ αὐτοῦ γεγραμμένα, καθελόντες ἀπὸ τοῦ ξύλου ἔθηκαν εἰς μνημεῖον. Ὁ δὲ Θεὸς ἤγειρεν αὐτὸν ἐκ νεκρῶν· ὃς ὤφθη ἐπὶ ἡμέρας πλείους τοῖς συναναβᾶσιν αὐτῷ ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας εἰς Ἱερουσαλήμ, οἵτινές εἰσι μάρτυρες αὐτοῦ πρὸς τὸν λαόν. Καὶ ἡμεῖς ὑμᾶς εὐαγγελιζόμεθα τὴν πρὸς τοὺς πατέρας ἐπαγγελίαν γενομένην, ὅτι ταύτην ὁ Θεὸς ἐκπεπλήρωκε τοῖς τέκνοις αὐτῶν, ἡμῖν, ἀναστήσας Ἰησοῦν.

ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΕΟΡΤΗΣ (Η ΑΠΟΤΟΜΗ ΤΗΣ ΤΙΜΙΑΣ ΚΑΡΑΣ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΚΑΙ ΕΝΔΟΞΟΥ ΠΡΟΦΗΤΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ ΚΑΙ ΒΑΠΤΙΣΤΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ)
Ἐκ τοῦ κατὰ Μάρκον
6: 14-30

Τῷ καιρῷ ἐκείνῳ, ἤκουσεν Ἡρῴδης ὁ βασιλεὺς τὴν ἀκοὴν Ἰησοῦ· φανερὸν γὰρ ἐγένετο τὸ ὄνομα αὐτοῦ· καὶ ἔλεγεν ὅτι Ἰωάννης ὁ βαπτίζων ἐκ νεκρῶν ἠγέρθη, καὶ διὰ τοῦτο ἐνεργοῦσιν αἱ δυνάμεις ἐν αὐτῷ. ἄλλοι ἔλεγον ὅτι Ἠλίας ἐστίν· ἄλλοι δὲ ἔλεγον ὅτι προφήτης ὡς εἷς τῶν προφητῶν. ἀκούσας δὲ ὁ Ἡρῴδης εἶπεν ὅτι Ὃν ἐγὼ ἀπεκεφάλισα Ἰωάννην, οὗτός ἐστιν· αὐτὸς ἠγέρθη ἐκ νεκρῶν. αὐτὸς γὰρ ὁ Ἡρῴδης ἀποστείλας ἐκράτησε τὸν Ἰωάννην καὶ ἔδησεν αὐτὸν ἐν φυλακῇ διὰ Ἡρῳδιάδα τὴν γυναῖκα Φιλίππου τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ ὅτι αὐτὴν ἐγάμησεν. ἔλεγε γὰρ ὁ Ἰωάννης τῷ Ἡρῴδῃ ὅτι Οὐκ ἔξεστί σοι ἔχειν τὴν γυναῖκα τοῦ ἀδελφοῦ σου. ἡ δὲ Ἡρῳδιὰς ἐνεῖχεν αὐτῷ καὶ ἤθελεν αὐτὸν ἀποκτεῖναι, καὶ οὐκ ἠδύνατο· ὁ γὰρ Ἡρῴδης ἐφοβεῖτο τὸν Ἰωάννην, εἰδὼς αὐτὸν ἄνδρα δίκαιον καὶ ἅγιον, καὶ συνετήρει αὐτόν καὶ ἀκούσας αὐτοῦ πολλὰ ἐποίει καὶ ἡδέως αὐτοῦ ἤκουε. καὶ γενομένης ἡμέρας εὐκαίρου, ὅτε Ἡρῴδης τοῖς γενεσίοις αὐτοῦ δεῖπνον ἐποίει τοῖς μεγιστᾶσιν αὐτοῦ καὶ τοῖς χιλιάρχοις καὶ τοῖς πρώτοις τῆς Γαλιλαίας, καὶ εἰσελθούσης τῆς θυγατρὸς αὐτῆς τῆς Ἡρῳδιάδος καὶ ὀρχησαμένης καὶ ἀρεσάσης τῷ Ἡρῴδῃ καὶ τοῖς συνανακειμένοις, εἶπεν ὁ βασιλεὺς τῷ κορασίῳ· Αἴτησόν με ὃ ἐὰν θέλῃς, καὶ δώσω σοι. καὶ ὤμοσεν αὐτῇ ὅτι Ὅ ἐάν με αἰτήσῃς δώσω σοι ἕως ἡμίσους τῆς βασιλείας μου. ἡ δὲ ἐξελθοῦσα εἶπε τῇ μητρὶ αὐτῆς· Τί αἰτήσομαι; ἡ δὲ εἶπε· Τὴν κεφαλὴν Ἰωάννου τοῦ βαπτιστοῦ. καὶ εἰσελθοῦσα εὐθέως μετὰ σπουδῆς πρὸς τὸν βασιλέα ᾐτήσατο λέγουσα· Θέλω ἵνα μοι δῷς ἐξαυτῆς ἐπὶ πίνακι τὴν κεφαλὴν Ἰωάννου τοῦ βαπτιστοῦ. καὶ περίλυπος γενόμενος ὁ βασιλεὺς, διὰ τοὺς ὅρκους καὶ τοὺς συνανακειμένους οὐκ ἠθέλησεν αὐτὴν ἀθετῆσαι. καὶ εὐθέως ἀποστείλας ὁ βασιλεὺς σπεκουλάτωρα ἐπέταξεν ἐνεχθῆναι τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ. ὁ δὲ ἀπελθὼν ἀπεκεφάλισεν αὐτὸν ἐν τῇ φυλακῇ, καὶ ἤνεγκε τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ ἐπὶ πίνακι καὶ ἔδωκεν αὐτὴν τῷ κορασίῳ, καὶ τὸ κοράσιον ἔδωκεν αὐτὴν τῇ μητρὶ αὐτῆς. καὶ ἀκούσαντες οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ἦλθον καὶ ἦραν τὸ πτῶμα αὐτοῦ, καὶ ἔθηκαν αὐτὸ ἐν μνημείῳ. Καὶ συνάγονται οἱ ἀπόστολοι πρὸς τὸν Ἰησοῦν, καὶ ἀπήγγειλαν αὐτῷ πάντα, καὶ ὅσα ἐποιήσαν καὶ ὅσα ἐδίδαξαν.

