Σημείωση: Οἱ πληροφορίες σχετικὰ μὲ τίς περικοπὲς τῶν Ἀποστόλων καὶ τῶν Εὐαγγελίων, ἀντλοῦνται ἐκ τῶν Τυπικῶν Διατάξεων τῆς Ἐκκλησίας Κύπρου.

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΣΕΙΡΑΣ (ΠΕΜΠΤΗ Δ΄ ΕΒΔΟΜΑΔΟΣ)
Πράξεων τῶν Ἀποστόλων τὸ Ἀνάγνωσμα
10: 34-43

Ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις, ἀνοίξας Πέτρος τὸ στόμα αὐτοῦ εἶπεν· ἐπ᾿ ἀληθείας καταλαμβάνομαι ὅτι οὐκ ἔστι προσωπολήπτης ὁ Θεός· ἀλλ᾿ ἐν παντί ἔθνει ὁ φοβούμενος αὐτὸν καὶ ἐργαζόμενος δικαιοσύνην δεκτὸς αὐτῷ ἐστι. Τὸν λόγον ὃν ἀπέστειλε τοῖς υἱοῖς ᾿Ισραὴλ εὐαγγελιζόμενος εἰρήνην διὰ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ· οὗτός ἐστι πάντων Κύριος· ὑμεῖς οἴδατε τὸ γενόμενον ῥῆμα καθ᾿ ὅλης τῆς ᾿Ιουδαίας, ἀρξάμενον ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας μετὰ τὸ βάπτισμα ὃ ἐκήρυξεν ᾿Ιωάννης, ᾿Ιησοῦν τὸν ἀπὸ Ναζαρέτ, ὡς ἔχρισεν αὐτὸν ὁ Θεὸς Πνεύματι ῾Αγίῳ καὶ δυνάμει, ὃς διῆλθεν εὐεργετῶν καὶ ἰώμενος πάντας τοὺς καταδυναστευομένους ὑπὸ τοῦ διαβόλου, ὅτι ὁ Θεὸς ἦν μετ᾿ αὐτοῦ καὶ ἡμεῖς ἐσμεν μάρτυρες πάντων ὧν ἐποίησεν ἔν τε τῇ χώρᾳ τῶν ᾿Ιουδαίων καὶ ἐν ῾Ιερουσαλήμ· ὃν καὶ ἀνεῖλον κρεμάσαντες ἐπί ξύλου. Τοῦτον ὁ Θεὸς ἤγειρε τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ καὶ ἔδωκεν αὐτὸν ἐμφανῆ γενέσθαι, οὐ παντὶ τῷ λαῷ, ἀλλὰ μάρτυσι τοῖς προκεχειροτονημένοις ὑπὸ τοῦ Θεοῦ, ἡμῖν, οἵτινες συνεφάγομεν καὶ συνεπίομεν αὐτῷ μετὰ τὸ ἀναστῆναι αὐτὸν ἐκ νεκρῶν· καὶ παρήγγειλεν ἡμῖν κηρῦξαι τῷ λαῷ καὶ διαμαρτύρασθαι ὅτι αὐτός ἐστιν ὁ ὡρισμένος ὑπὸ τοῦ Θεοῦ κριτὴς ζώντων καὶ νεκρῶν. Τούτῳ πάντες οἱ προφῆται μαρτυροῦσιν, ἄφεσιν ἁμαρτιῶν λαβεῖν διὰ τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ πάντα τὸν πιστεύοντα εἰς αὐτόν.

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΑΓΙΟΥ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ (ΠΑΧΩΜΙΟΥ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ, ΑΧΙΛΛΕΙΟΥ ΛΑΡΙΣΣΗΣ)
Πρὸς Γαλάτας Ἐπιστολῆς Παύλου τὸ Ἀνάγνωσμα
5: 22-26; 6: 1-2

Ἀδελφοί, ὁ καρπὸς τοῦ Πνεύματός ἐστιν ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, ἀγαθωσύνη, πίστις, πραότης, ἐγκράτεια· κατὰ τῶν τοιούτων οὐκ ἔστι νόμος. Οἱ δὲ τοῦ Χριστοῦ τὴν σάρκα ἐσταύρωσαν σὺν τοῖς παθήμασι καὶ ταῖς ἐπιθυμίαις. Εἰ ζῶμεν πνεύματι, πνεύματι καὶ στοιχῶμεν. Μὴ γινώμεθα κενόδοξοι, ἀλλήλους προκαλούμενοι, ἀλλήλοις φθονοῦντες. ᾽Αδελφοί, ἐὰν καὶ προληφθῇ ἄνθρωπος ἔν τινι παραπτώματι, ὑμεῖς οἱ πνευματικοὶ καταρτίζετε τὸν τοιοῦτον ἐν πνεύματι πραότητος· σκοπῶν σεαυτόν, μὴ καὶ σὺ πειρασθῇς. ᾽Αλλήλων τὰ βάρη βαστάζετε, καὶ οὕτως ἀναπληρώσατε τὸν νόμον τοῦ Χριστοῦ.

ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΣΕΙΡΑΣ (ΠΕΜΠΤΗ Δ΄ ΕΒΔΟΜΑΔΟΣ)
Ἐκ τοῦ κατὰ Ἰωάννην
8: 12-20

Εἶπεν ὁ Κύριος πρὸς τοὺς ἐληλυθότας πρὸς αὐτὸν Ἰουδαίους· Ἐγώ εἰμι τὸ φῶς τοῦ κόσμου· ὁ ἀκολουθῶν ἐμοὶ οὐ μὴ περιπατήσῃ ἐν τῇ σκοτίᾳ, ἀλλ’ ἕξει τὸ φῶς τῆς ζωῆς. εἶπον οὖν αὐτῷ οἱ Φαρισαῖοι· Σὺ περὶ σεαυτοῦ μαρτυρεῖς· ἡ μαρτυρία σου οὐκ ἔστιν ἀληθής. ἀπεκρίθη Ἰησοῦς καὶ εἶπεν αὐτοῖς· Κἂν ἐγὼ μαρτυρῶ περὶ ἐμαυτοῦ, ἀληθής ἐστιν ἡ μαρτυρία μου, ὅτι οἶδα πόθεν ἦλθον καὶ ποῦ ὑπάγω· ὑμεῖς δὲ οὐκ οἴδατε πόθεν ἔρχομαι ἢ ποῦ ὑπάγω. ὑμεῖς κατὰ τὴν σάρκα κρίνετε· ἐγὼ οὐ κρίνω οὐδένα. καὶ ἐὰν κρίνω δὲ ἐγώ, ἡ κρίσις ἡ ἐμὴ ἀληθής ἐστιν, ὅτι μόνος οὐκ εἰμί, ἀλλ’ ἐγὼ καὶ ὁ πέμψας με πατήρ. καὶ ἐν τῷ νόμῳ δὲ τῷ ὑμετέρῳ γέγραπται ὅτι δύο ἀνθρώπων ἡ μαρτυρία ἀληθής ἐστιν. ἐγώ εἰμι ὁ μαρτυρῶν περὶ ἐμαυτοῦ, καὶ μαρτυρεῖ περὶ ἐμοῦ ὁ πέμψας με πατήρ. ἔλεγον οὖν αὐτῷ· Ποῦ ἐστιν ὁ πατήρ σου; ἀπεκρίθη Ἰησοῦς· Οὔτε ἐμὲ οἴδατε οὔτε τὸν πατέρα μου· εἰ ἐμὲ ᾔδειτε, καὶ τὸν πατέρα μου ᾔδειτε ἂν. Ταῦτα τὰ ῥήματα ἐλάλησεν ὁ Ἰησοῦς ἐν τῷ γαζοφυλακίῳ διδάσκων ἐν τῷ ἱερῷ, καὶ οὐδεὶς ἐπίασεν αὐτόν, ὅτι οὔπω ἐληλύθει ἡ ὥρα αὐτοῦ.

ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΑΓΙΟΥ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ (ΠΑΧΩΜΙΟΥ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ, ΑΧΙΛΛΕΙΟΥ ΛΑΡΙΣΣΗΣ)
Ἐκ τοῦ κατὰ Ματθαῖον
4: 23-25; 5: 1-13

Τῷ καιρῷ ἐκείνῳ περιῆγεν ὅλην τὴν Γαλιλαίαν ὁ Ἰησοῦς, διδάσκων ἐν ταῖς συναγωγαῖς αὐτῶν καὶ κηρύσσων τὸ εὐαγγέλιον τῆς βασιλείας καὶ θεραπεύων πᾶσαν νόσον καὶ πᾶσαν μαλακίαν ἐν τῷ λαῷ. καὶ ἀπῆλθεν ἡ ἀκοὴ αὐτοῦ εἰς ὅλην τὴν Συρίαν· καὶ προσήνεγκαν αὐτῷ πάντας τοὺς κακῶς ἔχοντας ποικίλαις νόσοις καὶ βασάνοις συνεχομένους καὶ δαιμονιζομένους καὶ σεληνιαζομένους καὶ παραλυτικούς, καὶ ἐθεράπευσεν αὐτούς· καὶ ἠκολούθησαν αὐτῷ ὄχλοι πολλοὶ ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας καὶ Δεκαπόλεως καὶ Ἱεροσολύμων καὶ Ἰουδαίας καὶ πέραν τοῦ Ἰορδάνου. Ἰδὼν δὲ τοὺς ὄχλους ἀνέβη εἰς τὸ ὄρος· καὶ καθίσαντος αὐτοῦ προσῆλθαν αὐτῷ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ· καὶ ἀνοίξας τὸ στόμα αὐτοῦ ἐδίδασκεν αὐτοὺς λέγων· Μακάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι, ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν. μακάριοι οἱ πενθοῦντες, ὅτι αὐτοὶ παρακληθήσονται. μακάριοι οἱ πραεῖς, ὅτι αὐτοὶ κληρονομήσουσιν τὴν γῆν. μακάριοι οἱ πεινῶντες καὶ διψῶντες τὴν δικαιοσύνην, ὅτι αὐτοὶ χορτασθήσονται. μακάριοι οἱ ἐλεήμονες, ὅτι αὐτοὶ ἐλεηθήσονται. μακάριοι οἱ καθαροὶ τῇ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοὶ τὸν Θεὸν ὄψονται. μακάριοι οἱ εἰρηνοποιοί, ὅτι αὐτοὶ υἱοὶ Θεοῦ κληθήσονται. μακάριοι οἱ δεδιωγμένοι ἕνεκεν δικαιοσύνης, ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν. μακάριοί ἐστε ὅταν ὀνειδίσωσιν ὑμᾶς καὶ διώξωσιν καὶ εἴπωσιν πᾶν πονηρὸν καθ’ ὑμῶν ψευδόμενοι ἕνεκεν ἐμοῦ· χαίρετε καὶ ἀγαλλιᾶσθε, ὅτι ὁ μισθὸς ὑμῶν πολὺς ἐν τοῖς οὐρανοῖς· οὕτω γὰρ ἐδίωξαν τοὺς προφήτας τοὺς πρὸ ὑμῶν. Ὑμεῖς ἐστε τὸ ἅλας τῆς γῆς· ἐὰν δὲ τὸ ἅλας μωρανθῇ, ἐν τίνι ἁλισθήσεται; εἰς οὐδὲν ἰσχύει ἔτι εἰ μὴ βληθῆναι ἔξω καὶ καταπατεῖσθαι ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων.

Για τα προηγούμενα αποστολικά και ευαγγελικά αναγνώσματα πατήστε εδώ

Μνήμη του Oσίου Πατρός ημών Παχωμίου

O Παχώμιος λεπτύνων σαρκός πάχος,
Ψυχή συνήγε πριν μεταστήναι στέαρ¹.
Πέμπτη και δεκάτη Παχώμιον ένθεν άειραν.

Oύτος ο Όσιος Πατήρ ημών Παχώμιος εκατάγετο από την Aίγυπτον της κάτω Θηβαΐδος, ζων κατά τους χρόνους του Mεγάλου Kωνσταντίνου εν έτει τκγ΄ [323], ήτον δε υιός γονέων ασεβών και προσκυνούντων τα είδωλα. Mε τους οποίους πηγαίνωντας ο Άγιος μίαν φοράν εις τον ναόν των ειδώλων, ήκουσε του υπηρέτου του ναού να λέγη εις τους γονείς του, οπού επρόσφεραν θυσίαν εις τα είδωλα. Σηκώσατε από εδώ τον εχθρόν των θεών και διώξατε, έλεγε δε τούτο διά τον Παχώμιον. Eφοβείτο γαρ ως φαίνεται το δαιμόνιον, οπού εκατοίκει εις τον ναόν, την μέλλουσαν του Aγίου αρετήν. Πιών δε ο Άγιος από το κρασί, οπού επροσφέρθη εις τον δαίμονα, ευθύς το εξέρασεν. Όταν δε ο Άγιος έφθασεν εις ηλικίαν, συνηριθμήθη με τα βασιλικά στρατεύματα, και μετά ολίγον καιρόν αφήσας την στρατιωτικήν τάξιν, επήγεν εις την ανωτέραν Θηβαΐδα, και εν τω άμα έλαβε το Άγιον Bάπτισμα. Eίτα ενδυθείς το μοναχικόν σχήμα, έτρεξεν εις την έρημον. Όταν λοιπόν επήγαινε κατά τον τόπον της Tαβεννησίας, ήλθεν εις αυτόν φωνή από τον Oυρανόν, η οποία εφανέρωνεν, ότι ο τόπος εκείνος ήτον επιτήδειος διά να κτισθή Mοναστήριον, και ότι έμελλε να συναχθή εις αυτό πλήθος Mοναχών. Όθεν εκεί έκτισε το Mοναστήριόν του ο Όσιος. Περνώντος δε του καιρού, έτρεξαν εις το Mοναστήριον πολλοί αδελφοί και έγιναν Mοναχοί, μαζί με τους οποίους ήτον και ο ηγιασμένος Θεόδωρος ο μαθητής αυτού, ο οποίος ήτον ζηλωτής του βίου και της αρετής του Oσίου Παχωμίου. Kαι τόσον πολλά εκαθαρίσθη διά της απαθείας και εις τόσον ύψος ανέβη θεωρίας, ώστε οπού, έβλεπε τας καθαράς ψυχάς των Aγίων, όταν ανέβαινον εις τον Oυρανόν, και έβλεπεν ως παρόντα εκείνα, οπού εγίνοντο εις μακρινά μέρη, και επρόλεγεν ως ενεστώτα εκείνα, οπού έμελλον να γένουν.

Προ του δε να αποθάνη ο Άγιος Παχώμιος, αριθμήθη το πλήθος των Mοναχών, οπού επρόστρεξαν εις αυτόν εν τη ερήμω, και ευρέθησαν Mοναχοί χίλιοι τετρακόσιοι. Aπό δε το τοσούτον πλήθος γίνεται φανερόν, ότι ο Παχώμιος ήτον βέβαια θείος άνδρας, και απλησίαστος εις την αρετήν, και διά τούτο ηκολούθησαν αυτώ τόσοι και τόσοι, όχι διά τρυφηλήν ζωήν, όχι διά προσπάθειαν σαρκός, εις τα οποία χαίροντες και γλυκαινόμενοι οι άνθρωποι, αναχωρούν από τους οίκους και συγγενείς των: αλλά ηκολούθησαν εις αυτόν, διατί εθαύμασαν την εγκράτειαν και τους ασκητικούς κόπους του, και διατί επόθουν να μιμηθούν και εκείνοι, όσον το δυνατόν τους, την ασώματον και αγγελικήν του ζωήν. Oύτω λοιπόν διαπεράσας ο αοίδιμος, εν ειρήνη εκοιμήθη, και ενταφιάσθη εις το εδικόν του Mοναστήριον. (Tον κατά πλάτος Bίον αυτού όρα εις την Kαλοκαιρινήν².)

Σημειώσεις

1. Ήτοι όσον ο Παχώμιος ελέπτυνε την παχύτητα της σαρκός, τόσον εσύναγε στέαρ: ήτοι δύναμιν εις την ψυχήν του, ταυτόν ειπείν δυνατήν αυτήν εποίει, κατά το ρητόν του Παύλου το λέγον· «Όταν ασθενώ, τότε δυνατός ειμι».

2. O δε ελληνικός Bίος αυτού σώζεται εν τη Mεγίστη Λαύρα, εν τη Iερά Mονή των Iβήρων, και εν άλλαις, ου η αρχή· «Όντως αληθής η θρυλλουμένη παροιμία». O δε σοφολογιώτατος διδάσκαλος Xριστοφόρος ο Προδρομίτης, άριστα ανεπλήρωσε την ασματικήν αυτού Aκολουθίαν.

(από το βιβλίο: Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου Συναξαριστής των δώδεκα μηνών του ενιαυτού. Τόμος Γ´. Εκδόσεις Δόμος, 2005)

Μνήμη του Oσίου Πατρός ημών Aχιλλίου Eπισκόπου Λαρίσσης

Λαλεί Λάρισσα σας αριστείας ξένας,
Mνήμην έχουσα και θανόντος σού πάτερ.

Oύτος ήτον κατά τους χρόνους Kωνσταντίνου του Mεγάλου, εν έτει τκ΄ [320], γεννηθείς από ευσεβείς γονείς, οι οποίοι εμαθήτευσαν αυτόν την ευσέβειαν, και μαζί με την εξωτερικήν φιλοσοφίαν, εδίδαξαν αυτόν και την εσωτερικήν. Oύτος λοιπόν επειδή εστόλισε τον εαυτόν του με όλας τας αρετάς, και με την κατά Θεόν πολιτείαν, διά τούτο έγινεν από τους εγκατοίκους της Eλλάδος Aρχιερεύς της Λαρίσσης, της ευρισκομένης εν τη δευτέρα Θετταλία. Όταν δε συνεκροτήθη εις την Nίκαιαν η αγία και Oικουμενική Πρώτη Σύνοδος εν έτει τκε΄ [325], τότε επήγεν εις αυτήν και ο θείος ούτος Aχίλλιος, και ήτον ένας από τους εκεί συναθροισθέντας θεοφόρους Πατέρας. Aφ’ ου δε καθείλε τον Άρειον και τους συντρόφους του, εγύρισε πάλιν εις την Λάρισσαν. Oύτος ο Άγιος πολλούς μεν ναούς κατεκρήμνισε των ειδώλων, πολλάς δε Eκκλησίας έκτισεν εκ θεμελίων και με κάθε στολισμόν τας εστόλισεν. Oύτος και δαιμόνια εδίωξεν από τους ανθρώπους, και άλλα δε πάμπολλα θαύματα ποιήσας, εν ειρήνη ετελείωσε την ζωήν του.

(από το βιβλίο: Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου Συναξαριστής των δώδεκα μηνών του ενιαυτού. Τόμος Γ´. Εκδόσεις Δόμος, 2005)

Σημείωση: Οἱ πληροφορίες σχετικὰ μὲ τίς περικοπὲς τῶν Ἀποστόλων καὶ τῶν Εὐαγγελίων, ἀντλοῦνται ἐκ τῶν Τυπικῶν Διατάξεων τῆς Ἐκκλησίας Κύπρου.

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΣΕΙΡΑΣ (ΤΕΤΑΡΤΗ ΤΗΣ ΜΕΣΟΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗΣ)
Πράξεων τῶν Ἀποστόλων τὸ Ἀνάγνωσμα
14: 6-18

Ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις, κατέφυγον οἱ Ἀπόστολοι εἰς τὰς πόλεις τῆς Λυκαονίας Λύστραν καὶ Δέρβην καὶ τὴν περίχωρον, κἀκεῖ ἦσαν εὐαγγελιζόμενοι. Καί τις ἀνὴρ ἐν Λύστροις ἀδύνατος τοῖς ποσὶν ἐκάθητο, χωλὸς ἐκ κοιλίας μητρὸς αὐτοῦ ὑπάρχων, ὃς οὐδέποτε περιπεπατήκει. Οὗτος ἤκουσε τοῦ Παύλου λαλοῦντος· ὃς ἀτενίσας αὐτῷ καὶ ἰδὼν ὅτι πίστιν ἔχει τοῦ σωθῆναι, εἶπε μεγάλῃ τῇ φωνῇ· ἀνάστηθι ἐπὶ τοὺς πόδας σου ὀρθός. καὶ ἥλατο καὶ περιεπάτει. Οἱ δὲ ὄχλοι ἰδόντες ὃ ἐποίησεν ὁ Παῦλος ἐπῆραν τὴν φωνὴν αὐτῶν Λυκαονιστὶ λέγοντες· οἱ θεοὶ ὁμοιωθέντες ἀνθρώποις κατέβησαν πρὸς ἡμᾶς· ἐκάλουν τε τὸν μὲν Βαρνάβαν Δία, τὸν δὲ Παῦλον ῾Ερμῆν, ἐπειδὴ αὐτὸς ἦν ὁ ἡγούμενος τοῦ λόγου. Ὁ δὲ ἱερεὺς τοῦ Διὸς τοῦ ὄντος πρὸ τῆς πόλεως αὐτῶν, ταύρους καὶ στέμματα ἐπὶ τοὺς πυλῶνας ἐνέγκας, σὺν τοῖς όχλοις ἤθελε θύειν. Ἀκούσαντες δὲ οἱ ἀπόστολοι Βαρνάβας καὶ Παῦλος, διαρρήξαντες τὰ ἱμάτια αὐτῶν εἰσεπήδησαν εἰς τὸν ὄχλον κράζοντες καὶ λέγοντες· ἄνδρες, τί ταῦτα ποιεῖτε; καὶ ἡμεῖς ὁμοιοπαθεῖς ἐσμεν ὑμῖν ἄνθρωποι, εὐαγγελιζόμενοι ὑμᾶς ἀπὸ τούτων τῶν ματαίων ἐπιστρέφειν ἐπὶ τὸν Θεὸν τὸν ζῶντα, ὃς ἐποίησε τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν καὶ τὴν θάλασσαν καὶ πάντα τὰ ἐν αὐτοῖς· ὃς ἐν ταῖς παρῳχημέναις γενεαῖς εἴασε πάντα τὰ ἔθνη πορεύεσθαι ταῖς ὁδοῖς αὐτῶν· καίτοι γε οὐκ ἀμάρτυρον ἑαυτὸν ἀφῆκεν ἀγαθοποιῶν, οὐρανόθεν ὑμῖν ὑετοὺς διδοὺς καὶ καιροὺς καρποφόρους, ἐμπιπλῶν τροφῆς καὶ εὐφροσύνης τὰς καρδίας ὑμῶν. Καὶ ταῦτα λέγοντες μόλις κατέπαυσαν τοὺς ὄχλους τοῦ μὴ θύειν αὐτοῖς.

ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΣΕΙΡΑΣ (ΤΕΤΑΡΤΗ ΤΗΣ ΜΕΣΟΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗΣ)
Ἐκ τοῦ κατὰ Ἰωάννην
7: 14-30

Τῆς ἑορτῆς μεσούσης ἀνέβη ὁ Ἰησοῦς εἰς τὸ ἱερὸν καὶ ἐδίδασκε. ἐθαύμαζον οἱ Ἰουδαῖοι λέγοντες· Πῶς οὗτος γράμματα οἶδε μὴ μεμαθηκώς; ἀπεκρίθη οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς καὶ εἶπεν· Ἡ ἐμὴ διδαχὴ οὐκ ἔστιν ἐμὴ, ἀλλὰ τοῦ πέμψαντός με· ἐάν τις θέλῃ τὸ θέλημα αὐτοῦ ποιεῖν, γνώσεται περὶ τῆς διδαχῆς, πότερον ἐκ τοῦ Θεοῦ ἐστιν ἢ ἐγὼ ἀπ’ ἐμαυτοῦ λαλῶ. ὁ ἀφ’ ἑαυτοῦ λαλῶν τὴν δόξαν τὴν ἰδίαν ζητεῖ, ὁ δὲ ζητῶν τὴν δόξαν τοῦ πέμψαντος αὐτόν, οὗτος ἀληθής ἐστιν, καὶ ἀδικία ἐν αὐτῷ οὐκ ἔστιν. οὐ Μωϋσῆς δέδωκεν ὑμῖν τὸν νόμον; καὶ οὐδεὶς ἐξ ὑμῶν ποιεῖ τὸν νόμον. τί με ζητεῖτε ἀποκτεῖναι; ἀπεκρίθη ὁ ὄχλος καὶ εἶπε· Δαιμόνιον ἔχεις· τίς σε ζητεῖ ἀποκτεῖναι; ἀπεκρίθη Ἰησοῦς καὶ εἶπεν αὐτοῖς· Ἓν ἔργον ἐποίησα, καὶ πάντες θαυμάζετε διὰ τοῦτο Μωϋσῆς δέδωκεν ὑμῖν τὴν περιτομήν, οὐχ ὅτι ἐκ τοῦ Μωϋσέως ἐστὶν, ἀλλ’ ἐκ τῶν πατέρων, καὶ ἐν σαββάτῳ περιτέμνετε ἄνθρωπον. εἰ περιτομὴν λαμβάνει ἄνθρωπος ἐν σαββάτῳ, ἵνα μὴ λυθῇ ὁ νόμος Μωϋσέως, ἐμοὶ χολᾶτε ὅτι ὅλον ἄνθρωπον ὑγιῆ ἐποίησα ἐν σαββάτῳ! μὴ κρίνετε κατ’ ὄψιν, ἀλλὰ τὴν δικαίαν κρίσιν κρίνατε. Ἔλεγον οὖν τινες ἐκ τῶν Ἱεροσολυμιτῶν· Οὐχ οὗτός ἐστιν ὃν ζητοῦσιν ἀποκτεῖναι; καὶ ἴδε παρρησίᾳ λαλεῖ, καὶ οὐδὲν αὐτῷ λέγουσι. μήποτε ἀληθῶς ἔγνωσαν οἱ ἄρχοντες ὅτι οὗτός ἐστιν ἀληθῶς ὁ Χριστός; ἀλλὰ τοῦτον οἴδαμεν πόθεν ἐστίν· ὁ δὲ Χριστὸς ὅταν ἔρχηται, οὐδεὶς γινώσκει πόθεν ἐστίν. ἔκραξεν οὖν ἐν τῷ ἱερῷ διδάσκων ὁ Ἰησοῦς καὶ λέγων· Κἀμὲ οἴδατε, καὶ οἴδατε πόθεν εἰμί· καὶ ἀπ’ ἐμαυτοῦ οὐκ ἐλήλυθα, ἀλλ’ ἔστιν ἀληθινὸς ὁ πέμψας με, ὃν ὑμεῖς οὐκ οἴδατε· ἐγὼ οἶδα αὐτόν, ὅτι παρ’ αὐτοῦ εἰμι κἀκεῖνός με ἀπέστειλεν. Ἐζήτουν οὖν αὐτὸν πιάσαι, καὶ οὐδεὶς ἐπέβαλεν ἐπ’ αὐτὸν τὴν χεῖρα, ὅτι οὔπω ἐληλύθει ἡ ὥρα αὐτοῦ.

Για τα προηγούμενα αποστολικά και ευαγγελικά αναγνώσματα πατήστε εδώ

«Ἐάν τις διψᾶ, ἐρχέσθω πρὸς με καὶ πινέτω» (Ἰω. 7, 37). Τὰ θαυμαστὰ αὐτὰ λόγια εἶπε ὁ Κύριός μας Ἰησοῦς Χριστὸς τὴν ἡμέρα τῆς Μεσοπεντηκοστῆς στὸν ναὸ τῶν Ἱεροσολύμων. Τὸν ἴδιο περίπου λόγο εἶπε ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι καὶ ὁ προφήτης Ἡσαῒας, ὁ ὁποῖος ζοῦσε ἑφτὰ αἰῶνες πρὶν γεννηθεῖ κατὰ σάρκα ὁ Κύριός μας Ἰησοῦς Χριστός. Σὰν νὰ ἄκουγε ὁ προφήτης αὐτὸ ποὺ θὰ ἔλεγε 700 χρόνια ἀργότερα ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστός. Ἔλεγε λοιπὸν τὸ ἑξῆς· «Οἱ διψῶντες, πορεύεσθε ἐφ’ ὕδωρ, καὶ ὅσοι μὴ ἔχετε ἀργύρων, βαδίσαντες ἀγοράσατε καὶ πίετε ἄνευ ἀργυρίου καὶ τιμῆς οἶνον καὶ στέαρ» (Ἡσ. 55, 1). «Καὶ ἀντλήσατε ὕδωρ μετ’ εὐφροσύνης ἐκ τῶν πηγῶν τοῦ σωτηρίου» (Ἡσ. 12, 3).

Βλέπετε πόσο μεγάλος εἶναι αὐτὸς ὁ λόγος τοῦ Χριστοῦ, ἂν καὶ εἶχε προαναγγελθεῖ ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ 700 χρόνια νωρίτερα. Αὐτὰ τὰ λόγια πρέπει νὰ τὰ ἔχουμε χαραγμένα στὴν καρδιά μας καὶ νὰ δοξάζουμε τὸν Χριστὸ καὶ Θεό μας, τὴν πηγὴ τῆς ζωῆς μας! Γιὰ ποιὸ ὕδωρ μιλοῦσε ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς ὅταν ἔλεγε· «ποταμοὶ ἐκ τῆς κοιλίας αὐτοῦ ρεύσουσιν ὕδατος ζῶντος» (Ἰω. 7, 38). Μέσα δηλαδὴ ἀπ’ αὐτοὺς ποὺ πιστεύουν σ’ Αὐτὸν θὰ τρέξουν ποτάμια ζωντανὸ νερό. Καὶ τὸ ζωντανὸ αὐτὸ νερὸ ποὺ θὰ τρέξει μέσα ἀπ’ αὐτούς, ποὺ μὲ ὅλη τὴν καρδιὰ τους ἀγάπησαν τὸν Κύριο Ἰησοῦ Χριστό, εἶναι ἡ χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

Τὴν χάρη αὐτή μᾶς τὴν δίνει ὁ Κύριος ἂν τὴν ζητᾶμε, ἂν τὴν δεχόμαστε μὲ δέος καὶ σεβασμό. Ἂν μὲ ὅλη τὴν καρδιά μας πιστεύουμε στὴν δύναμη ποὺ ἔχει ἡ χάρη Ὅταν μᾶς πλημμυρίζει αὐτὴ ἡ χάρη τότε ἐκχέεται ἔξω καὶ τρέχουν ἀπό μέσα μας ποτάμια ζωντανὸ νερό. Αὐτὸ λοιπὸν σημαίνει ὁ λόγος τοῦ Χριστοῦ. Ὅταν ἡ χάρη τοῦ Παναγίου Πνεύματος γεμίζει τὸν ἄνθρωπο δὲν μένει μέσα του ἀπαρατήρητη. Ἐκχέεται ἔξω μὲ τὰ λόγια τῆς ἀγάπης γεμάτα πραότητα, ταπείνωση καὶ ἀλήθεια.

Ἡ θεία χάρη φωτίζει ὅλο τὸ εἶναι του, ἀλλάζει ἀκόμα καὶ τὴν ἐξωτερική του ἐμφάνιση καὶ τὴν βλέπουμε σὲ ὅλα τὰ ἔργα ποὺ κάνει, ἀκόμα καὶ στὶς κινήσεις του, διότι ὁ ἄνθρωπος αὐτὸς πραγματικὰ γίνεται φορέας τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ.

Χρειαζόμαστε πάρα πολὺ τὴν χάρη τοῦ Θεοῦ, τὸ ζωντανὸ ὕδωρ ποὺ τὸ δίνει δωρεὰν ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς σ’ αὐτοὺς ποὺ διψᾶνε. Πολλὲς καὶ διάφορες ἀνάγκες ἔχουμε στὴν ζωή μας. Τὴν καρδιά μας τὴν βασανίζουν πολλὲς θλίψεις. Κάποιοι διψᾶνε γνώση καὶ σοφία. Καὶ ποὺ πρέπει νὰ ψάχνουν τὴν γνήσια καὶ ἀληθινὴ σοφία, στὰ βιβλία πού καταγράφουν τὴν ἀνθρώπινη σοφία; Ἀσφαλῶς ὄχι! Ἐκεῖ σχεδὸν δὲν ὑπάρχει ἡ ἀληθινὴ σοφία, ἡ σοφία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Τὰ βιβλία αὐτὰ περιέχουν τὴν δική μας ἀνθρώπινη σοφία. Τὴν γνήσια σοφία καὶ γνώση λαμβάνει αὐτὸς ποὺ πίνει ἀκόρεστα τὸ ζωντανὸ νερὸ πού μᾶς δίνει ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστός.

Σᾶς ἔχω μιλήσει γιὰ τὸ ποιὰ γνώμη εἶχαν οἱ πρῶτοι χριστιανοὶ σχετικὰ μὲ τὴν ἀξία τῆς γνώσεως καὶ τῆς ἀληθινῆς σοφίας. Ἔλεγαν λοιπὸν τὸ ἑξῆς· ἂν κάποιος γνωρίζει ὅλες τὶς ἐπιστῆμες καὶ κατέχει ὅλη τὴν ἀνθρώπινη σοφία καὶ δὲν γνωρίζει τὸν Θεὸ εἶναι ὁ πιὸ δυστυχισμένος μεταξὺ τῶν ἀνθρώπων. Ἂν ὅμως κάποιος δὲν γνωρίζει καθόλου τὴν ἀνθρώπινη σοφία καὶ εἶναι ἀγράμματος, ἀλλὰ μὲ τὴν καρδιὰ τοῦ γνωρίζει τὸν Θεό, τότε ὁ ἄνθρωπος αὐτὸς εἶναι πραγματικὰ μακάριος, διότι αὐτὴ εἶναι ἡ ἀληθινὴ καὶ ἡ πιὸ πολύτιμη γνώση. Αὐτὸς λοιπὸν ποὺ ψάχνει τὴν ἀληθινὴ γνώση καὶ τὴν αἰώνια σοφία ἄς τὴν ζητάει ἀπὸ τὸν Κύριό μας Ἰησοῦ Χριστὸ καὶ ἂς πίνει τὸ ζωντανὸ νερὸ ποὺ Αὐτὸς δίνει.

Δὲν ἔχει εἰρήνη ἡ καρδιά μας. Τὴν βασανίζουν πολλὲς καὶ διάφορες θλίψεις, πολλὲς φορὲς ἀνυπόφορες. Πού νὰ βροῦμε γαλήνη καὶ εἰρήνη γιὰ τὴν ψυχή μας; Μόνο σ’ Αὐτὸν ποὺ ὁ ἴδιος εἶναι ἡ εἰρήνη, ἡ μόνη καὶ ἡ ἀληθινὴ εἰρήνη. Σ’ Αὐτὸν γιὰ τὸν Ὁποῖο ὁ ἀπόστολος Παῦλος λέει· «Αὐτὸς γὰρ ἐστιν ἡ εἰρήνη ἡμῶν, ὁ ποιήσας τὰ ἀμφότερα ἐν καὶ τὸ μεσότοιχον τοῦ φραγμοῦ λύσας» (Ἐφ. 2, 14). Ποιὰ εἶναι αὐτὰ τὰ δυὸ μέρη ποὺ συνένωσε ὁ Χριστός. Εἶναι αὐτοὶ ποὺ ἦταν χωρισμένοι, διότι καταγόταν ἀπὸ διαφορετικὲς χῶρες, μιλοῦσαν διαφορετικὲς γλῶσσες, εἶχαν διαφορετικὲς παραδόσεις καὶ πεποιθήσεις καὶ πίστευαν ὁ καθένας διαφορετικά. Ὅλους αὐτούς, ποὺ ἦταν χωρισμένοι καὶ δὲν αἰσθάνονταν πὼς εἶναι ἕνα μὲ τὸν πλησίον τους, τοὺς συνένωσε ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστός, κάνοντάς τους ἀπὸ πολλοὺς ἕνα.

Γιὰ ποιὸ μεσότοιχο μιλάει ὁ ἀπόστολος; Εἶναι ὁ μεσότοιχος τῶν ἀμοιβαίων προκαταλήψεων, τοῦ ἐθνικισμοῦ, τῆς ἔχθρας μεταξὺ τῶν διαφορετικῶν κοινωνικῶν τάξεων. Αὐτὸς εἶναι ὁ μεσότοιχος ποὺ τὸν γκρέμισε ὁ Κύριος, καταργώντας τὴν ἔχθρα καὶ κάνοντας τοὺς πολλοὺς ἕνα. Ὁ Κύριος μᾶς δίνει τὴν εἰρήνη, τὴν εἰρήνη γιὰ τὴν ὁποία μίλησε στοὺς μαθητές του, λέγοντας· «Εἰρήνην ἀφίημι ὑμῖν, εἰρήνην τὴν ἐμήν δίδωμι ὑμῖν» (Ἰω. 14, 27). Αὐτὴ τὴν εἰρήνη δὲν μπορεῖ νὰ τὴν δώσει ὁ κόσμος. Αὐτὴ τὴν εἰρήνη μπορεῖ νὰ τὴν ἔχει μόνο αὐτὸς ποὺ πίνει τὸ ζωντανὸ νερὸ ἀπὸ τὴν πηγὴ τῆς ἀθανασίας, ποὺ ζητάει τὴν εἰρήνη μόνο ἀπ’ Αὐτὸν ποὺ τὴν ἔχει, ἀπὸ τὴν πηγὴ τῆς εἰρήνης τὸν Κύριό μας Ἰησοῦ Χριστό.

Δὲν εἶναι πολλοί, ἀκόμα καὶ μεταξύ μας, αὐτοὶ πού ὑποφέρουν ὑπὸ τὸ βάρος τῶν ἁμαρτιῶν τους; Δὲν μᾶς βασανίζει ἡ συνείδησή μας ὅταν σκεφτόμαστε τὸ κακὸ πού κάναμε στὴν ζωή μας; Δὲν ἔχουμε εἰρήνη καὶ ἡσυχία, ἡ συνείδησή μας δὲν μᾶς ἀφήνει νὰ ἡσυχάσουμε. Πού θὰ βροῦμε τὴν ἡσυχία; Τὴν βρίσκουμε μόλις σκεφτόμαστε Αὐτὸν ποὺ σήκωσε ἐπάνω τοῦ ὄχι μόνο τὶς δικές μας ἁμαρτίες, ἀλλά τὶς ἁμαρτίες ὅλου τοῦ κόσμου, καὶ τὶς κάρφωσε στὸν σταυρό. Τὴν βρίσκουμε μόνο σ’ Αὐτὸν ποὺ ὑπέφερε γιὰ τὶς ἁμαρτίες μας καὶ μᾶς δίνει νὰ πίνουμε ἀκόρεστα τὸ ζωντανὸ ὕδωρ.

Ὅταν αἰσθανόμαστε ἀδύναμοι καὶ ταπεινωμένοι καὶ χρειαζόμαστε δύναμη ἄς σκεφτοῦμε ποιὰ εἶναι αὐτὴ ἡ δύναμη ποὺ χρειαζόμαστε καὶ πρέπει νὰ ἀναζητᾶμε. Τὴν σωματικὴ δύναμη; Μποροῦμε νὰ ποῦμε ὅτι ἡ σωματικὴ δύναμη ἔχει ὕψιστη ἀξία; Μήπως ἡ δύναμη τῆς ἐξουσίας ἔχει αὐτὴ τὴν ἀξία; Ἂν θὰ τὸ σκεφτοῦμε καλὰ θὰ καταλάβουμε ὅτι οὔτε ἡ μία οὔτε ἡ ἄλλη δὲν ἔχουν καμμία ἄξια καὶ εἶναι ἄξιες περιφρονήσεως. Ἄς τὸ σκεφτοῦμε, ἄς τὸ σκεφτοῦμε καλὰ αὐτὸ καὶ ἂς ὁδηγήσουμε τὰ βήματά μας πρὸς τὸν Χριστὸ πού μᾶς δίνει τὸ ζωντανὸ αὐτὸ νερό, νὰ τὸ πίνουμε ἀκόρεστα, καὶ τότε θὰ λάβουμε τὴν δύναμη, τὴν ὁποία ὁ κόσμος δὲν τὴν γνωρίζει. Εἶναι ἡ δύναμη τοῦ πνεύματος ἀπελευθερωμένου ἀπό τὰ δεσμὰ τῆς σάρκας, ἀπό τὴν δουλεία τῶν παθῶν, πού μᾶς τραβᾶνε κάτω στὴν γῆ ἐνῶ ἐμεῖς ἀναζητᾶμε τὰ οὐράνια ἀγαθά.

Εἶναι ἡ δύναμη πού μᾶς ἀνεβάζει ψηλά. Εἶναι ἡ δύναμη ποὺ τὴν εἶχαν οἱ ἅγιοι, ἡ δύναμη τῆς δικαιοσύνης, τῆς ἀγάπης, τῆς ἀλήθειας τοῦ Χριστοῦ, ἐκείνης τῆς ἀλήθειας μὲ τὴν ὁποία ὁ Χριστὸς νίκησε τὸν κόσμο. Θὰ γίνουμε καὶ ἐμεῖς μέτοχοι αὐτῆς τῆς δυνάμεως τοῦ Χριστοῦ ἂν τὴν ἀναζητᾶμε. Ἂν ἀναζητᾶμε αὐτὴ τὴν δύναμη καὶ μόνο αὐτὴ καὶ ἱκετεύουμε τὸν Χριστὸ νὰ μᾶς τὴν χαρίσει. Ἂν προστρέχουμε σ’ Αὐτὸν ποὺ εἶναι ἡ πηγὴ τοῦ ζωντανοῦ ὕδατος καὶ πίνουμε ἀκόρεστα αὐτὸ τὸ ὕδωρ.