Για τα προηγούμενα αποστολικά και ευαγγελικά αναγνώσματα πατήστε εδώ

Κήρυγμα Μητροπολίτου Μόρφου κ. Νεοφύτου στον Εσπερινό της εορτής της αποτομής της τιμίας κεφαλής του Προδρόμου, που τελέσθηκε στον ομώνυμο πανηγυρίζοντα ιερό ναό της κοινότητος Προδρόμου της μητροπολιτικής περιφέρειας Μόρφου (28.8.2019).

Έτη πολλά σε όλους ευλογημένα από τον Τίμιο Πρόδρομο. Που εδώ, εις την υψηλοτέραν κώμη της Κύπρου, εορτάζομε καθ᾿ εκάστην 29η του μηνός Αυγούστου, την Αποτομή της Τιμίας αυτού κεφαλής. Αυτόν, που είναι ο ύψιστος των αγίων. Ὁ Μέγας «ἐν γεννητοῖς γυναικῶν». Από όσους, λέει, που όσοι γεννήθηκαν και προ της του Χριστού παρουσίας, της ενσάρκου Χριστού παρουσίας επί της γης και μετά, ο μεγαλύτερος των αγίων και όλων των ανθρώπων μετά τη Θεοτόκο τη μητέρα του Φωτός, είναι ο Τίμιος Πρόδρομος. 

Και είναι μεγάλος για πολλούς λόγους. Γιατί ο βαπτιστής του Κυρίου μας είναι ο μάρτυρας της Αγίας Τριάδος κατά τη στιγμή της βαπτίσεως που ήκουσε τη φωνή του Πατρός, «οὗτός ἐστιν ὁ ἀγαπητός μου Υἱός». Αυτός που έβαλε τη χείρα του επί την κεφαλήν του δευτέρου προσώπου της Αγίας Τριάδος, Αυτού που δημιούργησε τα σύμπαντα και εμάς τους ανθρώπους του σαρκωθέντος λόγου και είπε Αυτός «ἐν εἴδει» περιστεράς, το Άγιο Πνεύμα άνωθεν της κεφαλής του Υιού και Λόγου του Θεού του ζώντος. Και μόνον, λεν οι άγιοι πατέρες μας, που είχε αυτή τη Θεοφάνια στα Θεοφάνια ο Τίμιος Πρόδρομος, είναι ο μέγιστος των αγίων. Γιατί το μεγαλύτερο που έχουμε να επιδιώξουμε οι άνθρωποι στη ζωή μας, είναι να κερδίσουμε την αιώνια ζωή. Όλα τα υπόλοιπα έρχονται και παρέρχονται. «Πάντα σκιᾶς ἀσθενέστερα». 

Ο άνθρωπος πρέπει να αναζητεί συνεχώς, πιο τρόπο, μου επιτρέπει εμένα ο Θεός να γνωρίσω την αιώνια ζωή, μια ζωή δηλαδή που τι είναι. Όχι απλά να μην έχομε ξανά θάνατο. Που δεν θα έχομε θάνατο ξανά στην αιώνια ζωή. Που δεν θα έχομε αμαρτία, που δεν θα έχομε πειρασμό να μας πειράζει. Αλλά θα έχομε και κάτι σημαντικότερο. Αυτό που λέει ο ίδιος ο Κύριός μας, όταν ερωτήθηκε, τι είναι αυτή η αιώνιος ζωή. «Αὕτη ἐστὶν ἡ αἰώνιος ζωή, τοῦ γνῶναι σε τὸν ἀληθινὸν Θεόν, καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν». Να γιατί ο Πρόδρομος είναι ο μέγιστος «ἐν γεννητοῖς γυναικῶν». Γιατί, εμπόρεσε απ᾿ αυτή τη ζωή, να γνωρίσει την Αγία Τριάδα. Και όταν γνωρίσεις την Αγία Τριάδα, ο Θεός μας είναι χουβαρντάς. Μας προσφέρει το φως Του. Φως ο Πατήρ, φως ο Λόγος, φως και το Άγιον Πνεύμα. Και αυτό το φως, μας λέει  η σύγχρονη αγιασμένη γερόντισσα της Κρήτης Γαλακτία, «είναι, δεσπότη μου, γεμάτο πληροφορίες». Και κατά τον πόθο που έχει κάθε άνθρωπος, εκεί κατευθύνει και το φως της Τριάδος τη γνώση. Τη γνώση την αληθινή. 

Και εμείς αύριο, θα έλθομε να λειτουργηθούμε. Θυμάστε πώς αρχίζει η λειτουργία; «Εὐλογημένη ἡ βασιλεία τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος». Ο τρόπος δηλαδή, για να μπορέσομε αυτό το φως εμείς οι ελεεινοί να το οικειοποιηθούμε, είναι να συμμετέχουμε στη Θεία Λειτουργία και ει δυνατόν να κοινωνούμε αυτό το σώμα και αυτό το αίμα που ενίκησε τον θάνατο, που ενίκησε τον διάβολο, που ενίκησε την αμαρτία μας. Το σώμα Ιησού Χριστού. «Εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν καὶ ζωὴν αἰώνιον». Ο Τίμιος Πρόδρομος, μας εδίδαξε τον τρόπο. Όλα αυτά τα μεγάλα και για μερικούς δυσνόητα, μας εδίδαξε τον τρόπο πώς να κερδίσουμε την αιώνιον ζωή. Διά της μετανοίας. Γι’ αυτό και είναι ο δάσκαλος της μετανοίας ο Τίμιος Πρόδρομος. 

Γι’ αυτό, παρακαλώ την αγάπη σας, να παρακολουθείτε την καρδιά σας. Τι επιθυμίες έχει, τι λογισμούς έχει, ποιος είναι ο βαθύτερός μας εαυτός. Αυτόν που ξέρει μόνον ο Θεός. Που δυσκολευόμαστε εμείς οι ίδιοι να αποδεχτούμε. Και όταν κάποιος μας κάμει μια αποκάλυψη του βαθύτερου μας εαυτού, ταραττόμεθα. 

Όπως έψαλλαν σήμερα οι καλοί μας ψάλτες: «Πάλιν Ἡρωδιὰς μαίνεται, πάλιν ταράττεται». Και σήμερα, μόλις κάποιος αποκαλύψει τα βαθύτερα αίτια της αμαρτωλότητάς μας είτε αυτή είναι σαρκική είτε είναι ψυχική είτε είναι πνευματική, ταραττόμεθα. Δεν θέλουμε να ακούμε. Άφησέ μας στο μικρό μας θερμοκήπιο, στον μικρό ή το μεγάλο μας εγωισμό. Μα όλοι περίπου το ίδιο είμαστε. «Ἄλλοι ἐν ἔργῳ, ἄλλοι ἐν λόγῳ, ἄλλοι ἐν λογισμῷ καὶ ἐπιθυμία». Ξέρετε πού διαφέρομε; Στον βαθμό μετανοίας. Εκεί διαφέρομε. 

Γι’ αυτό, είναι πολύ σημαντικό, να αποδεχτούμε τον εαυτό μας, αλλά να μη μείνουμε στην αποδοχή. Αυτό είναι εγωκεντρισμός νοσηρός. Που προκαλεί, μας έλεγε ο άγιος Πορφύριος, παθογένεια. Δηλαδή γεννά άλλα πάθη. Μόλις αντιληφθώ την παθολογία του εαυτού μου, και όλοι έχομε, όλοι έχομε. Είτε λόγω κληρονομικότητας είτε λόγω επίκτητων συνηθειών, τότε αμέσως μιλώ του Χριστού. Μιλώ της Παναγίας. Μιλώ του Τιμίου Προδρόμου: «Βαπτιστά τοῦ Χριστοῦ, δίδαξόν με τὴν μετάνοιαν ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ». «Κύριέ μου, Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με τὸν ἁμαρτωλόν». «Ὑπεραγία Θεοτόκε, σκέπε ἡμᾶς». Και να δοξάζομεν πάντοτε το όνομα της Αγίας Τριάδος: «Μέγα τὸ ὄνομα τῆς Ἁγίας Τριάδος», μου έλεγε ο άγιος Παΐσιος. Έτσι, γιε μου, να αρχίζει η προσευχή σου, έτσι να τελειώνει. Και στο τέλος, «Ὑπεραγία Θεοτόκε, σκέπε ἡμᾶς». «Βαπτιστά τοῦ Χριστοῦ, πρέσβευε ὑπὲρ ἡμῶν».

Βλέπετε; Αυτά τα τρία άγια πρόσωπα δεν λείπουν από κανένα εικονοστάσι Ορθοδόξου Εκκλησίας. Πάντοτε εκεί είναι η εικόνα του Χριστού, από την άλλη πλευρά είναι η Παναγία και δίπλα από τον Χριστό ο Τίμιος Πρόδρομος. Γιατί ακριβώς αυτά είναι και σ᾿ αυτή τη ζωή την πρόσκαιρο και στην αιώνια ζωή τα πρόσωπα που θα συναντήσομε, τα πρόσωπα τα οποία θέλουν να μας βοηθήσουν, αλλά εμείς, θέλουμε μόνο κάτι βοήθειες, να γιάνει λίγο το χέρι μας, το πόδι μας, να παν καλά οι επιχειρήσεις μας, να παντρευτούν τα παιδιά μας, να αγοράσουμε κανένα οικόπεδο  στη Λευκωσία ή στη Λεμεσό, να βρέξει, να χιονίσει, να μη βρέξει, ανάλογα με την ιδιοτροπία μας. Δεν ζητούμε βαθιά πράγματα. Χριστέ μου, δώρισέ μοι πραότητα. Αν είμαι θυμώδης. Δώρισέ μοι ταπείνωση. Που όλοι την έχουμε ανάγκη. Όλοι είμαστε εγωιστές. Δώρισέ μου απλότητα στες σχέσεις μου στες διανθρώπινες. Δώρισε μοι εγκράτεια στη σαρκική μου όρεξη. Αυτά είναι τα μεγάλα. Τα δώρα του Αγίου Πνεύματος. Που πρέπει να τα αναζητούμε πάντοτε με δρομολόγιο, με δρόμο τη μετάνοια που εδίδαξε ο Τίμιος Πρόδρομος. Στον βαθμό που μετανιώνουμε θα είναι και οι δωρεές ανάλογες. Άλλος τρόπο δεν γνωρίζει η Ορθόδοξη Εκκλησία μας. Ο άλλος τρόπος, λεν οι πατέρες οι σπλαχνικοί, είναι το έλεος, η ελεημοσύνη. Εάν δυσκολευόμεθα στην επιμελημένη καθημερινή μετάνοια, γιατί δεν μας επιτρέπει ο εγωισμός μας να έχομε έγνοια να ελεούμε το συνάνθρωπό μας. Όχι μόνον με χρήματα. Και με έναν καλό λόγο. Να τον οδηγήσομε σε έναν καλό πνευματικό να εξομολογηθεί. Ελεημοσύνη είναι αυτό. Να του δώσουμε το βίο ενός αγίου. Που ο βίος ενός αγίου, μου είπε ένας τουρκοκύπριος, είναι εφαρμοσμένο Ευαγγέλιο. 