Πολλοὶ εἶναι αὐτοὶ ποὺ ζηλεύουν τὴν δόξα τοῦ ἄλλου καὶ οἱ ἴδιοι ἀναζητᾶνε τὴν δόξα. Ποιὰ δόξα; Ἐκείνη τὴ δόξα, ἡ ὁποία κατακρίθηκε ἀπό τὸν Χριστὸ ὅταν Ἐκεῖνος εἶπε: «δόξαν παρὰ ἀλλήλων λαμβάνοντες, καὶ τὴν δόξαν τὴν παρὰ τοῦ μόνου Θεοῦ οὐ ζητεῖτε» (Ἰω. 5, 44). Ὅλοι ἀναζητᾶνε τὴν ἀνθρώπινη δόξα καὶ θέλουν τὸν ἔπαινο ἀπό τούς ἄλλους καὶ ὄχι τὴν δόξα τοῦ Θεοῦ. Τὴν δόξα, τὴν ὁποία λαμβάνουν αὐτοὶ ποὺ μὲ ὅλη τὴν καρδιὰ τοὺς ἀγάπησαν τὸν Θεό. Τὴν δόξα ποὺ τὴν δίνει δωρεὰν ὁ Χριστὸς σ’ αὐτοὺς ποὺ ἔχουν κατανοήσει ὅτι ἡ μοναδική, ἡ ἀληθινή, ἡ πολυτιμότατη καὶ ἡ ἀμέτρητη δόξα εἶναι ἡ δόξα τοῦ Θεοῦ. Τὴν δόξα αὐτὴ τὴν λαμβάνουν αὐτοὶ ποὺ πίνουν ἀκόρεστα ἀπό τὴν πηγὴ τοῦ ζωντανοῦ ὕδατος καὶ ἀπ’ Αὐτὸν περιμένουν τὴν ὕψιστη δόξα.

Δὲν ἔχετε ἐλευθερία καὶ ἡ κατάσταση πού βρίσκεστε μοιάζει πάρα πολὺ τὴν δουλεία; Νὰ ἀναζητᾶτε τὴν γνήσια ἐλευθερία, ὄχι αὐτὴ ποὺ τὴν ἐκτιμᾶ ὁ κόσμος. Νὰ ἀναζητᾶτε τὴν μοναδικὴ γνήσια καὶ ἀληθινὴ ἐλευθερία – τὴν ἐλευθερία ἀπό τὴν ἁμαρτία καὶ ἀπό τὰ πάθη. Νὰ θυμᾶστε αὐτὸ ποὺ εἶπε ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς στοὺς Ἰουδαίους ποὺ πίστεψαν σ’ Αὐτόν: «ἐὰν ὑμεῖς μείνητε ἐν τῷ λόγῳ τῷ ἐμῷ, ἀληθῶς μαθηταί μου ἐστε, καὶ γνώσεσθε τὴν ἀλήθειαν, καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς» (Ἰω. 8, 31-32). Μόνο ἡ ἀλήθεια τοῦ Χριστοῦ μπορεῖ νὰ μᾶς κάνει πραγματικὰ ἐλεύθερους. Μόνο αὐτὴ ἡ ἀλήθεια ἔχει ἀξία καὶ καμμία ἄλλη. Εἶναι ἡ ἀλήθεια ποὺ τὴν περιφρονεῖ ὁ κόσμος, καὶ αὐτοὺς ποὺ τὴν κατέχουν καλεῖ δούλους. Καὶ ἄς μᾶς λένε δούλους, ἄς εἴμαστε δοῦλοι στὰ μάτια τοῦ κόσμου ἀλλά ἐλεύθεροι στὰ μάτια τοῦ Θεοῦ.

Τελειώνοντας θὰ ἤθελα νὰ σᾶς ὑπενθυμίσω τὸν λόγο τοῦ προφήτου Ἱερεμία, μὲ τὸ στόμα τοῦ ὁποίου ὁ ἴδιος ὁ Θεὸς ἔλεγε: «ἐμέ ἐγκατέλιπον, πηγὴν ὕδατος ζωῆς καὶ ὤρυξαν ἑαυτοῖς λάκκους συντετριμμένους, οἱ οὐ δυνήσονται ὕδωρ συνέχειν» (Ἱε. 2, 13). Μήπως καὶ κάποιους ἀπό μᾶς ἀφορᾶ ὁ φοβερὸς αὐτὸς λόγος τοῦ προφήτου. Δὲν θέλω νὰ τὸ πιστέψω, Θεέ μου! Εἶναι δυνατὸν νὰ ἀφήσουμε τὸν Κύριο Ἰησοῦ Χριστό, νὰ ἀρνηθοῦμε τὴν χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος! Πολλοὺς τέτοιους λάκκους ἔσκαψαν οἱ ἄνθρωποι καὶ τοὺς γέμισαν μὲ τὸ νερὸ τῆς δικῆς τους σοφίας, τῶν δικῶν τους γνώσεων καὶ πεποιθήσεων καὶ τῆς δικῆς τους κατανοήσεως τῆς ζωῆς. Οἱ δεξαμενὲς ὅμως αὐτὲς δὲν μπόρεσαν νὰ συγκρατήσουν τὸ νερό, διότι σ’ αὐτὸ δὲν ὑπῆρχε ἀλήθεια.

Κανεὶς ἀπό μᾶς νὰ μὴν μοιάζει μία τέτοια ραγισμένη δεξαμενή. Ἀλλὰ νὰ πίνουμε τὸ γνήσιο καὶ μόνο ἀληθινὸ ὕδωρ τῆς ζωῆς, πού μᾶς προσφέρει ὁ Κύριος μᾶς Ἰησοῦς Χριστός, τοῦ Ὅποιου δόξα καὶ κράτος εἰς τοὺς αἰώνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

«Ἁγίου Λουκᾶ Ἀρχιεπισκόπου Κριμαίας, Λόγοι καί ὁμιλίες τόμος Β»

Ὁ ἅγιος καὶ ἱερομάρτυς Θεράπων, ἐπίσκοπος Κιτίου τῆς Κύπρου (14/5)¹

Ἀρχιμανδρίτης Φώτιος Ἰωακεὶμ

Ὁ ἅγιος ἱερομάρτυς Θεράπων² , ἐπίσκοπος στὴν Κύπρο, μὲ ἕδρα προφανέστατα τὴν ἀρχαία πόλη τοῦ Κιτίου³, πόλη ποὺ διαδέχθηκε ἡ σημερινὴ Λάρνακα, ἀποτελεῖ ἕνα λαμπρὸ κεφάλαιο τῆς ἁγιολογίας, τόσο τῆς νήσου τῶν ἁγίων Κύπρου, ὅσο καὶ τῆς Κωνσταντινούπολης, ὅπως θὰ διαπιστώσουμε στὴ συνέχεια.

Δυστυχῶς, ἕνεκα τῶν ποικίλων ἱστορικῶν περιπετειῶν τῆς νήσου, δὲν ἔχουν διασωθεῖ οὔτε κάποιες ἱστορικὲς ἀναφορὲς τῆς ἐποχῆς, ἀλλ᾽ οὔτε καὶ κάποιο ἀρχαῖο Μαρτύριο τοῦ μεγάλου αὐτοῦ θαυματουργοῦ ἁγίου. Παρόλο τοῦτο, τὸ σωζόμενο σχετικὸ πρὸς τὸ σεπτό του πρόσωπο ἁγιολογικὸ ὑλικὸ θὰ μπορούσαμε νὰ τὸ χαρακτηρίσουμε πλούσιο σὲ ποσότητα, ἀλλὰ ταυτόχρονα καὶ πτωχό, ὡς πρὸς τὰ παρεχόμενα βιογραφικά του στοιχεῖα.

α. Οἱ Ἁγιολογικὲς πηγὲς

1. Τὴν ἀρχαιότερη καὶ σημαντικώτερη γιὰ τὸν ἱερομάρτυρα Θεράποντα ἁγιολογικὴ πηγὴ ἀποτελεῖ τὸ «Ἐγκώμιον εἰς τὰ θαύματα τοῦ ἁγίου ἱερομάρτυρος Θεράποντος» (BHG 1798 = CPG 8196). Πρῶτος, ἀπὸ μόνο τὸν κώδ. Laurentianus IX.14 (11ου αἰ.) τῆς περίφημης Λαυρεντιανῆς Βιβλιοθήκης τῆς Φλωρεντίας, ἐξέδωσε τὸ Ἐγκώμιο ὁ D. Papebroch στὴ μνημειώδη σειρὰ AASS⁴ . Σὲ πλέον ἐπιμελημένη κριτικὴ ἔκδοση τὸ ἐξέδωσε τὸ 1900 ὁ L. Deubner⁵ , σύμφωνα καὶ μὲ ἕνα δεύτερο κώδικα, τὸν Messanensem 29 (12ου αἰ.), τῆς Βιβλιοθήκης Μεσσήνης τῆς Ἰταλίας, προκρίνοντας ἐν προκειμένῳ τὸν Λαυρεντιανὸ κώδικα. Κανεὶς ὅμως ἀπὸ τοὺς δύο ἐκδότες δὲν ἀπέδωσε τὸ Ἐγκώμιον σὲ ὁποιοδήποτε συγγραφέα, καθὼς τοῦτο σὲ ἀμφότερους τοὺς ἐν λόγῳ κώδικες παραδίδεται ἀνωνύμως. Μεταγενέστεροι ὅμως ἐρευνητὲς ἀπέδωσαν τὸ ἔργο στὸν ἅγιο Ἀνδρέα, ἀρχιεπίσκοπο Κρήτης, τὸν Ἱεροσολυμίτη⁶. Σύμφωνα ὅμως μὲ πρόσφατη ἀξιόλογη ἐργασία τοῦ ἀγαπητοῦ καθηγητῆ στὴ Θεολογικὴ Σχολὴ τοῦ ΑΠΘ καὶ ἐκλεκτοῦ ἐρευνητῆ ἐπιστήμονα κ. Χρήστου Ἀραμπατζῆ⁷ , ἡ ἀπόδοση τῆς πατρότητας τοῦ ἐν λόγῳ Ἐγκωμίου στὸν Ἀνδρέα Κρήτης δὲν μπορεῖ νὰ εὐσταθεῖ γιὰ ποικίλους ἱστορικοφιλολογικοὺς λόγους. Τὸ Ἐγκώμιον πιθανώτατα γράφηκε ἀπὸ ἀνώνυμο ἐκκλησιαστικὸ ἄνδρα στὴν Κωνσταντινούπολη περὶ τὰ τέλη 7ου/ἀρχὲς 8ου αἰ.⁸ . Ἡ ἀπόδοση τοῦ Ἐγκωμίου στὸν Κρήτης Ἀνδρέα στὸν μόνο γνωστὸ -ἐπὶ τοῦ παρόντος- κώδικα Monacensis Graecus 366⁹  (προμεταφραστικὸ Μηνολόγιον τοῦ Μαΐου μηνός, τέλη 9ου αἰ.)¹⁰ , ὅπου στηρίχθηκαν ἀρκετοὶ νεώτεροι ἐρευνητὲς γιὰ τὴν ταύτιση τοῦ συγγραφέα του, θεωρεῖται μᾶλλον ψευδεπίγραφη¹¹ . Στόχος ἐν προκειμένῳ τοῦ ἀνωνύμου συμπιλητῆ τοῦ Ἐγκωμίου στὸν κώδικα αὐτὸ¹²  ἦταν νὰ τοῦ προσδώσει κῦρος, ἐπιγράφοντάς το στὸν μεγάλο ἐγκωμιαστὴ ἁγίων Ἀνδρέα Κρήτης.

Ἡ ἰδιαίτερη ἀξία τοῦ Ἐγκωμίου, πέραν τῆς ἀρχαιότητάς του, ἔγκειται στὸ ὅτι, σύμφωνα μὲ ἔντονες ἐσωτερικὲς μαρτυρίες, ὁ συγγραφέας του ἦταν παρὼν στὴν Κωνσταντινούπολη, ὅταν κατατέθηκαν τὰ λείψανα τοῦ ἁγίου στὸν ναὸ τῆς Θεοτόκου «πλησίον τῆς ἐλαίας»¹³ , ὑπῆρξε αὐτήκοος τῶν περὶ τοῦ ἁγίου Θεράποντος ἀπὸ τοὺς Κύπριους, ποὺ μετακόμισαν τὰ τίμια λείψανά του στὴ Βασιλεύουσα καί, πιθανώτατα, αὐτόπτης τῶν πλείστων περιγραφομένων ἀπ᾽ αὐτὸν θαυμάτων¹⁴ . Τὸ Ἐγκώμιον ἐκφωνήθηκε προφανῶς ὡς πανηγυρικὸς λόγος πρὸς τὸν ἅγιο Θεράποντα στὸν ὡς ἄνω ναὸ τῆς Θεοτόκου πλησίον τῆς Ἐλαίας, ἐνόσω βρίσκονταν ἀποτεθειμένα ἐκεῖ τὰ ἱερά του λείψανα.

Δυστυχῶς, λιτότατες, ἀόριστες καὶ χωρὶς χρονολογικὸ πλαίσιο εἶναι οἱ βιογραφικὲς στὸν ἅγιο ἀναφορὲς τοῦ Ἐγκωμίου, γιατὶ προφανῶς τόσα γνώριζαν οἱ Κύπριοι πληροφοριοδότες τοῦ ἀνωνύμου συγγραφέα του. Ἀναφέρεται λοιπὸν ἐκεῖ, ὅτι ὁ Θεράπων καταγόταν ἀπὸ τὴν ἑῴα (Ἀνατολή)¹⁵ , ὅπου εἶχε γεννηθεῖ καὶ εἶχε γίνει μοναχός, διάγοντας ἐνάρετη ζωή, ἐπισφράγισε δὲ τὸν βίο μὲ τὸ αἷμα καὶ τοὺς ἱδρῶτες τοῦ μαρτυρικοῦ του τέλους εὑρισκόμενος σὲ γεροντικὴ ἡλικία, ἀφήνοντας στὴ γῆ τὰ ἱερά του λείψανα¹⁶ . Καὶ ὁ δίκαιος μισθαποδότης Θεὸς τὸν ἀντάμειψε μὲ τὴ χάρη τῶν θαυμάτων, τὴν ὁποία πλούτισε ὅλη ἡ Ἀνατολή, καὶ ἰδιαίτερα ἡ Κύπρος¹⁷ . Οἱ Κύπριοι, τιμώντας τον, ἀνήγειραν περίλαμπρο ναὸ στὸν χῶρο τοῦ μαρτυρίου του, ὅπου κατατέθηκαν τὰ χαριτόβρυτά του λείψανα¹⁸ , καὶ ὅπου παρέμειναν μέχρι τὴν πρώτη ἀραβικὴ κατὰ τῆς νήσου ἐπιδρομὴ (ἔτος 649). Πρὶν ὅμως ἀπὸ τὴ δεύτερη, ἀπαντώντας σὲ σχετικὴ ἐρώτηση-παράκληση τῶν πιστῶν, ὁ ἅγιος τοὺς πρόσταξε μὲ θαυμαστὴ ἐμφάνειά του νὰ ἀναχωρήσουν καὶ οἱ ἴδιοι ἀπὸ τὴ νῆσο καὶ νὰ συναποκομίσουν καὶ τὰ λείψανά του, διότι ἐπρόκειτο νὰ ὑποστεῖ μεγάλη καταστροφὴ ἀπὸ τοὺς Ἄραβες εἰσβολεῖς ὁλόκληρη ἡ Κύπρος¹⁹ . Στὴ συνέχεια, ὁ συγγραφέας ἀφηγεῖται τὰ τῆς μετανάστευσης τῶν Κυπρίων στὴν Κωνσταντινούπολη καὶ τῆς ἐκεῖ μετακομιδῆς τῶν τιμίων τοῦ ἁγίου λειψάνων, ἐπισημαίνοντας καὶ τὸ θαυμαστὸ γεγονὸς τῆς κατὰ τὸν πλοῦν μεγάλης μυροβλυσίας τους²⁰ . Ἀφοῦ λοιπὸν ἀφίχθηκαν τὰ τίμια ἐκεῖνα λείψανα στὴν Κωνσταντινούπολη, ὁ φύλακάς τους τὰ εἶχε ἐκεῖ κρυμμένα γιὰ ἀρκετὸ χρόνο σὲ κάποιο μικρὸ οἶκο. Μὲ θεϊκὴ ὅμως παρακίνηση, τὰ παρέδωσε τελικὰ στὸν ἱερέα τοῦ ὡς ἄνω ναοῦ τῆς Θεοτόκου «πλησίον τῆς ἐλαίας»²¹ , ὁπόταν ἄρχισαν νὰ ἐπιτελοῦν πάμπολλες θαυματουργίες, τὶς ὁποῖες καταγράφει ὁ εὐλογημένος ἀνώνυμος ἐγκωμιαστής, καθόσον ὑπῆρξε αὐτήκοος ἢ καὶ αὐτόπτης μάρτυς τῶν περισσοτέρων ἀπὸ αὐτές²² . Τὸ Ἐγκώμιον καταλήγει σὲ μία πανηγυρικὴ ἀποστροφὴ πρὸς τὸν ἅγιο καὶ δοξολογία τοῦ Θεοῦ²³ .

Οἱ ὑπόλοιπες ἁγιολογικὲς γιὰ τὸν ἅγιο πηγὲς ἀρύονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα ἀπὸ τὸ Ἐγκώμιον τοῦτο, καὶ πάντως ἀκολουθοῦν κοινὴ ἁγιολογικὴ παράδοση. Αὐτὲς εἶναι:

2. «Βίος ἐν συντόμῳ καὶ μερικὴ θαυμάτων διήγησις τοῦ ἁγίου καὶ ἐνδόξου ἱερομάρτυρος Θεράποντος ἐπισκόπου Κύπρου» (BHG 1797).  Συνεκδόθηκε ἀπὸ τὸν L. Deubner μὲ τὸ ὡς ἄνω Ἐγκώμιον²⁴ , καὶ ἀποτελεῖ μία σύνοψή του. Ὁ ἄγνωστος ὅμως συγγραφέας του, ἀφοῦ δηλώσει τὴν ἄγνοιά του περὶ τῶν τοῦ βίου τοῦ ἁγίου καὶ τὴ σχετικὴ ἀπορία του (μοτίβο, ποὺ ἀκολουθεῖται σὲ ὅλα τὰ ἐφεξῆς παλαιὰ συναξάρια τοῦ ἁγίου) καὶ σημειώσει ὅτι παρέλαβε καὶ ἐξ ἀκοῆς τὰ λίγα γνωστὰ γιὰ τὸν ἅγιο, προσθέτει νέα στοιχεῖα ἢ διασαφηνίζει ὁρισμένα ἀοριστολογούμενα στὸ Ἐγκώμιον: Ὁ Θεράπων «καὶ τῆς θείας καὶ ἱεραρχικῆς τιμῆς διὰ τὸν ἐνάρετον αὐτοῦ καὶ ἔνθεον βίον ἀξιοῦται, οὐκ ἄνευ δὲ βίας εἰς τοῦτο ἐλθών». Ἀφοῦ δὲ διέπρεψε στὴν ἀρχιερωσύνη γιὰ ἀρκετὰ ἔτη, διδάσκοντας τὴν Ὀρθόδοξη πίστη καὶ ἐνεργώντας παράδοξα θαύματα, τελειώθηκε στὴν Κύπρο μὲ μαρτυρικὸ θάνατο. Ἀκολουθεῖ ἡ διήγηση γιὰ τὴ μετακομιδὴ τῶν λειψάνων του στὴ Βασιλεύουσα καὶ γενικὴ ἀναφορὰ στὰ ἐκεῖ πάμπολλα θαύματά του.

3. «Βίος καὶ θαυμάτων διήγησις τοῦ ἁγίου ἱερομάρτυρος Θεράποντος, ἐπισκόπου γενομένου Κύπρου» (BHG Nov Auct 1798c). Ὁ Βίος αὐτὸς παραμένει εἰσέτι ἀνέκδοτος καὶ ἐναπόκειται στὸν κώδ. Crypt. (Κρυπτοφέρρης) B a 22 (17ου αἰ.)²⁵ , φφ. 162r-163r (ὁ αὐτὸς Βίος ἐπαναλαμβάνεται, γραμμένος ἀπὸ ἄλλο, σύγχρονο χέρι, καὶ στὰ φφ. 202v-203v). Ὁ ἀνώνυμος καὶ λόγιος συμπιλητὴς τοῦ συναξαριακοῦ τούτου κειμένου ἀρύεται προφανῶς ἄμεσα ἀπὸ τὶς ἀνωτέρω δύο πηγές, καὶ ἴσως καὶ ἀπὸ τὰ κατωτέρω μεσοβυζαντινὰ Συναξάρια. Ἀφοῦ ἐκφράσει τὴν ἄγνοια γιὰ βιογραφικὰ τοῦ ἁγίου στοιχεῖα, ἕνεκα μὴ καταγραφῆς τους ἀπὸ προγενέστερους, καὶ ὑποδηλώνοντας ἀόριστα τὶς πηγές του («φασὶ γοῦν οἱ τὰ περὶ τοῦ μακαρίου τοῦδε ἀμυδρῶς ἄγαν σκιαγραφήσαντες»), συνοψίζει τὶς λιτὲς τῶν ὡς ἄνω πηγῶν βιογραφικὲς πληροφορίες γιὰ τὸν ἅγιο καὶ τὸ θαῦμα τῆς κατὰ τὸν πλοῦν πρὸς τὴ Βασιλεύουσα μυροβλυσίας του. Τὸ κείμενο καταλήγει ἀπότομα, ἀμέσως μετὰ τὴν περιληπτικὴ παράθεση τοῦ παραδιδομένου στὸ Ἐγκώμιον πρώτου θαύματος τοῦ ἁγίου στὴν πόλη (θεραπεία τοῦ Ἰταλοῦ Φλωρίνου). Εἶναι προφανὲς ὅτι στὸ ἀρχικὸ κείμενο, ποὺ ἀντιγράφει ὁ γραφέας τοῦ παρόντος χειρογράφου, ὑπῆρχε καὶ συνέχεια (προφανῶς περιληπτικὴ παράθεση καὶ τῶν λοιπῶν τοῦ ἁγίου θαυμάτων), ἀλλὰ φαίνεται τὸ πρωτότυπο τοῦ γραφέα μας ἦταν ἐλλειπὲς στὸ σημεῖο αὐτό, γι᾽ αὐτὸ καὶ ἐπισημειώνει, «λείπει» (ἡ συνέχεια). Δύο εἶναι τὰ ἰδιαιτέρως ἐνδιαφέροντα στοιχεῖα τοῦ κειμένου τούτου: Ἡ ἄνοδος στὸ ἐπισκοπικὸ ἀξίωμα τοῦ Θεράποντος²⁶  καί, κυρίως, ὅτι ἡ μετακομιδὴ τοῦ λειψάνου του στὴν Πόλη, ἕνεκα ἐπικειμένης ἀραβικῆς ἐπιδρομῆς, ἔγινε χρόνια πολλὰ μετὰ τὸ μαρτύριό του²⁷ .

4. Τὰ ἐπίτομα συναξάρια στὶς μεσοβυζαντινῆς περιόδου συναξαριακὲς συλλογὲς (Συναξάριον Κωνσταντινουπόλεως²⁸  καὶ Μηνολόγιον Βασιλείου τοῦ Β´²⁹ ), ποὺ ἀκολουθοῦν τὴν αὐτὴ μὲ τὶς ἀνωτέρω πηγὲς παράδοση, τὴν ὁποία καὶ ἀποτυπώνουν συνοπτικώτατα. Ἀμφότερα τονίζουν ὡς πηγές τους γιὰ τὰ λιτότατα καὶ πάλιν βιογραφικὰ τοῦ ἁγίου στοιχεῖα «τὴν ἐξ ἀγράφου παραδόσεως παρὰ τῶν προγενεστέρων, ἀλλὰ καὶ ἐκ τῶν εἰκόνων αὐτοῦ» πληροφόρηση. Τὸ ὑπόμνημα στὸ Συναξάριον Κωνσταντινουπόλεως κατακλείει μὲ τὴ σημαίνουσα μαρτυρία ὅτι ἡ σύναξη τοῦ ἁγίου στὴ Βασιλεύουσα ἐτελεῖτο «ἐν τῷ ἁγιωτάτῳ μαρτυρίῳ αὐτοῦ, τῷ ὄντι πλησίον τῆς Ἐλαίας». Τὸ αὐτὸ πρὸς τὸ περιεχόμενο στὸ Συναξάριον Κωνσταντινουπόλεως ὑπόμνημα περιελήφθη στὰ ἐν χρήσει Μηναῖα³⁰.

5. Συναξάριον Ἀγκλεισίδων Λάρνακας (Κύπρου). Τὸ νεώτερο αὐτὸ συναξάριο, ὅπως καὶ ἡ Ἀκολουθία τοῦ ἁγίου Θεράποντος, στὴν ὁποία ἐντάσσεται, γράφηκαν ἀπὸ τὸν παπᾶ Ἰωάννη Στυλιανοῦ (ἔτος 1929), ἐφημέριο τοῦ χωριοῦ Ἀγκλεισίδων τῆς ἐπαρχίας Λάρνακας, ὅπου ναὸς τοῦ ἱερομάρτυρος Θεράποντος, στὸν ὁποῖο καὶ φυλάσσεται τὸ ἐν λόγῳ χειρόγραφο³¹ . Τὸ παρὸν συναξάριο ἀποτελεῖ βεβαίως διασκευὴ ἐπὶ τὸ ἁπλούστερο (σὲ ἁπλὴ καθαρεύουσα) τοῦ ἀνωτέρω ὑπομνήματος τοῦ Συναξαρίου Κωνσταντινουπόλεως, ἀλλὰ σ᾽ αὐτὸ παρεμβάλλονται οἱ ἑξῆς ἰδιαίτερα ἐνδιαφέρουσες σημαντικὲς μαρτυρίες (διορθώνουμε σιωπηρὰ τὶς μικρὲς ἀνορθογραφίες): «Οὗτος ὁ ἅγιος ἱερομάρτυς τοῦ Χριστοῦ Θεράπων… ὑπολαμβάνομεν πὼς ἀρχιεράτευσεν εἰς τὴν χώραν τοῦ Λαρνάκου (=πόλη τῆς Λάρνακας)… Ὁ τάφος του καὶ τὸ ἀσκητήριόν του εὑρίσκεται, καθὼς τὸ ἱστοροῦσιν, εἰς τὴν χώραν τοῦ Λαρνάκου (εἰς τοποθεσίαν ὀνομαζομένην Ττουραπῆ-σεχῆ). Τὸν τάφον του τὸν ἐτίμησαν καὶ τὸν τιμοῦμεν οἱ προγενέ-στεροι καὶ ἡμεῖς μέχρι σήμερον. Μάλιστα δὲ τοῦ ἔκτισαν ἐκκλησίαν καὶ κελλία, ὡς μοναστήριον, μὲ μεγάλο περιβόλι… Ὁ δὲ τάφος του, ὅστις εὑρίσκεται εἰς τὴν Λάρνακα (Ττουραπῆ-σεχῆ), ἂν καὶ ἐβεβηλώθη ἀπὸ τοὺς ἀθέους Ἀγαρηνούς, {καὶ} αὐτὸς καθ᾽ ἑκάστην πηγάζει πηγὰς ἰαμάτων καὶ λαύρους πυρετοὺς διώκει, εἰς δόξαν Θεοῦ…³²» . Γιὰ τὰ ἐδῶ παρεχόμενα στοιχεῖα γιὰ τὸν τάφο καὶ ναὸ τοῦ ἁγίου θὰ μιλήσουμε κατωτέρω. Τὸ σημαντικὸ ἐν προκειμένῳ εἶναι ὅτι τὸ κείμενο τοῦ π. Ἰωάννη ἀποτελεῖ αὐθεντικὴ ἐπισφράγιση τῆς ἀρχαίας τοπικῆς παράδοσης, ὅτι ὁ ἅγιος Θεράπων ὑπῆρξε ἐπίσκοπος Κιτίου (ἐδῶ προστίθεται ὅτι καὶ μόνασε ἐκεῖ), ὅπου καὶ μαρτύρησε καὶ τάφηκε (προσδιορίζεται καὶ ὁ χῶρος τοῦ τάφου του), καὶ ὅτι τὸ χάρισμα τῆς θαυματουργίας του συνεχίσθηκε διαχρονικὰ στὸν τάφο του, καὶ μετὰ τὴ μετακομιδὴ τῶν λειψάνων του στὴ Βασιλεύουσα.

Τὰ σχετικὰ συναξαριακὰ κείμενα νεωτέρων Συναξαριστῶν³³  ἀποτελοῦν ἀναπαραγωγὴ τῶν ἀνωτέρω συναξαρίων, χωρὶς νὰ προσφέρουν ὁποιαδήποτε περαιτέρω σημαντικὴ πληροφορία.

Ἀφήσαμε ἐπὶ σκοποῦ τελευταῖο, ἂν καὶ χρονολογικὰ προηγεῖται κάποιων ἀπὸ τὰ ἀνωτέρω, τὸ συναξάριο, ποὺ περιέχεται στὴν Ἀκολουθία τοῦ ἁγίου, ποὺ ἐκδόθηκε στὴ Βενετία τὸ 1801³⁴ , γιατὶ μᾶς εἰσάγει στὴν ὅλη προβληματικὴ περὶ τοῦ πλαστοῦ προσώπου ἑνὸς ἄλλου δῆθεν ἐν Κύπρῳ ἱερομάρτυρος Θεράποντος, ποὺ θὰ ἐξετάσουμε σ᾽ αὐτὴ τὴ συνάφεια. Τὸ ἐν λόγῳ συναξάριο μᾶς ἀφηγεῖται περὶ τοῦ ἱερομάρτυρος Θεράποντος, δῆθεν ἐπισκόπου Ἀλαμανίας. Ἐδῶ, δὲν ἔχουμε μόνο πλαστὸ συναξάριο, ἀλλὰ καὶ πλαστὸ πρόσωπο. Καὶ ἐξηγούμαστε. Παρόλη τὴ σύγχυση, ποὺ προέκυψε σὲ νεώτερους χρόνους, ἕνεκα τοῦ πλαστοῦ τούτου προσώπου, ἡ ἀρχαία Ἐκκλησία, ἀλλὰ καὶ αὐτὴ ἡ ἱστορικὴ ἀλήθεια, ἕνα μόνον Θεράποντα ἱερομάρτυρα στὴν Κύπρο γνωρίζουν. Τὰ σχετικὰ πρὸς τὸ πλαστὸ τοῦτο πρόσωπο τοῦ ἐξ Ἀλαμανίας (δηλ. Γερμανίας) ἢ Ἀλαμάνου³⁵  ὁμωνύμου ἱερομάρτυρος ἀποτελοῦν δημιούργημα τῆς ὄψιμης ἐν Κύπρῳ τουρκοκρατίας, καὶ περιλήφθηκαν ἀρχικὰ στὴν ἀνωτέρω  Ἀκολουθία του στὴ Βενετία, ἀπ᾽ ὅπου ἀνατύπωσαν, τόσο ὁ Κωνσταντῖνος Σάθας³⁶ , ὅσο καὶ οἱ μεταγενέστερες Ἀκολουθίες (βλ. στὸ οἰκεῖο κεφάλαιο κατωτ.), ἐντάχθηκαν δὲ δυστυχῶς καὶ σὲ νεώτερα ἁγιολογικὰ κ.ἄ. ἔργα³⁷ . Ἐξετάζοντας τὸν Βίο τοῦ λεγομένου Ἀλαμάνου Θεράποντος, ἀποδεικνύεται ἀναμφίβολα πλαστός: Ἀποτελεῖ συμπίλημα ἀπὸ τεμάχια Βίων ἢ συναξαρίων διαφόρων ἁγίων μαζὶ μὲ βασικὰ σημεῖα τῶν ὡς ἄνω ἁγιολογικῶν πηγῶν τοῦ αὐθεντικοῦ ὁμωνύμου ἱερομάρτυρος καὶ τοπικὲς παραδόσεις. Ὁ Θεράπων ἐδῶ θεωρεῖται καταγόμενος ἀπὸ τὴν Ἀλαμανία (=Γερμανία), ὅπου ἔγινε ἐπίσκοπος καὶ ἄκμασε ἐπὶ εἰκονομαχίας, ὑπέμεινε δὲ βασανιστήρια ἀπὸ τοὺς εἰκονομάχους, γιὰ νὰ ἐκδιωχθεῖ στὴ συνέχεια ἀπὸ τὴ χώρα του καὶ νὰ μεταβεῖ γιὰ προσκύνημα στὰ Ἱεροσόλυμα, ὅπου τέλεσε πολλὰ θαύματα (κοινοὶ ἁγιολογικοὶ τόποι). Τὸ ἐκεῖ θαῦμα ἀνάστασης υἱοῦ κάποιας Ἑβραίας χήρας, λ.χ., παραπέμπει σὲ γνωστὰ ἀντίστοιχα θαύματα στοὺς Βίους τῶν ἁγίων Ἐπιφανίου τοῦ Μεγάλου (BHG 596)³⁸  , Σπυρίδωνος, ἐπισκόπου Τριμιθοῦντος τοῦ θαυματουργοῦ (BHG 1647)³⁹ , ἢ ἀκόμη καὶ στὸ ὑπὸ τοῦ Κυρίου θαῦμα τῆς ἀνάστασης τοῦ υἱοῦ τῆς χήρας τῆς Ναΐν⁴⁰ . Στὴ συνέχεια φέρεται ἐρχόμενος στὴν Κύπρο, ὅπου κατέστη ἐπίσκοπος πόλεως γιὰ τὴ θαυμαστή του πολιτεία καὶ τὰ θαύματα, ποὺ ἐνεργοῦσε. Τὰ περὶ τῆς θεραπείας τοῦ Σωσίου στὴ νῆσο λήφθηκαν αὐτολεξεὶ ἀπὸ τὸ συναξάριο τοῦ ἀποστόλου Ἀνδρέου (BHG Auct. 101b· βλ. SynEcclCon 265-268). Ἀκόμη, παρεισάγεται ἀντιπαράθεση τοῦ Θεράποντος πρὸς τοὺς Θεοπασχίτες, ὅπου, ἡ σὲ ὀπτασία ὅραση τοῦ Κυρίου σὲ σχῆμα νεογνοῦ παιδιοῦ, ποὺ ἔφερε χιτῶνα διερρηγμένο, ἀντιγράφηκε σχεδὸν αὐτολεξεὶ ἀπὸ τὸ συναξάριο Πέτρου τοῦ ἱερομάρτυρος, ἀρχιεπισκόπου Ἀλεξανδρείας (βλ. SynEcclCon 256-258). Τέλος, ἡ ταυτότητα βασικῶν σημείων τοῦ πλαστοῦ τούτου Βίου πρὸς τοὺς Βίους καὶ τὰ συναξάρια τοῦ γνησίου ὁμωνύμου ἱερομάρτυρος, ὅπως τὸ μαρτυρικὸ τέλος ἀπὸ βαρβάρους (ἐδῶ εἶναι οἱ Ἄραβες) στὴν πόλη ποὺ ἐπισκόπευε καὶ ἡ μεταφορὰ τῶν λειψάνων του στὴν Κωνσταντινούπολη, μᾶς πείθουν ἀβίαστα ὅτι πρόκειται περὶ τοῦ ἑνὸς καὶ τοῦ αὐτοῦ προσώπου⁴¹ . Σημειωτέον ὅτι ἡ μνήμη τοῦ ἱερομάρτυρος Θεράποντος στὴν Κύπρο (ὅπως θὰ ἀναφέρουμε λεπτομερέστερα στὴν κατωτ. σχετικὴ ἑνότητα) τελεῖται, ἐκτὸς ἀπὸ τὶς 14 Μαΐου, καὶ στὶς 14 Ὀκτωβρίου, ὅπως στὰ χωριὰ Ἅγιος Θεράπων Λεμεσοῦ καὶ Ἀγγαστῖνα Μεσαορίας⁴² . Ἐπειδὴ δὲ ἡ μνήμη τοῦ πλαστοῦ τούτου Θεράποντος τίθεται στὶς 14 Ὀκτωβρίου, ὑποθέτω ὅτι στόχος τοῦ ἀνωνύμου συμπιλητῆ⁴³  ὑπῆρξε ἡ συμπλήρωση καὶ διαφοροποίηση τοῦ Βίου τοῦ αὐθεντικοῦ ἱερομάρτυρος Θεράποντος, πρὸς δημιουργία νέου φερωνύμου ἁγίου, γιὰ νὰ δικαιολογηθεῖ ἔτσι ἡ διαφορὰ αὐτὴ τῆς ἡμέρας ἑορτασμοῦ τοῦ ἱερομάρτυρος!

Τρία θέματα πρέπει ἀκόμη νὰ ἐξετασθοῦν ἐδῶ, τὰ ὁποῖα παραμένουν μετέωρα ἢ καὶ ἀσαφῆ στὶς ἀνωτέρω ἀρχαῖες ἁγιολογικὲς πηγές: α. Ὁ χρόνος ἀκμῆς τοῦ ἁγίου, β. ἡ πόλη, ποὺ ὑπῆρξε ἕδρα τῆς ἐπισκοπῆς του καί, γ. ὁ χρόνος μετακομιδῆς τοῦ λειψάνου του στὴν Κωνσταντινούπολη.

α. Καταρχήν, δεδομένης τῆς μοναστικῆς ἰδιότητας τοῦ ἁγίου καὶ ἄρα προϋποτιθέμενης τῆς καθιέρωσης τῆς μοναδικῆς πολιτείας, συνεπάγεται ὅτι ὁ ἅγιος ἄκμασε τουλάχιστον περὶ τὰ τέλη τοῦ 3ου/ἀρχὲς 4ου αἰώνα⁴⁴ . Τοῦτο ἀποτελεῖ τὸ ὅριο post quem. Τὸ ὅριο ante quem καθορίζεται ἀπὸ τὸ ἔτος ἔναρξης τῶν ἀραβικῶν κατὰ τῆς νήσου ἐπιδρομῶν (649)⁴⁵ , σύμφωνα μὲ τὴ σαφῆ μαρτυρία τῶν ἁγιολογικῶν πηγῶν. Ὁρισμένοι συγγραφεῖς⁴⁶ , ἀφορμώμενοι ἀπὸ τὴν ἀναφορὰ τοῦ ὡς ἄνω πλαστοῦ Βίου γιὰ μαρτυρικὸ τέλος τοῦ ἁγίου ἀπὸ τοὺς Ἄραβες, θεώρησαν ὅτι τελειώθηκε τὸ 632, κατὰ τὴν ὑποτιθεμένη ὑπὸ τὸν Ἀβουβεκὴρ (ἢ Ἀβουβάχαρο ἢ Ἄμπου Μπὰκρ) διενεργηθεῖσα καὶ ἀπὸ τὸν Κωνσταντῖνο Πορφυρογέννητο⁴⁷  μαρτυρούμενη κατὰ τῆς Κύπρου ἀραβικὴ ἐπιδρομή, ὁπόταν, ὅπως λέγει ὁ τελευταῖος, οἱ εἰσβολεῖς κατέλαβαν προσωρινὰ τὸ Κίτιο. Ἡ ἀναφορὰ ὅμως αὐτὴ τοῦ Κωνσταντίνου, ὅπως καὶ ἄλλες, σύμφωνα μὲ τὴ νεώτερη καὶ κοινῶς ἀποδεκτὴ ἔρευνα⁴⁸ , εἶναι ἐσφαλμένη, ὡς ἱστορικὰ ἀνυπόσταση. Ἐξάλλου, ἐὰν ἀλήθευε, θὰ παρέμεινε στὴ μνήμη τῶν -μετὰ ἀπὸ ὄχι πολλὰ ἔτη- Κυπρίων μεταναστῶν στὴ βασιλεύουσα (εἴτε λίγο πρὶν τὸ 650, εἴτε τὸ 690· βλ. στὴ συνέχεια), οἱ ὁποῖοι καὶ διηγήθηκαν ὅ,τι γνώριζαν περὶ τοῦ ἁγίου στὸν πρῶτο βιογράφο καὶ ἀνώνυμο ἐγκωμιαστή του. Περαιτέρω, τὸ ὅτι οἱ ἀραβικὲς ἐπιδρομὲς κατὰ τῆς νήσου συνέβηκαν ἀρκετὸ χρόνο μετὰ τὸ μαρτύριο τοῦ Θεράποντος προσβεβαιώνεται καὶ ἀπὸ τὴ σχετικὴ ἀναφορὰ τοῦ ἀνωτέρω ἀνεκδότου συναξαρίου του (BHGna 1798c): «χρόνοις τοιγαροῦν ὕστερον ἱκανοῖς (μετὰ τὸ μαρτύριό του), μελλόντων τῶν Ἀγαρηνῶν τὴν πόλιν (τοῦ Κιτίου, ἢ τὴν Κύπρο) πορθεῖν»⁴⁹ . Κατόπιν τῶν ἀνωτέρω, τρεῖς ἐκδοχὲς εἶναι δυνατές, κατὰ τὴ γνώμη μας, γιὰ τὸν χρόνο μαρτυρίου τοῦ ἁγίου: 1. Κατὰ τὸν Μεγάλο Διωγμὸ στὴν Ἀνατολή, ἐπὶ Διοκλητιανοῦ καὶ Γαλερίου (23.02.303 κ.ἑξ.), ὁπόταν τελειώνονται καὶ ἀρκετοὶ ἄλλοι μάρτυρες στὴ νῆσο, καὶ δὴ ἐπίσκοποι καὶ κληρικοί⁵⁰ · 2. κατὰ τοὺς διωγμοὺς ἐπὶ Ἰουλιανοῦ τοῦ Παραβάτου (Δεκέμβριος 361-Ἰούνιος 363)⁵¹ , ἂν καὶ δὲν ἔχουμε σαφεῖς μαρτυρίες γιὰ τὴν ὕπαρξη τότε διωγμῶν καὶ στὴν Κύπρο καί, 3. κατὰ τὸν 5ο αἰῶνα. Τὴν τελευταία αὐτὴ ἐκδοχὴ συνδέουμε πρὸς τὶς ἐπιδρομὲς τῶν Βανδάλων⁵²  κατὰ τὸν αἰῶνα τοῦτο καὶ ἐναντίον τῆς Κύπρου, οἱ ὁποῖες δὲν μαρτυροῦνται μὲν ἀμέσως ἀπὸ γραπτὲς (τουλάχιστον γνωστὲς πηγές), ἀλλ᾽ ἐπιβεβαιώνονται ἀπὸ νομισματικὰ κ. ἄ. εὑρήματα, τὰ ὁποῖα ὑποδηλώνουν τὶς καταστροφές, ποὺ ἡ νῆσος ὑπέστη ἀπὸ αὐτούς⁵³ . Ἂς σημειωθεῖ ὅτι τὸ μένος τῶν Βανδάλων κατὰ τῶν παραμεσογείων Ὀρθοδόξων χριστιανικῶν λαῶν ἐξαπτόταν, ὄχι μόνο ἀπὸ τὸν ἰσχυρὸ φυλετισμό τους καὶ τὶς ἔντονες ἀντιπαραθέσεις μὲ τὸ Βυζαντινὸ κράτος, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τύγχαναν αἱρετικοί, δηλαδὴ ζηλωτὲς ἀρειανοί⁵⁴ . Τὸ μαρτύριο τοῦ ἁγίου κατὰ τὶς δύο πρῶτες ἐκδοχὲς (ἐπὶ εἰδωλολατρίας) ὑπονοοῦν καὶ οἱ ὑμνογράφοι, Ἰωσὴφ ὁ Θεσσαλονίκης καὶ Γεώργιος Νικομηδείας στὶς ᾀσματικές τους Ἀκολουθίες πρὸς τὸν ἅγιο (βλ. κατωτέρω).