Και με αυτό τον τρόπο, θα είμεθα τέκνα του Προδρόμου. Γιατί θα βοηθούμε και τον εαυτό μας και άλλους, να οδηγηθούμε και στη μετάνοια και στην ευσπλαχνία και στην ελεημοσύνη. Ο Θεός να μας ελεήσει, αυτές τις δύσκολες μέρες που περνά ο τόπος μας, που είναι πολιορκημένος πάλιν από στεριά και θάλασσα από τους Τούρκους. Πολλά απειλούντες αλλά ολίγα θα κατορθώσουν ένεκεν αυτών των αγίων και εξαιρέτως της Θεοτόκου, που σκέπει αυτής της νήσου. Εμείς, να ακούμε μόνον τις φωνές που διδάσκουν τη μετάνοια. Καμίαν άλλη φωνή. Όσον επίσημη και να φαίνεται. Διδάσκεις τη μετάνοια; Είτε είσαι ιερωμένος, είτε είσαι γονιός, είτε είσαι παππούς, είτε είσαι δάσκαλος, θα σε ακολουθήσουν. Γιατί με οδηγείς στην αιώνια ζωή. Δεν διδάσκεις τη μετάνοια, και αν αρχιερέας, και αν πρόεδρος της δημοκρατίας, δεν θα σε ακολουθήσουν. Θα σου κάμω ευγένειες αφού τες θέλεις. Ως εκεί. Μπορεί να σιωπήσω προς στιγμής. Ως εκεί. Αλλά όταν «πάλιν Ἡρωδιὰς μαίνεται, ὅταν πάλιν ταράττεται», «ἐν ὥρᾳ τῷ δέοντι», για το συμφέρον των παιδιών μας, των εγγονιών μας, που τόσο τα αδικήσαμε αυτά τα παιδιά, δεν τους εδιδάξαμε τη μετάνοια, ούτε εμείς, πατέρες μου, επαρκώς, ούτε οι γονείς, ούτε οι δάσκαλοι, ούτε οι παππούδες. Η κρίση είναι βαθύτατα πνευματική και μεταποιείται σε πολιτική και κοινωνική στο βαθμό που δεν συνειδητοποιούμε τες ελλείψεις μας και τα λάθη μας. 

Γι’ αυτό, η σήμερον εορτή είναι πολύ επίκαιρη για μεγάλους λόγους. Ο Θεός μάς εφώτισε να πούμε αυτά τα συγκρατημένα. Γιατί τα άλλα τα είπαμε σε άλλες ευκαιρίες και είδετε πόσον η Ηρωδιάδα εταράχτηκε και πάλι. Γιατί η αλήθεια είναι πικρή και την αλήθεια λίγοι θέλουν να την ακολουθήσουν. 

Ο Θεός να μας αξιώσει να είμαστε μέσα στους λίγους, που αγαπούν την αλήθεια του Χριστού, που αγαπούν τη μετάνοια που διδάσκει ο Τίμιος Πρόδρομος. Και ο Θεός δεν βλέπει πόσες είναι οι αμαρτίες μας και ποιες είναι οι αμαρτίες μας. Τες βλέπει και αυτές. Αλλά πάνω απ᾿ όλα βλέπει πόση είναι η μετάνοιά μας. Γι’ αυτό, κανείς να μην αποκάμνει. Κανείς να μην δειλιά. Κανείς να μην απελπίζεται. Αρκεί, να έχομε πάντοτε και κάθε μέρα αρχήν μετανοίας. Και αν χίλιες φορές πέσομε σε μιαν αμαρτία ή και σε πολλές αμαρτίες, χίλιες φορές να σηκωθούμε. Και να πούμε ήμαρτον, Θεέ μου. Βοήθησέ με, να κάμω καινούργια αρχή. Και έχει ο Θεός. Αυτό το έχει ο Θεός, το έλεγαν οι παππούδες μας, οι γιαγιάδες μας και το πίστευαν με την καρδιά τους, γιατί το ζούσαν. Αμήν, να το ζήσουμε και εμείς, δι᾿ ευχών του Τιμίου Προδρόμου. 