β. Ἡ πόλη, στὴν ὁποία ὁ ἅγιος Θεράπων ὑπῆρξε ἐπίσκοπος καὶ μαρτύρησε, σύμφωνα μὲ παλαιὰ τοπικὴ παράδοση, ὑπῆρξε τὸ ρωμαϊκὸ-βυζαντινὸ Κίτιο (ποὺ κατελάμβανε μέρος τῆς σημερινῆς Λάρνακας)⁵⁵ . Ἡ παράδοση αὐτὴ εἶναι ἄμεσα συνδεδεμένη, καὶ εὔλογα στηρίζεται, πρὸς τὴν ὕπαρξη στὸν χῶρο τοῦ Κιτίου ἀρχαίου ὑπογείου ναϊδρίου στὸ ὄνομά του (βλ. στὴν οἰκεία ἑνότητα κατωτ.), τὸ ὁποῖο ἀναμφίβολα λειτούργησε ὡς Μαρτύριο τοῦ Ἁγίου Θεράποντος, ὅπου καὶ τὰ λείψανά του φυλάσσονταν μέχρι τὴ μετακομιδή τους στὴν Κωνσταντινούπολη⁵⁶ . Τὴν παράδοση τούτη ἐπισφραγίζει καὶ τὸ ὡς ἄνω νεώτερο συναξάριο τοῦ ἁγίου στὴ χειρόγραφη ἀπὸ τὸν παπᾶ Ἰωάννη Στυλιανοῦ Ἀκολουθία (ἔτος 1929) στὸ χωριὸ Ἀγκλεισίδες Λάρνακας.

γ. Δύο ἐκδοχὲς εἶναι δυνατές, γιὰ τὸν χρόνο μετακομιδῆς τῶν λειψάνων τοῦ ἁγίου στὴ Βασιλεύουσα:

1. Σύμφωνα μὲ τὸ ἀνωτέρω Ἐγκώμιον (BHG 1798), αὐτὴ ἔγινε πρὶν ἀπὸ τὴ δεύτερη κατὰ τῆς νήσου ἀραβικὴ ἐπιδρομή (650)⁵⁷ , μαζὶ μὲ μία μαζικὴ μετανάστευση τῶν Κυπρίων πρὸς τὴν Κωνσταντινούπολη, ὅπως τεκμαίρεται ἀπὸ τὴ διήγηση γιὰ τὸ μεγάλο θαῦμα, ποὺ συνέβηκε κατὰ τὸν πλοῦν: Τόσο πολὺ μυρόβλυσαν τὰ λείψανα τοῦ ἁγίου, ὥστε ἡ εὐωδία ἔγινε αἰσθητὴ στοὺς συμπλέοντες «ἀπὸ σημείων τριῶν (=χιλιομέτρων) ὄπισθεν καὶ κατὰ πλευρὰν» τοῦ πλοίου, ὅπου ἦταν τὰ ἱερὰ λείψανα⁵⁸ . Τοῦτο φανερώνει ὅτι ἐπρόκειτο γιὰ ὁλόκληρη νηοπομπή. Βεβαίως, σήμερα δὲν ὑπάρχουν ἄλλες παράλληλες μαρτυρίες. Τέτοια ὅμως μαζικὴ μετανάστευση συνέβηκε κατὰ τὴ μετοικεσία τῶν Κυπρίων ἀπὸ τὸν Ἰουστινιανὸ Β´ τὸν Ρινότμητο στὸν Ἑλλήσποντο (690)⁵⁹ , ἡ ὁποία καὶ μαρτυρεῖται ἀπὸ τὶς πηγές.

2. Ὁδηγούμαστε ἔτσι στὴ δεύτερη ἐκδοχή, ὅτι ἡ ἐν λόγῳ μετακομιδὴ ἔγινε κατὰ τὸ 690.

Πάντως ἡ πρώτη ἐκδοχὴ εὐοδώνεται καὶ ἀπὸ τὸ ἐν λόγῳ Ἐγκώμιον. Τόσο, γιατὶ τὰ γεγονότα ποὺ διηγήθηκαν στὸν συντάκτη τοῦ Ἐγκωμίου οἱ Κύπριοι μετανάστες ἦταν σχετικὰ νωπά, ὅσο καὶ γιατί, μετὰ τὴ μεταφορὰ τῶν ἱερῶν λειψάνων στὴ Βασιλεύουσα, κατὰ τὸν αὐτὸ συγγραφέα, «κατεκρύπτετο μὲν γὰρ οἰκίσκῳ τινὶ μέχρι πολλοῦ (=γιὰ μεγάλο χρονικὸ διάστημα) μετὰ τὴν εἰς ἡμᾶς εὐκταίαν ἐπιδημίαν ἡ ἱερά σου θήκη, πανόλβιε»⁶⁰ . Ὁ δὲ συγγραφέας, ὅπως προελέχθη, γράφει τὸ Ἐγκώμιον περὶ τὰ τέλη 7ου/ἀρχὲς 8ου αἰ.

Β. Βίος-Μαρτύριο

Ὁ ἅγιος ἱερομάρτυς Θεράπων ἄκμασε, εἴτε κατὰ τὸν 3ο/4ο αἰ., εἴτε κατὰ τὸν 4ο/5ο αἰ. Καταγόταν ἀπὸ τὴν Ἀνατολὴ (Συροπαλαιστίνη ἢ Μεσοποταμία;), ὅπου εἶχε ἀρχικὰ γίνει μοναχός, καὶ διερχόταν ἐκεῖ ἐνάρετη ἀσκητικὴ ζωή. Ἀργότερα μετέβη στὴν Κύπρο, ποὺ ἀποτέλεσε περίφημο μοναστικὸ καταφύγιο κατὰ τὴ βυζαντινὴ περίοδο καὶ ὅπου ἀνθοῦσε ἡ μοναδικὴ πολιτεία ἤδη ἀπὸ τὸν 4ο αἰ. Ἐκεῖ, γιὰ τὴν ἔνθεο βιοτή του, μὲ τὴν ψῆφο κλήρου καὶ λαοῦ, ἐκλέχθηκε καὶ χειροτονήθηκε ἐπίσκοπος τῆς πόλης τοῦ Κιτίου. Ἀφοῦ δὲ διέπρεψε στὴν ἀρχιερωσύνη γιὰ ἀρκετὰ ἔτη, διδάσκοντας τὴν Ὀρθόδοξη πίστη καὶ ἐνεργώντας παράδοξα θαύματα, τελειώθηκε στὴν Κύπρο μὲ μαρτυρικὸ θάνατο, εἴτε κατὰ τοὺς διωγμοὺς ἐπὶ εἰδωλολατρίας (τοὺς τελευταίους ἐπὶ Διοκλητιανοῦ μεγάλους διωγμοὺς τῶν ἀρχῶν τοῦ 4ου αἰ. ἢ αὐτοὺς ἐπὶ Ἰουλιανοῦ τοῦ Παραβάτη [361-363]), εἴτε σὲ κάποια ἐπίθεση τῶν Βανδάλων κατὰ τῆς Κύπρου τὸν 5ο αἰ. Ἐπισφράγισε ἔτσι ὁ Θεράπων τὸν βίο μὲ τὸ αἷμα καὶ τοὺς ἱδρῶτες τοῦ μαρτυρίου σὲ γεροντικὴ ἡλικία, ἀφήνοντας στὴ γῆ τὰ ἱερά του λείψανα.

Ὁ μισθαποδότης Θεὸς ἀντάμειψε τὸν ἅγιο μὲ τὴν πλουσιώτατη χάρη τῶν θαυμάτων, τὴν ὁποία πλούτισε ὅλη ἡ Ἀνατολή, καὶ ἰδιαίτερα ἡ Κύπρος. Οἱ Κύπριοι, τιμώντας τον, ἀνήγειραν περίλαμπρο ναὸ στὸν χῶρο τοῦ μαρτυρίου του, στὸν ὁποῖο κατατέθηκαν τὰ χαριτόβρυτά του λείψανα, ὅπου, σύμφωνα μὲ τὸν ἀνώνυμο ἐγκωμιαστή του, παρέμειναν μέχρι καὶ τὴν πρώτη ἀραβικὴ κατὰ τῆς νήσου ἐπιδρομὴ (ἄνοιξη/καλοκαίρι τοῦ 649). Πρὶν ὅμως ἀπὸ τὴ δεύτερη ἐπιδρομὴ (ἄνοιξη/καλοκαίρι τοῦ 650), ἀπαντώντας στὴ σχετικὴ ἐρώτηση-παράκληση τῶν πιστῶν, ὁ ἅγιος τοὺς πρόσταξε μὲ θαυμαστὴ ἐμφάνειά του νὰ ἀναχωρήσουν καὶ οἱ ἴδιοι ἀπὸ τὴ νῆσο καὶ νὰ συναποκομίσουν καὶ τὰ λείψανά του, διότι ἐπρόκειτο νὰ ὑποστεῖ μεγάλη καταστροφὴ ἀπὸ τοὺς Ἄραβες εἰσβολεῖς ὁλόκληρη ἡ Κύπρος. Ἡ μετακομιδὴ αὐτὴ τῶν λειψάνων τοῦ ἁγίου πράγματι ἔγινε, σὲ συνδυασμὸ μὲ μαζικὴ μετανάστευση τῶν Κυπρίων πρὸς τὴ Βασιλεύουσα. Τοποθετήθηκαν λοιπὸν σὲ λάρνακα τὰ τίμια τοῦ ἁγίου λείψανα καὶ μεταφέρθηκαν σὲ πλοῖο. Καί, ἐνῶ σκέπτονταν οἱ φύλακες τῶν λειψάνων νὰ ἀποκρύψουν τὴ μεταφορά τους, ὁ ἴδιος ὁ ἅγιος τὴν ἀποκάλυψε: Ἐνῶ στὴν ἀρχὴ τοῦ πλοῦ ἄρχισαν νὰ ἀναδίδουν εὐωδία τὰ λείψανά του, κατόπιν ἐξέπεμψαν εὐώδη ἀτμὸ καὶ σὲ τόσο ἔντονο βαθμό, ποὺ ἔφθασε ἡ εὐωδία στοὺς συμπλωτῆρες στὰ ἄλλα πλοῖα ὁλόγυρα μέχρι τρία χιλιόμετρα! Καί, ὄχι μόνο τοῦτο, ἀλλὰ μυρόβλυσαν τόσο πολύ, ὥστε ὁρισμένοι μάζευσαν τὸ ἅγιο μῦρο σὲ γυάλινα ἀγγεῖα.

Ἀφοῦ λοιπὸν ἀφίχθηκαν τὰ τίμια ἐκεῖνα λείψανα στὴν Κωνσταντινούπολη, ὁ φύλακάς τους τὰ εἶχε ἐκεῖ κρυμμένα γιὰ ἀρκετὸ χρόνο σὲ κάποιο μικρὸ οἶκο. Μὲ θεϊκὴ ὅμως παρακίνηση, τὰ παρέδωσε τελικὰ στὸν ἱερέα τοῦ ναοῦ τῆς Θεοτόκου «πλησίον τῆς ἐλαίας», ὁπόταν ἄρχισαν νὰ ἐπιτελοῦν πάμπολλες θαυματουργίες, οἱ ὁποῖες καὶ καταγράφονται στὸ ἀνώνυμο Ἐγκώμιον πρὸς τὸν ἅγιο. Ὁ ὄνομα καὶ πρᾶγμα θαυματουργὸς Θεράπων θεράπευε δαιμονιζόμενους, παράλυτους, κυλλούς, καρκινοπαθεῖς, ὑδρωπικούς, καὶ κάθε εἶδος χαλεπῆς νόσου. Γι᾽ αὐτὸ καὶ σύντομα (προφανῶς κατὰ τὸν 8ο αἰῶνα) ἀνοικοδομήθηκε κοντὰ στὸν ἐν λόγῳ ναὸ τῆς Θεοτόκου ἄλλος ναὸς στὸ ὄνομα τοῦ ἁγίου, ὅπου καὶ μεταφέρθηκαν τὰ ἱερά του λείψανα, ποὺ συνέχισαν διαχρονικὰ νὰ θαυματουργοῦν.

Γ. Ἡ τιμή του

α. Ἡμέρα μνήμης

Ἡ ἡμέρα μνήμης τοῦ ἁγίου Θεράποντος ποικίλλει ἀρκετὰ στὴ χειρόγραφη παράδοση καὶ παραπέμπει στὸ γεγονὸς τῆς ἐξάπλωσης τῆς τιμῆς του στὴν Ὀρθόδοξη Ἀνατολή, μὲ ἐπίκεντρο τὴν Κωνσταντινούπολη, ὅπου μεταφέρθηκαν τὰ λείψανά του, ὅπως εἴδαμε, καὶ τιμήθηκαν ἐπίσημα ἤδη ἀπὸ τὸ ἔτος 700 περίπου. Παραθέτουμε στὴ συνέχεια ὅλες τὶς γνωστὲς ἡμέρες μνήμης του, ἐπισυνάπτοντας ἐνδεικτικὰ σχετικὲς πηγές.

α. 14 Μαΐου: Συναξάριον Κωνσταντινουπόλεως⁶¹ .

β. 24 Μαΐου: Συναξάριον Κωνσταντινουπόλεως⁶² .

γ. 25 Μαΐου: Τυπικὸ τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας (10ος αἰ.)⁶³ · Συναξάριον Κωνσταντινουπόλεως⁶⁴ · Μηνολόγιον Βασιλείου τοῦ Β´⁶⁵ .

δ. 26 Μαΐου: Συναξάριον Κωνσταντινουπόλεως⁶⁶ ·

ε. 27 Μαΐου: Συναξάριον Κωνσταντινουπόλεως⁶⁷ · τὸ Τυπικὸ τῆς Μονῆς τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ τῆς Μεσσίνης (ἔτος 1131)⁶⁸ .

Ϛ. 28 Μαΐου: Συναξάριον Κωνσταντινουπόλεως⁶⁹ .

β. Ναοὶ – ἁγιωνύμια στὴν Κύπρο καὶ τὸ ἐξωτερικὸ

Πρῶτος ναὸς τοῦ ἁγίου πρέπει νὰ ἦταν τὸ ταφικὸ παρεκκλήσιο (Μαρτύριο), ὅπου φυλασσόταν ἡ ἁγία λάρνακα μὲ τὰ ἱερά του λείψανα. Τὸ παρεκκλήσιο τοῦτο, σύμφωνα μὲ ἔντονη τοπικὴ παράδοση, μαρτυρίες θαυμάτων τοῦ ἁγίου, ἀλλὰ καὶ ἀρχαιολογικὰ τεκμήρια⁷⁰ , θὰ μποροῦσε νὰ ταυτισθεῖ μὲ τὸν σωζόμενο μέχρι σήμερα ὑπόσκαφο ναΐσκο στὴν περιοχὴ Δροσιᾶς τῆς σύγχρονης πόλης τῆς Λάρνακας, μὲ τοπωνύμιο Ττουραπῆ-σεχῆ⁷¹  (Ττουράπο εἶναι ὁ Θεράπων στὴν ἀραβική). Σύμφωνα μὲ σχετικὸ ἄρθρο τοῦ πρώην Διευθυντῆ τοῦ Τμήματος Ἀρχαιοτήτων Κύπρου, κ. Ἀθανάσιου Παπαγεωργίου, ὁ χῶρος τοῦ ἐν λόγῳ ἀρχαίου ναϊδρίου προϋπῆρχε ὡς «τάφος τῆς Κλασικῆς περιόδου, ποὺ εἶχε μετατραπεῖ σὲ ὑπόγεια μικρὴ ἐκκλησία μὲ τὴν προσθήκη ἡμικυκλικῆς ἁψίδας λαξευτῆς στὸ μαλακὸ βράχο τῆς περιοχῆς. Μέχρι πρὸ δεκαπενταετίας ἀκόμη (σημ.: δηλ. μέχρι πρὶν 30 περίπου χρόνια ἀπὸ σήμερα [2016]) ἐσώζονταν στὴ μισοκατεστραμμένη ἡμικυκλικὴ ἁψίδα λείψανα τεσσάρων στρωμάτων τοιχογραφιῶν, πολὺ κατεστραμμένων. Ἂν καὶ τὰ λείψανα τῶν τοιχογραφιῶν τοῦ ὑπογείου αὐτοῦ ναϊδρίου δὲν βοηθοῦν τὴ χρονολόγησή του, ἐν τούτοις μαρτυροῦν γιὰ τὴ μακροβιότητα τοῦ ναϊδρίου καὶ τὸν μακραίωνα σεβασμό, ποὺ ἀπέδιδαν οἱ κάτοικοι τοῦ Κιτίου στὸν ἅγιο, τοῦ ὁποίου κάποτε τὰ λείψανα ἐφυλάσσονταν ἐκεῖ. Διότι εἶναι ἀναμφισβήτητο, ὅτι τὸ ὑπόγειο αὐτὸ ναΐδριο χρησιμοποιήθηκε σὰν ‘‘Μαρτύριο”. Ἡ ἐκκλησία ἦταν κτισμένη πάνω ἀπὸ τὸ ναΐδριο»⁷² .

Ἐπάνω ἀπὸ τὸ Μαρτύριο λοιπὸν τοῦτο εἶχε ἀνεγερθεῖ καὶ ὁ πρῶτος περίλαμπρος ναὸς (βασιλικὴ) στὸ ὄνομα τοῦ ἁγίου, κατὰ τὴ μαρτυρία τοῦ ἀνωνύμου ἀρχαίου Ἐγκωμίου⁷³ . Ἀσφαλῶς, σύμφωνα καὶ μὲ τοῦ ἁγίου τὴν πρόρρηση, ἡ πρώτη αὐτὴ βασιλική, ὅπως καὶ πλεῖστες ἄλλες, ὅπως ἀποδεικνύουν ἀρχαιολογικὲς μαρτυρίες καθόλο τὸ νησί, πρέπει νὰ καταστράφηκε ἀπὸ τοὺς ἄραβες εἰσβολεῖς. Μεταγενέστερος ναὸς τοῦ ἁγίου στὸν χῶρο πάντως ὑπῆρχε, ὁ ὁποῖος, μὲ τὴν κατάληψη τῆς Κύπρου ἀπὸ τοὺς Τούρκους (1570) μετατράπηκε σὲ μουσουλμανικὸ τέμενος, ποὺ διατήρησε, παρεφθαρμένο στὴν ἀραβική, τὸ ὄνομα τοῦ ἁγίου («Ττουραπῆ τεκκέ»). Τὸ τέμενος τοῦτο, ἐρειπωμένο ἤδη κατὰ τὰ τέλη τοῦ 19ου αἰ.⁷⁴ , κατεδαφίστηκε περὶ τὰ μέσα τοῦ 20οῦ αἰ. καὶ ὁ χῶρος, ποὺ ἀνήκει στὸ Ἐβκάφ⁷⁵ , διαμορφώθηκε δυστυχῶς σὲ σταθμὸ πετρελαιοειδῶν.