Έχομε και κάτι ύστερον να πούμε εν είδει ευχαριστίας, σε έναν άνθρωπο του Προδρόμου. Που πολλά διακόνησε αυτό τον ναό όλα αυτά τα χρόνια και θέλουμε και επιθυμούμε, όλη του την ακμή και τώρα που ευρίσκεται εις την είσοδο της τρίτης ηλικίας, να συνεχίσει να προσφέρει σε αυτό το ναό μαζί με την ευλαβεστάτη σύζυγό του, τον κύριο Ανδρέα Ζερβό. Εφέραμε, κύριε Ανδρέα μου, για όλη αυτή τη διακονία στο ψαλτήρι όλα αυτά τα χρόνια που κρατούσε ζωντανή τη θεία λειτουργία εδώ στην Εκκλησία του Τιμίου Προδρόμου στην κοινότητα του Προδρόμου. Εμείς, ως μητρόπολη, να ξεύρετε, πάνω απ᾿ όλα θεωρούμε ότι ένα χωριό είναι χωριό και μια κοινότητα είναι κοινότητα, όταν κτυπά η καμπάνα της κοινότητας. Όταν γίνεται λειτουργία. Ο κοινός μας βίος είναι αυτό που ζούμε τώρα. Όλα τα υπόλοιπα είναι δεύτερα. Το σημαντικότερο είναι το «λάβετε φάγετε, τὸ πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες». Γιατί, όπως είπα προηγουμένως, είναι το μόνον που δίνει αιώνια ζωή. Οι καφενέδες και οι σύλλογοι, τα πολιτιστικά και τα άλλα, μας δίδουν μιαν ευχάριστη πρόσκαιρη ζωή. Αλλά η Λειτουργία μάς δίδει αιώνια ζωή. Πώς να νικήσουμε τον θάνατο. Αυτό είναι τεράστιο, είναι ασύλληπτο, είναι μυστήριο. Και εσύ και πολλοί άλλοι, συμβάλατε σε όλη αυτή την προοπτική της αιώνιας ζωής σ᾿ αυτή την κοινότητα που μαστίζεται από αστυφιλία. Και είναι η προσφορά σας τεραστία. Ξεύρω ότι τώρα θέλεις να παραιτηθείς από το διακόνημα του ιεροψάλτη. Αυτό σε σένα εναπόκειται. Εμείς όμως, έχοντες ευχαρίστηση για όλη αυτή σου την προσφορά, εφέραμε μίαν εικόνα να σας δωρίσουμε. Είναι η εικόνα πάντων των εν Μόρφου διαλαμψάντων αγίων. Όλων των αγίων, οι οποίοι έζησαν σε αυτά τα μέρη και τιμώντες αυτά τα μέρη της μητροπόλεώς μας. Παρακαλώ να την δεχτείτε, να προσεύχεστε και να σας σκέπουν οι άγιοί μας.

Κήρυγμα Μητροπολίτου Μόρφου κ. Νεοφύτου στὴ Θεία Λειτουργία τῆς ἑορτῆς τῆς ἀποτομῆς τῆς τιμίας κεφαλῆς τοῦ Προδρόμου, ποὺ τελέσθηκε στὸν ὁμώνυμο πανηγυρίζοντα ἱερὸ ναὸ τῆς κοινότητος Προδρόμου τῆς μητροπολιτικῆς περιφέρειας Μόρφου (29.8.2018).

Έτη πολλά και σε σας,

Θέλω να υπενθυμίσω κάτι που έχει σχέση με τον Τίμιο Πρόδρομο. Ακούμε σε κάθε Θεία Λειτουργία, όπου υπάρχει διάκονος τον διάκονο, όταν δεν υπάρχει διάκονος τον ιερέα να αιτείται: «Τον υπόλοιπον χρόνο της ζωής ημών εν ειρήνη και μετανοία εκτελέσαι». Σε κάθε Θεία Λειτουργία αυτό πρέπει να ακουστεί. Είναι μία αίτησις του λαού προς τον Τριαδικό Θεό. Να μας στείλει ο Τριαδικός Θεός δύο μεγάλα δώρα. Δώρα, όχι εξ ανθρώπων. Αλλά εκ του Αγίου Πνεύματος. καρπούς του Αγίου Πνεύματος. Ζητούμε λοιπόν για τον υπόλοιπο χρόνο της ζωής μας, δύο τινά. Να  περάσουμε τον υπόλοιπο χρόνο της ζωής μας εν ειρήνη και δεύτερο εν μετανοία. 

Πολλές φορές, ακούμε αυτά, αλλά δεν εισερχόμεθα εις το βαθύτερο νόημά τους. Γι’ αυτό ήθελα σήμερα στην αγάπη σας δυο λόγια να πω γι’ αυτά τα δύο μεγάλα δώρα. Την ειρήνη την οποία όλοι σήμερα ταυτίζουν με μίαν εποχή όπου δεν θα υπάρχουν πόλεμοι, όπου δεν θα υπάρχουν μάχες, όπου δεν θα υπάρχουν κατοχές. Και αυτή η εποχή δεν θα υπάρξει ποτέ, ποτέ.

Άρα, τι εύχεται η Εκκλησία; Κάτι το οποίον είναι αδύνατον να πραγματοποιηθεί. Άρα, μήπως είναι κάτι άλλον η ειρήνη που ο ιερέας μας, εκπροσωπώντας μας, αιτείται του Τριαδικού Θεού και τον παρακαλεί «τον υπόλοιπον χρόνον της ζωής ημών, εν ειρήνη και μετανοία εκτελέσαι»; Και μάλιστα για τον καθένα το υπόλοιπο του χρόνου ποικίλει. Δεν είναι για όλους ο ίδιος ο χρόνος που εναπομένει. Ούτε ξέρομε πόση είναι η χρονική διάρκεια του υπόλοιπου της ζωής μας. Βλέπεις έναν νέον άνθρωπο, νεότατόν και τον επόμενο μήνα με έναν ατύχημα πεθαίνει. Και έναν γέροντα που λες, αυτός ο γέρος έχει ολίγους μήνες και τελικά του εναπομένουν δέκα χρόνια ζωής. 

Άρα, αυτή η αίτησις είναι πολύ σοβαρή για τον καθένα μας. Είτε είναι νέος, είτε είναι γέρος. Και οπωσδήποτε, δεν αφορά την ειρήνη των κρατών, την ειρήνη των πολιτικών, την ειρήνη των στρατηγών, αλλά μιαν άλλην ειρήνη. Την ειρήνη της συνειδήσεώς μας. Όσοι εξομολογείστε, φέρτε στη μνήμη σας μίαν εξομολόγηση που κάμετε με μετάνοια, με συντριβή, με δάκρυα, με επίγνωση. Και μετά, διάβασε ο ιερέας την συγχωρητική ευχή. Θυμηθείτε, τι αισθανόταν η συνείδησή σας, ακόμα και το σώμα σας. Πώς το νοιώθετε εσείς. Ανάλαφρο σώμα. Και μία συνείδησής, η οποία δεν ελέγχει για τίποτα τον εξομολόγο της. Τον εν μετανοία εξομολογούμενον άνθρωπο. 

Αυτή την ειρήνη, ζητά ο ιερέας και για τον εαυτόν του και για τον λαό του σε κάθε Θεία Λειτουργία. Την ειρήνη που δίδει το Άγιον Πνεύμα στον άνθρωπο που τακτοποιεί την μετάνοιά του και την οδηγεί εις τον μυστήριον της ιεράς εξομολογήσεως. Επίσης, φέρτε στη μνήμη σας, όσοι εξομολογείστε τακτικά, όταν συμβεί μια αμαρτία, δύο αμαρτίες, τρεις αμαρτίες. Δυνατές αμαρτίες. Όταν τσακωθείτε με κάποιον και δυσκολεύεστε να τον συγχωρέσετε. Ή αυτός δεν σας συγχωρά. Πόσον η συνείδησή σας, σας ελέγχει. Αν δεν σας ελέγχει, είναι άρρωστη η συνείδησή σας. Αν σας ελέγχει, να είστε χαρούμενοι. Ότι υπάρχει υγιής συνείδησής, η οποία ελέγχει και δημιουργεί και έναν βαθμό ενοχής. 

Και όπως έλεγε και ο θαυμαστός Γέρων Αιμιλιανός της Σιμωνόπετρας, οι ενοχές εις την Εκκλησία είναι χρήσιμες, μόνο μέχρι να φτάσομε στην πόρτα του εξομολογητηρίου. Μέχρι εκεί. Μετά την εξομολόγηση οι ενοχές σβήνουν. Τις σβήνει το Πνεύμα το Άγιον. Διότι, αυτό το μυστήριο, είναι «εις άφεσίν αμαρτιών και ζωήν αιώνιον». Τρεις αφέσεις αμαρτιών ο άνθρωπος λαμβάνει και μπορεί να τες λάβει μέσα σε μίαν ημέρα. 

Η πρώτη είναι όταν είναι μόνος του. Και έρχεται σ’ εαυτόν και αντιλαμβάνεται το πάθος του, αντιλαμβάνεται την αμαρτία του, αντιλαμβάνεται το λάθος που έπραξε. Και γονατίζει και σύντομα, χωρίς να βαττολογούμε, χωρίς να περιαυτολογούμε, χωρίς να μακρηγορούμε. Με λίγα λόγια, μιλούμε του Χριστού και Θεού μας. Συγχωρέσε με Χριστέ μου, γιατί δεν μπόρεσα να συγχωρέσω τον Αντρέα, τον Κύπρο, τον Στυλιανό. Ή ότι ζήλεψα τον τάδε. Ή είχα αντιπαράθεση με τον άλλο. Ή είχα τους τάδε λογισμούς. Αμέσως, μόλις ο άνθρωπος έτσι μιλήσει του Χριστού, έρχεται η πρώτη άφεσης του Αγίου Πνεύματος και την αισθάνεσαι ως ανακούφιση. Ξαλαφρώνει η συνείδηση του ανθρώπου και ειρηνεύει. Να την πρώτη ειρήνη. Η ειρήνη της συνείδησης. Όταν εξομολογηθώ μόνος μου του Θεού. Αυτή είναι η πρώτη άφεσης αμαρτιών. Η πρώτη ειρήνη. Βλέπετε; Η ειρήνη της συνείδησης, έχει συνεχώς άμεση σχέση με την άφεση αμαρτιών. 

Η δεύτερη άφεση αμαρτιών, είναι αυτή που είπα προ ολίγου. Όταν μετά την πρώτη μας άφεση αμαρτιών, την πρώτη ειρήνη της συνειδήσεως που παίρνομε μόνοι μας προσευχόμενοι στο σπίτι μας, στο ταμείο μας λέγει το Ευαγγέλιον, πηγαίνομε στον πνευματικό. Εκεί, ακούς τον πνευματικό που λέγει ότι συγχωρούνται οι αμαρτίες του δούλου του Θεού και ότι όλα αυτά γίνονται εις άφεση αμαρτιών. 