Ναοὶ στὸ ὄνομα τοῦ ἁγίου Θεράποντος, σὲ λειτουργία ἢ ἐρειπωμένοι, ἢ καὶ ἁπλῶς ἁγιωνύμια, ὅπου ἄλλοτε ὑπῆρξε προφανῶς ναός, ὑπάρχουν στὴν Κύπρο σὲ διάφορα μέρη. Πρέπει ὅμως ἐξαρχῆς νὰ σημειώσουμε ὅτι σὲ ὁρισμένες περιπτώσεις ἡ τιμὴ τοῦ ἱερομάρτυρος Θεράποντος ἐπικράτησε ἐκεῖ, μὲ τὴ λήθη τῆς τιμῆς δύο ὁμωνύμων τοπικῶν ὁσίων, οἱ ὁποῖοι, σύμφωνα μὲ τοὺς ἐγχώριους χρονογράφους, καθὼς καὶ ἀρχαιολογικὰ κ. ἄ. τεκμήρια, τελειώθηκαν ἀσκητικὰ στὴ νῆσο. Τοῦτο συγκεκριμένα ἰσχύει μὲ βεβαιότητα γιὰ τοὺς ναοὺς καὶ τὴν τιμὴ τοῦ ἁγίου Θεράποντος στὰ χωριὰ Ἀγγαστῖνα Μεσαορίας⁷⁶  καὶ Ἅγιος Θεράπων Λεμεσοῦ⁷⁷ . Ἄλλοι ναοὶ τοῦ ἱερομάρτυρος Θεράποντος: Στὸ χωριὸ Ἀκανθοῦ Ἀμμοχώστου (παλαιὸ παρεκκλήσι, ἀχρονολόγητο, κατεστραμμένο σήμερα ἀπὸ τοὺς Τούρκους)₇₈ , Ἀγκλεισίδες Λάρνακος (ἔτους 1733, ναὸς σὲ λειτουργία)⁷⁹ , ἐρείπια παρεκκλησίων στὰ χωριὰ τῆς Πάφου Γουδί⁸⁰ , Καραμούλληδες⁸¹  καὶ Πραστειὸν Αὐδήμου⁸² .

Ἕνεκα τῆς ἰδιαίτερης τιμῆς τοῦ ἁγίου Θεράποντος καὶ στὸν ἑλλαδικὸ χῶρο, ἀναφέρουμε ἐπιγραμματικὰ ὅτι ναοί του ὑπάρχουν στὴν Ἀθήνα (Ζωγράφου), Θεσσαλονίκη (Κάτω Τούμπα), Μεσσηνία, Ἀνδρίτσαινα, Μυτιλήνη, στὶς Σέρρες καὶ στὴν Κρήτη⁸³ . Ἰδιαίτερα ὅμως γιὰ τὴν Κωνσταντινούπολη, πρέπει νὰ ἀναφέρουμε ὅτι ὁ βυζαντινός του ναὸς στὴν περιοχὴ τῆς Ἐλαίας δὲν σώζεται σήμερα. Ὑπάρχει ὅμως μικρὸς ναός του στὰ δυτικὰ καὶ πλησίον τῆς Ἁγίας Σοφίας, τῆς περιόδου τῆς τουρκοκρατίας τῆς Ἑλλάδας, ὅπου καὶ εἰκόνα του (19ου αἰ.) καὶ θαυματουργό του ἁγίασμα⁸⁴ .

γ. Τοιχογραφίες – φορητὲς εἰκόνες στὴν Κύπρο

Οἱ σωζόμενες εἰκόνες τοῦ ἁγίου Θεράποντος στὴν Κύπρο εἶναι δυστυχῶς εὐάριθμες. Εἶναι γνωστὲς δύο παλαιὲς τοιχογραφίες του, μία στὸν ναὸ τῆς Παναγίας Καθολικῆς στὰ Κούκλια τῆς Πάφου (14ου αἰ.)⁸⁵  καὶ ἡ ἄλλη στὸν ναὸ τοῦ Ἁγίου Μάμαντος Λουβαρᾶ (ἔτος 1495)⁸⁶ . Παλαιὲς φορητὲς εἰκόνες του σώζονται τρεῖς: Μία στὸ ἐπιστύλιο τοῦ εἰκονοστασίου στὸν ναὸ Τιμίου Σταυροῦ τοῦ Ἁγιασμάτι στὴν Πλατανιστάσα (16ου αἰ.·)⁸⁷ , ἡ δεύτερη στὸ εἰκονοστάσιο (ἄνω τμῆμα) τοῦ ἱεροῦ ναοῦ Χρυσοπολιτίσσης Λάρνακας (17ου αἰ.)⁸⁸ καὶ ἡ τρίτη στὸν ναὸ τοῦ Ἁγίου Θεράποντος Ἀγκλεισίδων Λάρνακας (18ου αἰ.)⁸⁹ .

*******

1. Τὸ παρὸν ἀποτελεῖ ἐπεξεργασία τοῦ σχετικοῦ λήμματος τῆς μεταπτυχιακῆς μας Διπλωματικῆς ἐργασίας, Οἱ ἅγιοι μάρτυρες καὶ ὁμολογητὲς τῆς Ἐκκλησίας Κύπρου κατὰ τοὺς πρώτους χριστιανικοὺς αἰῶνες (1ος-5ος αἰ.), ἐκδόσεις Ὄστρακον, Θεσσαλονίκη 2017, σσ. 229-266.

2. Προγενέστερη συνοπτικὴ μελέτη μας γύρω ἀπὸ τὸ πρόσωπο τοῦ παρόντος ἱερομάρτυρος Θεράποντος, μὲ παράθεση ἱκανῆς βιβλιογραφίας καὶ τῆς συναφοῦς προβληματικῆς βλ. στὸ σχετικὸ λῆμμα μας Θεράπων ἱερομάρτυς, ἐπίσκοπος ἐν Κύπρῳ [Κιτίου], [3ος/4ος ἢ 5ος αἰώνας (;)], στό: Σταυροβουνιώτης, Χαρίτων, μοναχός, «Μερικὴ ἀναθεώρηση τοῦ ἐν χρήσει καταλόγου ἐπισκόπων τῆς ἐπισκοπῆς Κιτίου (προσθῆκες καὶ εἰσηγήσεις)», ΚΣ, ΞΖ´-ΞΗ´ (2003-2004), σσ. 152-157.

3. Γιὰ τὸ θέμα τοῦτο βλ. κατωτ.

4. D(anieli) P(apebrochio), «De S. Theraponte Hiero-Martyre ex Cypro Constantinopolitim translato», AASS, Maii, τόμ. VI, σσ. 674-675 (εἰσαγωγικὰ σχόλια στὴ λατινική), 676-685 (ἀρχαῖο κείμενο μὲ παράλληλη λατινικὴ μετάφραση).

5. Deubner, Ludovicus, «Ἐγκώμιον εἰς τὰ θαύματα τοῦ ἁγίου ἱερομάρτυρος Θεράποντος», De Incubatione capita quattor, (ἐκδ.) B. G. Teubner, Lipsiae 1900, σσ. 113-119 (Εἰσαγωγὴ στὴ λατινική), 120-134 (κριτικὸ κείμενο) (=Ἐγκώμιον ἁγίου Θεράποντος). Βιβλιοκρισία τῆς ἐκδόσεως στὸ AnBoll, (20) 1901, σσ. 324-326.

6. Βλ. BHG 1798 καὶ CPG 8196. Γιὰ τὴ ζωὴ καὶ τὸ ἔργο τοῦ Κρήτης Ἀνδρέα, ὅπου καὶ περαιτέρω βιβλιογραφία, βλ. σχετικὰ λήμματα στά: ODB, I, σσ. 92-93· Μεγάλη Ορθόδοξη Χριστιανική Εγκυκλοπαίδεια (=ΜΟΧΕ), τόμ. 2, σσ. 434-437· CPG 8170-8228 (τόμ. ΙΙΙ, σσ. 541-553 καὶ CPG, Supplementum, σσ. 470-472) καί, Χρήστου, Παναγιώτης, Ἑλληνικὴ Πατρολογία, τόμ. Ε´ (Ϛ´-θ´αἰῶνες), (ἐκδ.) Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη ²2006, σσ. 486-490.

7. Ἀραμπατζῆς, Χρῆστος, Περὶ θαυμάτων. Ἡ θεολογικὴ τεκμηρίωση τῆς θαυματουργίας τῶν λειψάνων τῶν ἁγίων στοὺς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας (4ος-7ος αἰ.), Θεσσαλονίκη 2016, ἰδιαίτ. σσ. 161-209.

8. Ἐσφαλμένα εἰσηγήθηκε τὸ 626 ὡς ἔτος συγγραφῆς τοῦ Ἐγκωμίου ὁ ἐκδότης του, L. Deubner (Ἐγκώμιον ἁγίου Θεράποντος, σ. 123). Βλ. καί, Haldon, John, «”Tortured by my conscience”. The Laudatio Therapontis: A neglected source of the later seventh or early eight centuries», στό: Hagit, Amirav & Romeny, Bas ter Haar (ἐπιμ.), From Rome to Constantinople: Studies in honour of Averil Cameron, (ἐκδ.) Peeters, Leuven, Belgium 2007, σσ. 263-278, ἰδιαίτ. σσ. 264-265. Σύμφωνα λοιπὸν μὲ τὰ πορίσματα τῆς ἀνωτέρω (ὑποσημ. 7) μελέτης τοῦ κ. Ἀραμπατζῆ, ὅπου ἀμφισβητεῖται πλέον ἡ ἀπόδοση τοῦ Ἐγκωμίου στὸν Κρήτης Ἀνδρέα, ἀναθεωροῦμε στὸ παρὸν τὰ σχετικὰ σημεῖα τῆς ὡς ἄνω (ὑποσημ. 1) Διπλωματικῆς μας ἐργασίας.

9. Ὁ τίτλος τοῦ Ἐγκωμίου στὸν κώδικα (φ. 224r) ἔχει ὡς ἑξῆς: «Μηνὶ τῷ αὐτῷ [Μαΐῳ] ΚΖ´ τοῦ ἐν ἁγίοις π(ατ)ρ(ὸ)ς ἡμῶν Ἀνδρέου ἐπισκόπου Κρήτης Ἐγκώμιον εἰς τὸν ἅγιον ἱερομάρτ(υρα) Θεράποντα».

10. Ὁ Albert Ehrhard, Überlieferung und Bestand der hagiographischen und homiletischen Literatur der griechischen Kirche von den Anfängen bis zum Ende des 16. Jahrhunderts, τόμ. Ι. 1 [Texte und Untersuchungen zur Gechsichte der altkristlichen Literatur 50], (ἐκδ.) de Gruyter, Leipzig 1937, σ. 620, χρονολογεῖ τὸν κώδικα στὰ τέλη τοῦ 9ου αἰώνα. Τὸν ἀκολουθεῖ καὶ ὁ P. Van den Ven, La Vie Ancienne de S. Symeon Stylite le Jeune (591-592), τόμ. I (Introduction et texte grec) [Subsidia Hagiographica 32], (ἐκδ.) Société des Bollandistes, Bruxelles 1962, σ. 17*. Ὁ Ihor Ševčenko, «Hagiography of the Iconoclast period», στό: Anthony Bryer and Judith Herrin (ἐπιμ.), Iconoclasm. Papers given at the Ninth Spring Symposium of Byzantine Studies. University of Birmingham, March 1975, (ἐκδ.) Centre for Byzantine Studies, University of Birmingham,  England 1977, σ. 117, ὑποσημ.  28, τοποθετεῖ τὸν κώδικα στὶς ἀρχὲς τοῦ 10ου αἰώνα.

11. Ἀραμπατζῆς, Χρῆστος, ὅπ. ἀν. (ὑποσημ. 7), σσ. 168 κ. ἑξ.

12. Εἶναι ἄξιο ἰδιαίτερης προσοχῆς τὸ ὅτι στὸ Ἐγκώμιον στὸν Monacensis Graecus 366 (φφ. 224r-227r) παραλείπονται ὅλα τὰ θαύματα τοῦ ἁγίου Θεράποντος στὴν Κωνσταντινούπολη, ἀντίθετα πρὸς τὸν ἄλλο γνωστὸ σήμερα κώδικα μὲ τὸ Ἐγκώμιον (ὅπου ὅμως τίθεται ἀνώνυμα), τὸν Πάτμου 257 (Μηνολόγιον 11ου αἰ.), ὅπου ἔχουμε ἱκανὲς διαφορετικὲς γραφὲς ἀπὸ τὰ τρία ἄλλα χγφ., καὶ τὸ βάρος πίπτει στὸν ἐγκωμιασμὸ τῶν θαυμάτων τοῦ ἀγίου Θεράποντος (Ἀραμπατζῆς, Χρῆστος, ὅπ. ἀν. [ὑποσημ. 7],  ἰδιαίτ. σ. 167).

13. Δὲν εἶναι σήμερα γνωστὴ μὲ βεβαιότητα ἡ τοποθεσία τοῦ ναοῦ τούτου στὴν Κωνσταντινούπολη, ἀλλὰ πρέπει νὰ βρισκόταν στὸ ὕψωμα τοῦ Γαλατᾶ. Βλ. Janin, R., La Géographie ecclésiastique de l’Empire byzantin, I: Le siège de Constantinople et le Patriarchat Œcumenique, τόμ. III: Les églises et les monastères, Paris ²1969, σ. 175 καί, Haldon, John, ὅπ. ἀν. (ὑποσημ. 8), σ. 266, ὑποσημ. 14, ὅπου περαιτέρω προβληματικὴ γιὰ τὸ θέμα.

14. Ἀναφορὰ στὰ θαύματα τοῦ ἁγίου Θεράποντος στὴν Κωνσταντινούπολη βλ. στά: Delehayé, H., «Recueils antiques de Miracles des Saints. §4. Les Miracles de S. Therapon et de S. Isaïe» AnBoll, 43 (1925), σσ. 38-39 καί, Haldon, John, ὅπ. ἀν. (ὑποσημ. 8).

15. Δὲν εἶναι σαφές, τί ἀκριβῶς ἐννοεῖ ἐδῶ ὁ συγγραφέας μὲ τὸν ὅρο ἑῴα. Βεβαίως, τὸ πιθανώτερο εἶναι αὐτὴ τὴν ἀόριστη καταγωγὴ τοῦ ἁγίου Θεράποντος θὰ εἶχε πληροφορηθεῖ ἀπὸ τοὺς Κυπρίους μετανάστες. Κρίνοντας ὅμως ἀπὸ τὸν ποιητικὸ ἐγκωμιασμὸ τῆς γενέτειρας τοῦ ἁγίου, ποὺ τὸν εἵλκυε καὶ μὴ βουλόμενο νὰ τὴ θυμᾶται, ἴσως νὰ ὑπονοεῖται ἡ γενέτειρα τοῦ ἰδίου τοῦ συγγραφέως, ἡ Συρία (πάντως ἐδῶ νὰ σημειώσουμε ὅτι ὁ ἅγιος Ἀνδρέας Κρήτης γεννήθηκε στὴ Δαμασκό), ἤ, εὐρύτερα, ἡ Συροπαλαιστίνη ἢ ἀκόμη καὶ ἡ Μεσοποταμία, περιοχές, ποὺ ἀνῆκαν στὴ διοικητικὴ περιφέρεια τῆς Ἑῴας (Ἀνατολικῆς Διοικητικῆς περιφέρειας) καὶ ὅπου πράγματι ἄνθισε ἰδιαίτερα καὶ ἀπὸ πρώιμους χρόνους ἡ ἀσκητικὴ ζωή. Σίγουρα, δὲν ἐννοεῖται ἐδῶ ἡ Αἴγυπτος, τὴν ὁποία σαφῶς ἀντιδιαστέλλει ἀπὸ τὴν ἐῴα κατωτέρω (Ἐγκώμιον ἁγίου Θεράποντος, σ. 123: «καὶ τὴν ἑῴαν πᾶσαν καὶ Αἴγυπτον»). Ἔτσι, καὶ γιὰ τὸν λόγο τοῦτο, σὺν τοῖς ἄλλοις, δὲν μπορεῖ νὰ εὐσταθεῖ ἡ ὑπόθεση τοῦ Émile Galtier, ὅτι ὁ ἐν Κύπρῳ ἅγιος Θεράπων θὰ μποροῦσε νὰ ταυτισθεῖ μὲ τὸν Αἰγύπτιο Κόπτη S. Tarabô (βλ. σχετικὴ βιβλιοκρισία τοῦ ἄρθρου, Galtier, Émile, «Contribution à l’ étude de la litterarure arabe-copte» στό: AnBoll, 25 (1906), σσ. 341-343).

16. «…ἔνθεν ἕλκει τὸν νοῦν τὰ νεαρὰ κατορθώματα, ἐκεῖθεν πάλιν ἀνθέλκει ἐκ τῆς ἑῴας, ἐξ ἧς καὶ γεγέννητο, τὰ παλαιὰ προτερήματα… Ἐπειδὴ γὰρ αὐτῷ (τῷ ἁγίῳ Θεράποντι) καλῶς ὁ βίος ἐκεῖσε διήνυτο, καὶ ἡ μονήρης ἀσκητικὴ παλαίστρα σεμνῶς ἱερουργεῖτο…, τοῖς δι᾽ αἵματος τέλος ἱδρῶσι καὶ πόνοις ἐγκαρτερεῖ… σφραγίζει τοῦ βίου τὴν τελευτὴν τῆς ἑαυτοῦ μαρτυρίας τῷ αἵματι, καὶ οὕτως ἐν γήρει καλῷ ἀναπαύεται, τῇ γῇ παρακαταθέμενος τὰ τοῦ σώματος λείψανα» (Ἐγκώμιον ἁγίου Θεράποντος, σ. 121-122, 123).

17. «Τούτων τοίνυν τῶν τοῦ ἁγίου θαυμάτων ἀνατολὴ μὲν ἅπασα πλήρης, καὶ ἡ Κύπρος αὐχεῖ τὰς ἰάσεις τοῦ Θεράποντος» (ὅπ. ἀν., σ. 123).

18. «ἐν ᾗ (Κύπρῳ) καὶ ἀνάκτορον ἱερὸν τῷ ἁγίῳ καθίδρυται. ἐκεῖ γὰρ αὐτοῦ καὶ τὰ τοὺς ἱεροὺς ἀγῶνας δεξάμενα ταῦτα τὰ θαυματουργὰ τέως ἐπεχωρίαζε λείψανα» (ὅπ. ἀν., σ. 123).

19. «ἔδοξε τότε τοῖς τοῦ ἁγίου τὰ λείψανα θεραπεύουσιν διὰ τοῦ ἁγίου πυθέσθαι εἰ ἐκ τῆς νήσου αὐτοῖς ἐπιτρέπει τὴν ἀναχώρησιν. καὶ κατὰ μὲν τὴν πρώτην ἐκεῖσε τῶν ἑλλήνων (= εἰδωλολατρῶν) Ἀγαρηνῶν κάθοδον μένειν ἐκέλευεν… ὡς δὲ τὸ δεύτερον εἰς τὴν Κύπρον ὁ τῶν ἀθέων στόλος ἀνήγετο… σὺν τάχει τότε μεταίρειν ἐπέτρεπεν… συναίρειν τε αὐτοῦ καὶ τὰ πάνσεπτα ταῦτα ὀστᾶ» (ὅπ. ἀν., σ. 124).

20. Ὅπ. ἀν., σσ. 124-125.

21. «ὕστερον γὰρ ἐνθάδε καθορμισάμενος καὶ τουτονὶ τὸν τῆς Θεοτόκου νεὼν ἐκλεξάμενος…  κατεκρύπτετο μὲν γὰρ οἰκίσκῳ τινὶ μέχρι πολλοῦ μετὰ τὴν εἰς ἡμᾶς εὐκταίαν ἐπιδημίαν ἡ ἱερά σου θήκη πανόλβιε… ὁ γὰρ τούτων τὴν φυλακὴν ἐν μυστηρίῳ πεπιστευμένος ὑπὸ θείας κινηθεὶς ροπῆς ἦλθεν κἀκεῖνα φέρων ἐδίδου ταῖς τοῦ πρεσβύτου τῶν ὧδε χερσὶν» (ὅπ. ἀν., σσ. 125-126).

22. Ὅπ. ἀν., σσ. 126-132.

23. Ὅπ. ἀν., σσ. 133-134.

24. Ὅπ. ἀν., σσ. 120-125.

25.Εὐχαριστῶ καὶ ἀπὸ ἐδῶ θερμὰ τὸν ἀγαπητὸ κ. Stefano Parenti, καθηγητὴ Λειτουργικῆς στὸ Πανεπιστήμιο St. Anselmo τῆς Ρώμης, γιὰ τὴν ἀποστολὴ φωτοαντιγράφου τοῦ ἐν λόγῳ Βίου.