Και υπάρχει και μία τρίτη άφεσης, που μόλις προ ολίγου δόθηκε. Όσοι κοινωνούν. Προσέξτε τι λέει ο ιερέας σας, όταν κοινωνάτε. «Μεταλαμβάνει ο δούλος του Θεού, σώμα και αίμα Χριστού, εις άφεσιν αμαρτιών και ζωήν αιώνιον». Αυτή είναι η τρίτη άφεσης. Αυτή είναι η κατεξοχήν ειρήνη και συμφιλίωσης του ανθρώπου με την συνείδησή του. Και αυτή τη συμφιλίωση με τον εαυτό μας, μας την προσφέρει το Πνεύμα το Άγιον. Μας την προσφέρει το σώμα και το αίμα του Χριστού μας. 

Γι’ αυτό, αυτό να το κρατήσουμε και να το θυμόμαστε. Τίποτα δεν αξίζει, όσο να συμφιλιώσουμε τον εαυτό μας με την συνείδησή μας. Αυτή η ειρήνη, είναι αναντικατάστατος. Ας γίνεται δίπλα σου πόλεμος. Ας πέφτουν βόμβες. Ας γίνονται πυρκαγιές, σεισμοί, λιμοί, λοιμοί, καταποντισμοί. Τη συνείδηση σου θα προσέξεις. Ρωτήστε ανθρώπους, που βρέθηκαν σε δύσκολες στιγμές. Το πρώτο πράγμα που σκέφτηκαν ήταν. Μια σύντομη προσευχή και την αμαρτία την αξομολόγητο. Αυτό σκέφτηκαν. 

Αλλά δεν λέει μόνον η ευχή για την ειρήνη. Εκτός από την ειρήνη, λέει, την ειρήνη και την μετάνοια… τον υπόλοιπο χρόνο της ζωής ημών να τον περάσομε «εν μετανοία». Η μετάνοια, είναι αυτή που θα μας δώσει την ειρήνη. Το έχετε αντιληφθεί. Και ο Τίμιος Πρόδρομος, είναι ο κατεξοχήν άγιος που δίδαξε τη μετάνοια, ως προϋπόθεση της Βασιλείας. Η Βασιλεία είναι ο ίδιος ο Χριστός, όταν θα έλθει στη Δευτέρα Αυτού Παρουσία. Μέχρι τότε, μας προσφέρει την αιώνια ζωή Του. Όμως, θα πρέπει συνεχώς να έχομε έγνοια, πώς ο εαυτός μας είναι συμφιλιωμένος με την συνείδησή του και με το Πνεύμα το Άγιον να έχομε καλή κοινωνίαν και επικοινωνία. Μόνον τότε ο άνθρωπος, αξιοποιεί τον χρόνο της ζωής του, τον υπόλοιπο χρόνο της ζωής του. 

Μου κάμνει εντύπωση άνθρωποι που έχουν ηλικία, που γνωρίζουν τη ζωή του Αγίου Πνεύματος σε μεγάλη ηλικία. Ξέρετε, τι μου λένε; Αχ τι χάσαμε οι ανόητοι. Αυτή είναι η πραγματική ζωή. Τώρα που δεν με ελέγχει η συνείδησή μου. Τι έκαμα τόσα χρόνια, εξήντα, εβδομήντα χρόνια; Έκαμα καριέρα, επήρα σύνταξη, επένδυσα στα παιδιά μου. Τα παιδιά μου έφυγαν, έκαμαν τες δικές τους οικογένειες και έμεινα μόνος με την συνείδησή μου, με τον εαυτό μου. Και πρέπει να τα βρω με τον εαυτό μου. Και ξαφνικά, διαπιστώνω ότι για να τα βρω με τον εαυτό μου, πρέπει να συγχωρέσω τον πεθαμένο πατέρα μου, που δεν μου έδωσε κληρονομιά το χωράφι που ήθελα, πρέπει να συγχωρέσω τον μάστρο μου, όταν εδούλευα που δεν μου έδωσε την προαγωγή που ήθελα, και πρέπει να συγχωρέσω τη γυναίκα μου, πρέπει να συγχωρέσω τα παιδιά μου που δεν έρχονται τακτικά να με δουν, πρέπει να συγχωρέσω τον εαυτό μου που έκαμε την τάδε, είτε ψυχική είτε σαρκική αμαρτία. 

Και μόνον τότε, αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος τι σημαίνει ειρήνη, τι σημαίνει μετάνοια. Η μετάνοια είναι πύλη του φωτός. Και το φως είναι ο Χριστός. Ζούμε συνεχώς μέσα στο σκοτάδι των ενοχών μας, των αμαρτιών μας. Μόλις περάσομε από την πύλη της μετανοίας εις το φως του Χριστού, αμέσως ο άνθρωπος φωτίζεται. 

Δυστυχώς, ακόμα και η εκπαίδευσή μας σε όλες τις βαθμίδες, είναι μία εκπαίδευση που δεν θέλει τα παιδιά να οδηγούνται στο φως του Χριστού, αλλά που; Στη γνώση. Ποιαν γνώση όμως; Όταν δεν μπορώ να γνωρίσω τον εαυτό μου, υπάρχει γνώσις; Λέει ο άγιος Συμεών, ο νέος θεολόγος. Ότι, η γνώσις, λέει, δεν είναι το φως. Το φως είναι η γνώση. Και το φως είναι ο Χριστός. Τι λέμε στην προσευχή; «Χριστέ το φως το αληθινόν, το φωτίζον και αγιάζον πάντα άνθρωπον ερχόμενον εις τον κόσμον, σημειωθήτω εφ’ ημάς το φως του προσώπου Σου». Αντί να οδηγούμε τα παιδιά από τα μικρά τους χρόνια εις το φως του Χριστού, τα οδηγούμε σε μίαν γνώση που δεν είναι γνώση. Που δεν είναι καν ούτε η σοφία των αρχαίων Ελλήνων. Είναι πληροφορίες που δίδομε στα σημερινά παιδιά μας. Γι’ αυτό και τελικά γίνονται τύραννοι και τους πρώτους που τυραννούν είναι τους γονείς τους. Είναι τους δασκάλους τους και τους γονείς τους. Και δεν μπορούν να κρατήσουν τον γάμο τους. Τα δικά τους παιδιά. Δεν γνωρίζουν τα μυστικά της γης. Μόνον μερικά τεχνάσματα, σ’ αυτά τα τεχνολογικά της πληροφορικής. 