26. «καὶ εἰς ἀρχιερατικὴν τιμήν, διὰ τοῦ βίου τὸ ὑψηλὸν ἀναφέρεται, ψήφῳ τε λαοῦ καὶ κλήρου παντὸς ἰθύνειν προκριθεὶς τῆς τῶν Κυπρίων ἐκκλησίας τοὺς οἴακας» (κώδ. Crypt. B a 22, φ. 163v). Ὁ συμπιλητὴς ἀσφαλῶς ἐδῶ τὴ μαρτυρία τῶν μεσοβυζαντινῶν Συναξαρίων, ὅτι ὁ ἅγιος ὑπῆρξε «ἐπίσκοπος Κύπρου», μὲ τὴν ἔννοια ἐπίσκοπος ἐν Κύπρῳ, ἔχει ἐκλάβει ἐσφαλμένα κατὰ λέξη, ὅτι δηλ. ὑπῆρξε ἀρχιεπίσκοπος Κύπρου. Παρόμοια διατύπωση γιὰ ἁγίους ἐπισκόπους ἐν Κύπρῳ («ἐπίσκοπος Κύπρου») ἀπαντᾶ συχνότατα στὰ Συναξάρια.

27. «Χρόνοις τοιγαροῦν ὕστερον ἱκανοῖς (μετὰ  τὸ μαρτύριο τοῦ ἁγίου), μελλόντων τῶν ἀγαρηνῶν τὴν πόλιν πορθεῖν» (κώδ. Crypt. B a 22, φ. 163v). Ἐδῶ ὁ συμπιλητὴς τοῦ Βίου, εἴτε ἐννοεῖ τὴν πόλη τοῦ Κιτίου, εἴτε ἀγνοεῖ ὅτι ἡ Κύπρος εἶναι νῆσος μὲ πολλὲς πόλεις!

28. Delehayé, H. (ἐπιμ.), Synaxarium Ecclesiae Constantinopolitanae. Propylaeum ad Acta Sanctorum Novembris, Bruxelles 1902 (ἀνατ. 1972) (=SynaxEcclCon) 709.27-710.28 (26 Μαΐου). Τὸ αὐτὸ συναξάριο καὶ στὸν κώδ. Κιτίου 14 (Μηναῖον Μαΐου, 15ου αἰ.), φ. 57r-v. Ἡ ἐδῶ ἐπισήμανση, «Ὅτι μὲν τὸν μονήρη βίον εἵλετο, δηλοῦσιν αἱ εἰκόνες αὐτοῦ, ἐπὶ τοιαύτης ἰδέας καὶ σχήματος αὐτὸν ἀναγράφουσαι», ἠχεῖ λίγο παράδοξα. Ἐνῶ ὁ ἅγιος ἦταν ἐπίσκοπος καὶ ἱερομάρτυς, οἱ εἰκόνες του (ἢ, ἔστω, κάποιες εἰκόνες του;) τὸν ἀποτύπωναν ὡς μοναχό. Εἶναι βεβαίως γνωστὸ ὅτι, κατὰ τὴ μεσοβυζαντινὴ τουλάχιστον περίοδο, οἱ ἅγιοι ἱεράρχες ἀπεικονίζονταν σὲ τοιχογραφίες μονῶν καὶ ὡς μοναχοὶ (βλ. λ.χ., Mouriki, Doula, «The cult of Cypriots Saints in medieval Cyprus as attested by church decorations and icon painting», στό: Bryer, A.A.M.- Georgallides, G. S. (ἐπιμ.), The Sweet Land of Cyprus. Papers given at the Twenty-Fifth Jubilee Spring Symposium of Byzantine Studies (Birmingham, March 1991), Nicosia 1993, σσ. 237-277, ἰδιαίτ. σ. 262, Εἰκ. 6 [ὁ ἅγιος Ἐπιφάνιος ὁ Μέγας μὲ μοναχικὴ ἐνδυμασία, ἀπὸ τὸ παρεκκλήσιο τῆς Ἁγίας Τριάδος τῆς μονῆς Ἁγίου Ἰωάννου Χρυσοστόμου Κουτζοβέντη στὴν Κύπρο, τέλη 11ου αἰ.] καὶ σ. 241, ὅπου ἀναφορὰ γιὰ ἁγίους ἐπισκόπους μὲ μοναχικὴ ἐνδυμασία στὸ αὐτὸ παρεκκλήσιο). Μήπως ὅμως στὴ συναξαριακὴ αὐτὴ ἀναφορὰ πρόκειται (τουλάχιστον ἐνίοτε) γιὰ ἕνα ἀπὸ τοὺς δύο ὁμώνυμους ὁσίους, ποὺ ἐντάσσονται στοὺς μεταβάντες ἀπὸ ἄλλες χῶρες στὴν Κύπρο καὶ ἐκεῖ ἀσκητικῶς τελειωθέντες (γιὰ τοὺς ὁσίους τούτους βλ. κατωτ.), τοὺς ὁποίους μνημονεύουν καὶ οἱ Κύπριοι χρονογράφοι καὶ οἱ ὁποῖοι ἐπίσης τύγχαναν μεγάλης στὴ νῆσο τιμῆς; Τὸ θέμα παραμένει ἀνοικτὸ πρὸς διερεύνηση.

29. Βασιλείου Β´, Μηνολόγιον, PG 117, στ. 473B-C (25 Μαΐου).

30. Μηναῖον Μαΐου, Περιέχον ἅπασαν τὴν ἀνήκουσαν αὐτῷ Ἀκολουθίαν. Διορθωθὲν τὸ πρὶν ὑπὸ Βαρθολομαίου Κουτλουμουσιανοῦ τοῦ Ἰμβρίου…, (ἐκδ.) Ὁ Φοῖνιξ, Βενετία 111889, σ. 54 (14 Μαΐου).

31. Εὐχαριστῶ θερμὰ καὶ ἀπὸ τὸ σημεῖο τοῦτο τὸν καταγόμενο ἀπὸ τὶς Ἀγκλεισίδες θεολόγο καὶ ἀγαπητὸ φίλο κ. Παρίδη Παντελῆ, γιὰ τὴν παραχώρηση γιὰ τὸ ἀρχεῖο μας φωτοαντιγράφου τοῦ χγφ. αὐτοῦ. Ἡ ἀκριβὴς χρονολόγηση τῆς ὁλοκλήρωσης συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγῳ χγφ. (10.02.1929) παρέχεται ἀπὸ τὸν γραφέα του, π. Ἰωάννη, σὲ παράφυλλο τῆς στάχωσής του.

32. Χγφ. Ἀγκλεισίδων, σσ. 35-37.

33. Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, Συναξαριστὴς τῶν δώδεκα μηνῶν τοῦ ἐνιαυτοῦ, (ἐκδ.) Δόμος, τόμ. Γ´, Ἀθήνα 62005, σ. 78 (14 Μαΐου [τὸ τοῦ Συναξαρίου Κωνσταντινουπόλεως σὲ ἐλεύθερη ἀπόδοση])· Μακάριος Σιμωνοπετρίτης, ἱερομόναχος, Νέος Συναξαριστὴς τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας (διασκευὴ ἐκ τοῦ Γαλλικοῦ καὶ ἐπιμ. ἱεροῦ Κοινοβίου Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου), (ἐκδ.) Ἴνδικτος,  τόμ. Θ´ (Μάϊος), Ἀθῆναι 2007, σ. 164 (14 Μαΐου [περιληπτι-κώτατη ἀναφορά]).

34. Ἀκολουθία τοῦ ἁγίου ἱερομάρτυρος Θεράποντος τοῦ θαυματουργοῦ. Ἐκδοθεῖσα σπουδῇ τε καὶ φιλοτίμῳ δαπάνῃ τοῦ εὐγενεστάτου κυρίου κυρίου Μιχαὴλ τοῦ μακαριωτάτου Κύπρου. ,αωα´. Ἐνετίησι, 1801. Παρὰ Νικολάῳ τῷ Γλυκεῖ. Τὸ συναξάριο τοῦ ἁγίου στὶς σσ. 15-19 (βλ. Petit, Louis, Bibliographie des Acolouthies Grecques [Subsidia Hagiographica 16], Bruxelles 1926, σ. 284).

35. Γιὰ τοὺς λεγόμενους Ἀλαμάνους ἁγίους τῆς Κύπρου καὶ τὴ σχετικὴ θεωρία, ἕνα θέμα, ποὺ ἐνέπλεξε ἰδιαίτερα τὰ τῆς Κυπριακῆς Ἁγιολογίας καὶ δημιούργησε μεγάλη σύγχυση σὲ ἡμέτερους καὶ ξένους, ἁπλοὺς πιστοὺς καὶ ἐρευνητές, βλ. σχετικὰ στά: Σταυροβουνιώτης, Χαρίτων, μοναχός, «Οἱ ἐν Κύπρῳ ὅσιοι καὶ θεοφόροι ἀσκηταὶ Ἡλιόφωτος, Αὐξουθένιος, Ἐπαφρόδιτος καὶ Εὐθένιος: Ἡ βυζαντινὴ ᾀσματικὴ Ἀκολουθία καὶ ὁ ἀπολεσθείς(;) Βίος αὐτῶν», ΚΣ, ΞϚ’ (2002), σσ. 43-107 (μὲ σχετικὲς εἰκόνες), ἰδιαίτ. σσ. 47-49· τοῦ ἰδίου, λῆμμα Αλαμάνοι, άγιοι της Κύπρου, ΜΟΧΕ, 2, σ. 90 καί, Καππαῆς, Δημήτριος Χ., Οἱ ἐπονομαζόμενοι «Ἀλαμᾶνοι» ἅγιοι τῆς Κύπρου, μέσα ἀπὸ τὶς πηγὲς καὶ τὴν τοπικὴ παράδοση, (ἐκδ.) Ἱερὰ Μητρόπολις Λεμεσοῦ, Λεμεσὸς 2014.

36. Sathas, C. N., «Vies des Saints Allemands de Chypre», Archives de l’ Orient Latin, II (1884), σσ. 412-416.

37. Ὅπως στὸ Χάκκεττ, Ἰωάννου, Ἱστορία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου, κατὰ μετάφρασιν καὶ συμπλήρωσιν Χαριλάου Ἰ. Παπαϊωάννου, τόμ. Β´, Πειραιεὺς 1927, σσ. 280-282.

38. Rapp, Claudia, The Vita of Epiphanius of Salamis. An Historical and Literary Study, Worcester College, D. Phil. Thesis, Michaelmas Term, 1991, τόμ. ΙΙ, § 28, σσ. 85-88.

39. Ὁ Βίος τοῦτος, ἔργο τοῦ ἐπισκόπου Πάφου Θεοδώρου, ἐκδόθηκε σὲ κριτικὴ ἔκδοση ἀπὸ τὸν Van den Ven, Paul, La Legénde de S. Spyridon, évêque de Trimithonte [Bibliothèque du Muséon, 33], Louvain 1953, σσ. 1-103. Στὸ ἴδιο ἔργο ἐκδίδονται καὶ οἱ ἄλλοι γνωστοὶ ἀρχαῖοι Βίοι τοῦ ἁγίου Σπυρίδωνος (BHG 1648a, b, c). Τὸ ἐνδιαφέρον σχετικὸ ἀπόσπασμα στὶς σσ. 48-53.

40. Λουκ. 7, 11-17.

41. Δυστυχῶς τὸ σφάλμα διακρίσεως δύο ὁμωνύμων ἐν Κύπρῳ ἱερομαρτύρων Θεραπόντων ἐπανέλαβε καὶ ἐπεξέτεινε ὁ βολλανδιστὴς H. Delehayé («Saints de Chypre», AnBoll, XXVI [1907], σσ. 247-249), ὁ ὁποῖος, ἂν καὶ ὀρθὰ γράφει ὅτι Βίος τοῦ ‘Ἀλαμάνου’ Θεράποντος δὲν ἀφίσταται τοῦ ἑτέρου (γνησίου), προσπαθώντας ὅμως νὰ συμβιβάσει τὰ περὶ τῶν δύο Θεραπόντων, ἀνήγαγε τούτους σὲ ἕνα, τὸν ἱερομάρτυρα Θεράποντα, ἱερέα στὶς Σάρδεις τῆς Μικρᾶς Ἀσίας (SynEcclCon 710-712), ἑορταζόμενο κατὰ τὴν 26η Μαΐου, κατὰ τὴν ὁποία φέρεται ἐνίοτε τιμώμενος καὶ ὁ ἐν Κύπρῳ ὁμώνυμος ἱερομάρτυς! Τὸ αὐτὸ σφάλμα ἐπαναλαμβάνουν καὶ μεταγενέστεροι μελετητές, ἀκολουθώντας τὸν Delehayé.

42. Ὑποθέτω, ὅτι κατὰ τὴν ἡμέρα αὐτὴ ἑορτάζονταν ἐκεῖ οἱ ὁμώνυμοι τοπικοὶ ὅσιοι Θεράποντες, οἱ ἀναφερόμενοι καὶ ἀπὸ τοὺς μεσαιωνικοὺς ἐγχώριους χρονογράφους. Ἡ ἐκεῖ τιμὴ τοῦ ἐν Κύπρῳ ἱερομάρτυρος Θεράποντος, ὡς ἰσχυρότερη καὶ ἐπικρατήσασα, εἰσάγεται μὲ τὴ λήθη τῶν τοπικῶν τούτων ὁσίων.

43. Ἀξιοσημείωτο, ὅτι ἡ φράση τῆς προτελευταίας τοῦ πλαστοῦ Βίου παραγράφου «ἐπιδρομῆς ἀλλοφύλων Ἀράβων κατὰ τῆς Κύπρου γενομένης (ὁπότε καὶ μοναστήρια πολλὰ καὶ ἐκκλησίαι ὑπ᾽ αὐτῶν κατεσκάφησαν, καὶ πολλοὺς ἀνηλεῶς κατέσφαξαν)», ἀπαντᾶται σχεδὸν αὐτούσια στό: Κυπριανός, ἀρχιμανδρίτης, Ἱστορία χρονολογικὴ τῆς Νήσου Κύπρου, Ἐνετίησιν 1788, σ. 355. 40-42.

44. Βλ. λ.χ. Τζώγας, Χαριλ. Σ., λῆμμα Μοναχισμός, Θρησκευτικὴ καὶ Ἠθικὴ Ἐγκυκλοπαιδεία, (ἐκδ.) Μαρτῖνος, Ἀθῆναι 1966, τόμ. 9, στ. 18-35.

45. Γιὰ τὶς ἀραβικὲς κατὰ τῆς νήσου ἐπιδρομές, τὸ μεγάλο τοῦτο κεφάλαιο τῆς Ἱστορίας τῆς Κύπρου, βλ.: Οἰκονομάκης, Νικόλαος, «Ἡ Κύπρος καὶ οἱ Ἄραβες (622-965)», Μελέται καὶ Ὑπομνήματα, Ι, (ἐκδ.) Ἵδρυμα Ἀρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ´ (Τμῆμα Ἐπιστημονικῶν Ἐρευνῶν), Λευκωσία 1984, σσ. 217-374 καί, Browning, Robert, «Ἡ Κύπρος καὶ οἱ Ἄραβες (Ζ´-Η´ αἰ.)», Παπαδόπουλλος, Θ., Ἱστορία τῆς Κύπρου, τόμ. Γ´ (Βυζαντινὴ Κύπρος), Λευκωσία 2005, σσ. 235-291, μὲ ἀναφορὰ στὴ βιβλιογραφία.

46. Μὲ πρῶτο τὸν Χάκκεττ, Ἰωάννη, ὅπ. ἀν. (ὑποσημ. 37), σ. 282.

47. Κωνσταντίνου τοῦ Πορφυρογεννήτου, Περὶ θεμάτων, ΙΕ´, PG 113, στ. 104-105.

48. Οἰκονομάκης, Νικόλαος, ὅπ. ἀν. (ὑποσημ. 45), σ. 243.

49. Κώδ. Crypt. B a 22, φ. 162v.

50. Βλ. τὴ Διπλωματική μας ἐργασία, ὅπ. ἀν. (ὑποσημ. 1).

51. Βλ. τὴν ἐξαίρετη σχετικὴ γιὰ τὸ θέμα ἐργασία, Κακλαμάνος, Δημοσθένης, Μάρτυρες καὶ Ὁμολογητὲς τῆς ἐποχῆς τοῦ Ἰουλιανοῦ, (ἐκδ.) Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2007.

52. Γιὰ τοὺς Βανδάλους καὶ τὶς ἀπὸ μέρους τους διώξεις τῶν χριστιανῶν βλ. σχετικὰ λήμματα στά: ODB, III, σσ. 2151-2152 καί, ΜΟΧΕ, 3, σσ. 506-508, ὅπου καὶ συναφὴς βιβλιογραφία.

53.  Προφορικὴ ἐπικοινωνία μὲ διενεργήσαντες ἀνασκαφικὲς ἐργασίες σὲ ἀρχαῖες πόλεις τῆς νήσου πληροφοροῦν ὅτι ἀνευρίσκεται μεγάλος ἀριθμὸς μικρῶν βανδαλικῶν νουμμίων (nummi= μικρῆς ἀξίας χάλκινα νομίσματα) καθόλη τὴν Κύπρο, καθὼς καὶ στὸ Κίτιο καὶ τὴν ἐπαρχία Λάρνακας. Δημοσιεύσεις σχετικῶν εὑρημάτων ἐπὶ τοῦ παρόντος ὑπάρχουν γιὰ τὸ Κούριο καὶ τὴν Πάφο· βλ. σχετικά, Cox, D. H., Coins from the excavations at Curium, 1932-1953, (ἐκδ.) The American Numismatic Society, New York 1959, σσ. 74-77 (ἀρ. 634-670), σσ. 119-120 (Commentary) καὶ Πίν. ΙΧ· Nicolaou, Ino (ἐπιμ.), The coins from the House of Dionysos, Paphos, II, (ἐκδ.) The Department of Antiquities, Cyprus, Nicosia 1990, σσ. 91-92, 192, 215 καὶ Πίν. XXIV καὶ XXXVII· τῆς ἰδίας, «The coins», Buitron-Oliver, Diana (ἐπιμ.),  The Sanctuary of Apollo Hylates at Kourion: Excavations in the Archaic Presinct [Studies in Mediterranean Archaeology, τόμ. CIX], (ἐκδ.) Paul Åström, 1996, σσ. 170-171.

54. Ἐξάλλου, εἶναι γνωστὸ ὅτι ἅγιοι μάρτυρες ἀναδείχθηκαν καὶ στὶς χῶρες τῆς βόρειας Ἀφρικῆς κατὰ τὸ διάστημα ποὺ κυριάρχησαν ἐκεῖ οἱ Βάνδαλοι (βλ. λ.χ. τὸ συναξάριον τῶν ἐν Ἀφρικῇ ἁγίων μαρτύρων στὶς 8 Δεκεμβρίου [SynEcclCon 287.28-289.36]).

55. Πρῶτος, ποὺ εἰσηγήθηκε ἐπίσημα τοῦτο ἦταν ὁ μακαριστὸς ἐπιφανὴς ἀρχαιολόγος, νομικὸς καὶ ἐρευνητὴς κ. Ἀνδρέας Δικηγορόπουλος στὴν ἀνέκδοτη μέχρι σήμερα διατριβή του (Dikigoropoulos, A. I., Abstract of Cyprus ‘Betwixt Greek and Saracens’, A. D. 647-965. Thesis submitted for the degree of Doctor of Philosophy in the University of Oxford. Lincoln College, Oxford, Trinity Term, 1961, σ. 132, ὑποσημ. 1). Περαιτέρω, βλ. τοῦ ἰδίου, «The Church of Cyprus during the period of the Arab Wars, A. D. 649-965», The Greek Orthodox Theological Review (GOTR), τόμ. XI/2, Brookline, 1965-1966, σ. 249, ὑποσημ. 58. Τὴν αὐτὴ γνώμη ἀκολουθοῦν καὶ ἄλλοι εἰδήμονες, ὅπως ὁ κ. Ἀθ. Παπαγεωργίου (βλ. λῆμμα του «Θεράποντος Ἁγίου ἐκκλησία», ΜΚΕ, 7, σ. 245).

56. Βλ. τὴν προηγουμένη ὑποσημ., καθὼς καί, Papageorghiou, A., «Cities and countryside ay the end of antiquity and the beginning of the Middle Ages in Cyprus», The Sweet Land of Cyprus, ὅπ. ἀν., σσ. 38-39.

57. Ἐγκώμιον ἁγίου Θεράποντος, σ. 124.8-17.

58. Ὅπ. ἀν., σσ. 124.21-125.9.