Γι’ αυτό, και για τον εαυτό μας και για τα παιδιά μας και για τα εγγόνια μας, να προηγείται αυτή η έγνοια. Πώς θα αποκτήσομε φως. Και το φως, είναι ο Χριστός. Και ο Χριστός αποκτιέται διά της μετανοίας. Αυτό μας διδάσκει ο Τίμιος Πρόδρομος. Μετανοείτε λέει. «Ήγγικεν η Βασιλεία των Ουρανών». Όσον ο άνθρωπος μετανιώνει και κάθε μέρα κάτι συμβαίνει και εντός μας και στο περιβάλλον μας. Άρα, καθημερινά έχομε ανάγκη μετανοίας. Όσον ο άνθρωπος μετανιώνει, τόσον φωτίζεται. Και όσον φωτίζεται, τόσο Χριστό αποκτά. Και μαζί με τον Χριστό, παίρνουμε και τα δώρα του Αγίου Πνεύματος. Διότι δεν χωρίζει ποτέ ο Χριστός από το Άγιον Πνεύμα. Είναι πάντοτε ενωμένοι. Έχουν κοινή ενέργεια. Και μία από τις ενέργειες τις πρώτες, είναι η ειρήνη και η άφεση των αμαρτιών, όπως την περιγράψαμε προηγουμένως, τα οποία όμως για να έχομε ειρήνη, για να έχομε άφεση αμαρτιών, χρειάζεται να μαθητεύσουμε στον μεγάλο δάσκαλο της μετανοίας. Τον Τίμιο Πρόδρομο. 

Και μια προσευχή, που μας αποκάλυψε κάποτε ο Τίμιος Πρόδρομος και τη συστήνομε και σε σας. Σύντομη προσευχή. «Βαπτιστά του Χριστού, δίδαξόν με την μετάνοια εν Πνεύματι Αγίω». «Βαπτιστά του Χριστού, δίδαξόν με την μετάνοια εν Πνεύματι Αγίω». Να νοιώθομε συνεχώς μαθητές. Και ας είμαστε εκατόν χρονών. Μάλιστα να νοιώσομε μαθητές ανεπίδεκτοι μαθήσεως. Ότι είμεθα ανεπίδεκτοι μαθήσεως. Και ο δάσκαλός μας, να είναι πάντοτε ο Τίμιος Πρόδρομος. Να μην περνά μέρα, που να μην προσευχηθούμε στον Τίμιο Πρόδρομο. Πρώτα στον Χριστό, μετά στην Παναγία και τρίτον τον Τίμιο Πρόδρομο. Όπως τους έχει η Εκκλησία στο εικονοστάσι. Τον Χριστό, την Παναγία, τον Πρόδρομο. Σε κάθε εικονοστάσι, αυτές τις εικόνες θα τες δείτε. 

Κάνετε λοιπόν και σεις το εικονοστάσι, τρόπον προσευχής. Έμπνευση και ενθουσιασμό για την προσευχή. Και καθημερινά, ζητάτε από τον Τίμιο Πρόδρομο, να σας διδάξει την μετάνοια εν Πνεύματι Αγίω. Και θα δείτε, πόσον εύκολα ακούει ο Τίμιος Πρόδρομος και έρχεται και μας υπηρετεί. 

Να ευχαριστήσω όλους σας για την ωραία λειτουργία που εκάμετε. Όλους σας. Και τους άνδρες ιεροψάλτες και τις γυναίκες που βοηθούν τον καλό μας ιερέα, τον πανύψηλο πάτερ Ιωάννη που υπηρετεί εδώ εις το υψηλό χωρίο του Τιμίου Προδρόμου, τον ύψιστο των αγίων και εξαιρέτως να ευχαριστήσω τον προϊστάμενο της μονής του οσίου Ιωάννου του Λαμπαδιστή τον πατέρα Ιάκωβο Καλογήρου, που ανταποκρίθηκε και έφερε το τεμάχιο λειψάνου του Τιμίου Προδρόμου, που διαφυλάττεται εδώ και αιώνες εις την μονήν του οσίου Ιωάννου του Λαμπαδιστού. Ο χριστός όντως είναι εν τω μέσω ημών διά του βαπτιστού Του. Διά του Προδρόμου Του, του μεγάλου δασκάλου της μετανοίας. 

Κάθε καλό να έχετε και να ξέρετε, η πρώτη του Σεπτέμβρη που έρχεται είναι αρχή του εκκλησιαστικού έτους. Και εύχομαι, αυτό το εκκλησιαστικό έτος να είναι και για σας, και εύχεσθε και σεις για μας, έτος μετανοίας για να έχομε ειρήνη στα τόσα δύσκολα που έρχονται.