59. Βλ. τὴ σχετικὴ κλασικὴ μελέτη τοῦ μακαριστοῦ Βενέδικτου Ἐγγλεζάκη, «Κύπρος, Νέα Ἰουστινιανούπολις», στό: Ἐγγλεζάκης, Βενέδικτος (Ἀρχιμανδρίτης Παῦλος), Εἴκοσι Μελέται διὰ τὴν Ἐκκλησίαν Κύπρου (4ος ἕως 20ὸς αἰών), Ἵδρυμα Α. Γ. Λεβέντη – Μορφωτικὸν Ἵδρυμα Ἐθνικῆς Τραπέζης, Ἀθῆναι 1996, σσ. 105-134.

60. Ἐγκώμιον ἁγίου Θεράποντος, σ. 126.3-4.

61. SynaxEcclCon 683-684.48 (Synaxaria Selecta).

62. SynaxEcclCon 705-706.59,60 (Synaxaria Selecta).

63. Mateos, Juan, Le Typicon de la Grande Église (Ms. Sainte-Croix n° 40, Xe siècle), Roma, τόμ. I, 1962, Le Cycle des Douze Mois [Orientalia Christiana Analecta, 165], σ. 298.

64. SynaxEcclCon 707-708.28,29,41,42,43,45 (Synaxaria Selecta).

65. Βασιλείου Β´, Μηνολόγιον, PG 117, στ. 473B-C.

66. SynaxEcclCon 709.27-710.28 (Synaxaria Selecta).

67. SynaxEcclCon 711-712.55,56,57 (Synaxaria Selecta).

68. Arranz, M., Le Typicon du Monastère du Saint-Sauveur à Messine (codex Messinensis Gr.115, A.D. 1131) [Orientalia Christiana Analecta, 185], Roma 1969, σσ. 154-155.

69. SynaxEcclCon 713-714.46,47,49,50,51 (Synaxaria Selecta).

70. Βλ. Χοτζάκογλου, Χαραλάμπος Γ., «Βυζαντινὴ ἀρχιτεκτονικὴ καὶ τέχνη στὴν Κύπρο», στό: Παπαδόπουλλος, Θ., Ἱστορία τῆς Κύπρου, τόμ. Γ´ (Βυζαντινὴ Κύπρος), σ. 540 καί, τοῦ ἰδίου, Πίνακες, Εἰκ. 234. Ἀπὸ τὸ 2009 ἔχουν ἀρχίσει ἀπὸ τὸ Τμῆμα Ἀρχαιοτήτων Κύπρου ἔργα ἀνα-σκαφῆς στὸ ταφικὸ παρεκκλήσιο τοῦ ἁγίου Θεράποντος στὴ Λάρνακα, τὰ ὁποῖα δυστυχῶς, ἕνεκα οἰκονομικῶν δυσχερειῶν, ἔχουν διακοπεῖ. Ἔτσι δὲν ὑπάρχει ἀκόμη κάποια σχετικὴ ἀνασκαφικὴ δημοσίευση.

71. Βλ. ἀνωτέρω στὶς ἁγιολογικὲς πηγές, ὅπου τεκμηρίωση τῆς πόλης τοῦ Κιτίου ὡς τῆς ἕδρας τοῦ ἁγίου Θεράποντος. Στὸ ναΐδριο αὐτό, ἐπιβεβαιώνοντας τὴν αὐτὴ παράδοση, ἀναφέρεται καὶ ὁ Ἰταλὸς περιηγητὴς καὶ παπικὸς κληρικὸς Giovanni Mariti, ποὺ ἔζησε στὴν Κύπρο κατὰ τὰ ἔτη 1760-1767, περιγράφει δὲ ἰδιαίτερα τὴ Λάρνακα καὶ τὸ ἀρχαῖο Κίτιο (βλ. σχετικὰ στό: Cobham, Claude Delaval, C.M.G., Travels in the island of Cyprus translated from the Italian of Giovanni Mariti (1769), Nicosia 1895 [ἀνατ. Zeno Booksellers and Publishers, London 1971], σ. 33). Ἐνδιαφέρουσα καὶ ἡ πιὸ πρόσφατη καταγραφὴ αὐτῆς τῆς παράδοσης ἀπὸ τὸν ἐρευνητὴ Γεώργιο Χ. Παπαχαραλάμπους: «Μάιος: Τοῦ ἁγίου Θεράποντος (14), ὁ ὁποῖος εἶναι προστάτης τῶν παιδίων κατὰ τοῦ ἑλώδους πυρετοῦ καὶ ἰατρὸς τῶν πόνων τῶν νεφρῶν. Εἰς Λάρνακα ἡ θεραπεία γίνεται διὰ προστριβῆς ἐπάνω εἰς τὸ μνημεῖον, τὸ ὁποῖον ὑπὸ τῶν Ὀθωμανῶν θεωρεῖται ὡς μνῆμα σημαίνοντος Τούρκου ἐκ τῶν πρώτων κατακτητῶν, ὑπὸ δὲ τῶν Χριστιανῶν ὡς τάφος τοῦ ἁγίου Θεράποντος. Τὴν θεραπείαν ἐπιτυγχάνουσι τρίβοντες τὴν νεφρικὴν χώραν ἀπάνω εἰς τὸ μνημεῖον ἢ κυλιόμενοι κάμνουσι τρὶς γῦρον πέριξ τετραγώνου ἐκεῖ βάσεως.» (Παπαχαραλάμπους, Γεώργιος Χ., Κυπριακὰ ἤθη καὶ ἔθιμα, Λευκωσία 1965, σ. 220).

72. Λῆμμα Θεράποντος Ἁγίου ἐκκλησία, ΜΚΕ, 7, σ. 245.

73.  «ἐν ᾗ (Κύπρῳ) καὶ ἀνάκτορον ἱερὸν τῷ ἁγίῳ καθίδρυται. ἐκεῖ γὰρ αὐτοῦ καὶ τὰ τοὺς ἱεροὺς ἀγῶνας δεξάμενα ταῦτα τὰ θαυματουργὰ τέως ἐπεχωρίαζε λείψανα» (Ἐγκώμιον ἁγίου Θεράποντος, σ. 123).

74. Παλιὰ φωτογραφία τοῦ ἐρειπωμένου ναοῦ τοῦ ἁγίου, ποὺ μετατράπηκε σὲ τέμενος, καθὼς καὶ τοῦ ἐσωτερικοῦ τοῦ ὑπογείου ναϊδρίου πρὶν τὴν ἔναρξη τῶν ἀνασκαφικῶν ἐργασιῶν, βλ. στό: Παντελῆ, Παρίδης, Ἅγιος Θεράπων ἐπίσκοπος Κύπρου, ὁ ἱερομάρτυς καὶ θαυματουργός, Λάρνακα 2004, σ. 98.

75. Ἡ λέξη Ἐβκὰφ εἶναι τουρκική, πληθυντικὸς τῆς λέξης βάκφ (ἀπόδοση στὴν Ἑλληνική: βακούφιο). Τὸ Ἐβκὰφ εἶναι θρησκευτικὸ (μωαμεθανικὸ) ἵδρυμα, ποὺ ἀπέκτησε στὴν Κύπρο κατὰ τὴν ἐποχὴ τῆς τουρκοκρατίας τεράστια κτηματικὴ περιουσία, ἀνάλογη πρὸς ἐκείνη τῆς τοπικῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας.

76. Christodoulou, Menelaos and Konstantinidis, Konstantinos, A complete Gazetteer of Cyprus, τόμ. I, Nicosia 1987, σ. 44· Gunnis, Rubert, Historic Cyprus. A Guide to its Towns and Villages, Monasteries and Castles, Methuen & Co. Ltd, London ²1947, σ. 165· Σχίζας, Θεοχάρης, Κύπρια Μηναῖα, ὅπ. ἀν. (ὑποσημ. 64), σ. 109. Γιὰ τὸν ὅσιο τοῦτο Θεράποντα ἀναφορὲς ἔχουν οἱ χρονογράφοι Μαχαιρᾶς (Dawkins, R. M., Leontios Makhairas, Recital concerning the Sweet Land of Cyprus entitled ‘Chronicle’, τόμ. I, Oxford 1932, σ. 30, § 32), ἀνώνυμος τοῦ κώδ. London BL Add. 34554, 186r, Bustron, Florio, Historia overo Commentarii de Cipro, στό: De Mas Latrie, René (ἐπιμ.), Mélanges Historiques (Choix de Documents), τόμ. V, Paris 1886, σ. 34 καί, Κυπριανός, ἀρχιμανδρίτης, ὅπ. ἀν., σ. 352, ποὺ τὸν φέρουν νὰ ἀσκήτευσε καὶ τελειώθηκε στὸ πλησιόχωρο τῆς Ἀγγαστίνας χωριὸ Σίντα. Ὁ ὅσιος ὅμως φαίνεται ὅτι τελειώθηκε ἀσκητικὰ στὴν Ἀγγαστῖνα. Στὰ νοτιοδυτικὰ τοῦ χωριοῦ ὑπάρχουν ἐρείπια βυζαντινοῦ ναοῦ στὸ ὄνομά του (11ου/12ου αἰ.), ἐνῶ δίπλα του κτίσθηκε νεώτερος ναὸς (ἔτους 1796), ἐπάνω ἀπὸ μικρὸ λαξευτὸ σπήλαιο/ἀσκητήριο, προφανῶς αὐτὸ τοῦ ἐν λόγῳ ὁσίου.

77. Christodoulou, Menelaos and Konstantinidis, Konstantinos, ὅπ. ἀν., σ. 44· Σχίζας, Θεοχάρης, Κύπρια Μηναῖα, ὅπ. ἀν., σ. 110. Γιὰ τὸν ὅσιο τοῦτο Θεράποντα ἀναφορὲς ἔχουν οἱ χρονογράφοι Μαχαιρᾶς (ὅπ. ἀν., σ. 30, § 32), ἀνώνυμος τοῦ κώδ. London BL Add. 34554, 186v καί, Bustron, Florio, ὅπ. ἀν., σ. 34, ποὺ τὸν φέρουν νὰ ἀσκήτευσε καὶ τελειώθηκε στὸ πλησιόχωρο στὸν Ἅγιο Θεράποντα Λεμεσοῦ χωριὸ Κοιλάνι. Ὁ ὅσιος αὐτὸς ὅμως τελειώθηκε ἀσκητικὰ σὲ λαξευτὸ σπήλαιο, ποὺ σώζεται μέχρι σήμερα, μεταξὺ τῶν χωριῶν Ἅγιος Θεράπων καὶ Κοιλάνι Λεμεσοῦ. Στὸ ὁμώνυμό του χωριὸ αὐτὸς ἀσφαλῶς ἐτιμᾶτο ἀρχικά, γιὰ νὰ λησμονηθεῖ ἀργότερα καὶ νὰ τιμηθεῖ ἐκεῖ ὁ φερώνυμος ἱερομάρτυς. Τοῦτο ἐπιβεβαιώνεται καὶ ἀπὸ τὴν ὕπαρξη τεμαχίου ἱεροῦ λειψάνου τοῦ ἁγίου Θεράποντος σὲ παλαιὰ λειψανοθήκη τοῦ ναοῦ τοῦ χωριοῦ, ποὺ προφανῶς ἀνήκει στὸν ὅσιο τοῦτο Θεράποντα (τὰ τοῦ ἱερομάρτυρος λείψανα ἀνακομίσθηκαν στὴν Κωνσταντινούπολη κατὰ τὸν 7ο αἰ.). Πιθανώτατα σ᾽ αὐτὸν ἀναφέρεται καὶ ὁ Στέφανος Λουζινιανὸς (Lusignan, Estienne de, Description de toute l’ isle de Cypre, et des Roys, Princes, et Seigneurs…, Paris 1580 [ἀνατ.: Κυπριολογικὴ Βιβλιοθήκη, ἐκδιδομένη ἐπιμ. Θεοδώρου Παπαδοπούλλου, Νο. 10Β, Πολιτιστικὸν Ἵδρυμα Τραπέζης Κύπρου, Λευκωσία 2004], φ. 60α), καθότι τὸν χαρακτηρίζει ὡς δίκαιο καὶ ὄχι ὡς μάρτυρα, ἀναφέροντας ὅτι εἶχε ἀνεγερθεῖ ναὸς στὸ ὄνομά του, ὅπου βρισκόταν τὸ ἱερό του λείψανο, ἀπ᾽ αὐτὸν δὲ εἶχε ὀνομασθεῖ καὶ τὸ χωριό, Ἅγιος Θεράπων. Τὴν ὕπαρξη τοῦ τιμίου τούτου λειψάνου ἐπαναλαμβάνει στὴ σ. 61α, ὅπου προσθέτει, ὅτι στὸ αὐτὸ χωριὸ Ἅγιος Θεράπων σώζονταν τὰ λείψανα τριῶν ἀκόμη ἄλλων ἁγίων!

78. Christodoulou, Menelaos and Konstantinidis, Konstantinos, ὅπ. ἀν., σ. 44· Σχίζας, Θεοχάρης, Κύπρια Μηναῖα, ὅπ. ἀν., σ. 110. Εὐχαριστῶ γιὰ τὶς πληροφορίες τὸν διδάκτορα ἀρχαιολόγο κ. Χριστόδουλο Χατζηχριστοδούλου.

79.  Christodoulou, Menelaos and Konstantinidis, Konstantinos, ὅπ. ἀν., σ. 44· Σχίζας, Θεοχάρης, Κύπρια Μηναῖα, ὅπ. ἀν., σ. 109. Ὁ ναὸς ἀνοικοδομήθηκε ἐπὶ ἐπισκόπου Κιτίου Ἰωαννικίου Γ´ (1727-1737), σύμφωνα μὲ σχετικὴ ἀναφορὰ στὸν Κώδικα Α´ τῆς Μητροπόλεως Κιτίου, σ. 61 (βλ. Μιχαηλίδης, Σωφρόνιος, ἱερομ., Ἱστορία τῆς κατὰ Κίτιον Ἐκκλησίας, (ἐκδ.) Ἱερὰ Μητρόπολις Κιτίου, Λάρνακα 1992, σ. 133).

80. Christodoulou, Menelaos and Konstantinidis, Konstantinos, ὅπ. ἀν., σ. 44· Τσικνόπουλλος, Ἰωάννης, Ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας Πάφου, Λευκωσία 1971, σ. 206.

81. Christodoulou, Menelaos and Konstantinidis, Konstantinos, ὅπ. ἀν., σ. 44· Τσικνόπουλλος, Ἰωάννης, ὅπ. ἀν., σ. 206.

82. Τσικνόπουλλος, Ἰωάννης, ὅπ. ἀν., σ. 206.

83. Βλ. Γιουσμᾶς, Ἀθανάσιος, πρωτοπρ., ὅπ. ἀν., σσ. 21-22 καί, ἰδιαίτ., γιὰ τὸν ναὸ στὴ Μυτιλήνη, σσ. 25-62.

84.   Εὐχαριστῶ καὶ ἀπὸ τὴ θέση αὐτὴ τὸν φίλο ἐρευνητὴ καὶ διδάκτορα Θεολογίας, κ. Γεώργιο Χριστοδούλου, γιὰ τὶς πολύτιμες αὐτὲς πληροφορίες. Βλ. καὶ Σχίζας, Θεοχάρης, Κύπρια Μηναῖα, ὅπ. ἀν., σ. 110.

85.  Σωτηρίου, Γεώργιος Ἀ., Τὰ Βυζαντινὰ μνημεῖα τῆς Κύπρου, Α´, Ἀθῆναι 1935, σ. κθ´, Πίν. 97· Stylianou, A. and Stylianou Judith A., The painted Churches of Cyprus. Treasures of Byzantine Art, A. G. Leventis Foundation, Nicosia ²1997, σ. 395.

86. Stylianou, A. and Stylianou Judith A., ὅπ. ἀν., σ. 254· ΜακαρίουΓ´, ἈρχιεπισκόπουΚύπρου, Κύπρος  ἡ  ἁγίαΝῆσος, Λευκωσία²1997, Πίν. [24].

87. Ἀργυροῦ, ΧρῆστοςκαὶΜυριανθεύς, Διομήδης(ἐπιμ.), ὉναὸςτοῦΤιμίουΣταυροῦτοῦἉγιασμάτι, [ὉδηγοὶΒυζαντινῶνΜνημείωντῆςΚύπρου], (ἐκδ.) Πολιτιστικὸ Ἵδρυμα Τραπέζης Κύπρου, Λευκωσία ²2009, σσ. 54, 55.

88. Σχίζας, Θεοχάρης, Κύπρια Μηναῖα, ὅπ. ἀν., σ. 110. Ἡ εἰκόνα αὐτὴ δημοσιεύθηκε στὸ ἐμπροσθόφυλλο τοῦ Ἡμερολογίου 2015 τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Κιτίου.

89. Εὐχαριστῶ γιὰ τὴν πληροφορία τὸν διδάκτορα ἀρχαιολόγο, κ. Χριστόδουλο Χατζηχριστοδούλου.

Μνήμη του Aγίου Mάρτυρος Iσιδώρου του εν τη Xίω

Έσαινεν Iσίδωρον ελπίς του στέφους,
Kαι προς τομήν ήπειγεν εξ ης το στέφος.
Eν δ’ Iσίδωρον άορ δεκάτη τάμεν ηδέ τετάρτη.

Oύτος ο Άγιος ήτον μεν κατά τους χρόνους Δεκίου του βασιλέως εν έτει σνα΄ [251]. Eκατάγετο δε από την Aλεξάνδρειαν, στρατιώτης κατά το επιτήδευμα, και την τάξιν επέχων του καλουμένου οπτίωνος. Όταν δε άραξεν εις την νήσον Xίον με την βασιλικήν και στρατιωτικήν αρμάδαν, της οποίας ήτον αρχηγός ο Nουμέριος, τότε εδιαβάλθη ο Άγιος από κάποιον Iούλιον κεντυρίωνα προς τον ρηθέντα Nουμέριον, ότι σέβεται μεν και πιστεύει εις τον Xριστόν, εις δε τα είδωλα δεν προσφέρει θυσίαν. Όθεν επειδή ο Άγιος ωμολόγησε παρρησία τον Xριστόν, τούτου χάριν ο Nουμέριος βλέπων το αμετάθετον της γνώμης του, επρόσταξε και έκοψαν την αγίαν αυτού κεφαλήν, και έτζι έλαβεν ο μακάριος παρά Kυρίου του μαρτυρίου τον στέφανον¹. (Όρα περί του Aγίου Iσιδώρου και κατά την δευτέραν του Δεκεμβρίου εις το Συναξάριον της Aγίας Mυρόπης. Tον μεν απλούν Bίον αυτού όρα εις το Λειμωνάριον. Tο δε ελληνικόν τούτου Mαρτύριον, ου η αρχή· «Kατά την τιμίαν και ένθεον διδασκαλίαν», σώζεται εν τη Mεγίστη Λαύρα και εν τη των Iβήρων.)

Σημείωση

1. Σημείωσαι, ότι περιττώς γράφεται εδώ παρά τοις τετυπωμένοις Mηναίοις το Συναξάριον και η μνήμη του Aγίου Mάρτυρος Mαξίμου. Tαύτα γαρ προεγράφησαν κατά την εβδόμην του παρόντος Mαΐου.

(από το βιβλίο: Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου Συναξαριστής των δώδεκα μηνών του ενιαυτού. Τόμος Γ´. Εκδόσεις Δόμος, 2005)

Μνήμη του Aγίου Mάρτυρος Aλεξάνδρου του εν Kεντουκέλλαις

Tην της κεφαλής εκτομήν ευρών σκάφος,
Περά ταχύπλους Aλέξανδρος εκ βίου.

Oύτος ήτον κατά τους χρόνους βασιλέως Mαξιμιανού, εν έτει σπθ΄ [289], στρατιώτης ευρισκόμενος εις την Pώμην υποκάτω εις το στρατιωτικόν τάγμα του κόμητος Tιβεριανού. Όταν λοιπόν ο ρηθείς κόμης με όλον το τάγμα του εθυσίαζεν εις τα είδωλα, τότε ο Aλέξανδρος ούτος, όχι μόνον δεν εκαταδέχθη να θυσιάση, αλλά και τους θυσιάζοντας εις αυτά επεριγέλα ως τρελούς και ανοήτους, και ως έχοντας χαϊμένας τας φρένας των. Eπειδή αφήκαν μεν, τον Δημιουργόν του κόσμου Θεόν, ελάτρευον δε, εις τους ακαθάρτους δαίμονας. Όθεν διά το περιγέλασμα αυτό, εφέρθη ο Άγιος εις τον βασιλέα Mαξιμιανόν. Eις καιρόν δε οπού εφέρετο προς αυτόν, εφάνη προς τον Άγιον Άγγελος Kυρίου, όστις επαρακίνησεν αυτόν εις το μαρτύριον, και έδωκεν εις την καρδίαν του θάρρος και δύναμιν. O βασιλεύς λοιπόν, εδοκίμαζε μεν να χωρίση τον Άγιον από την πίστιν του Xριστού, εις κενόν δε εκοπίασε, καθότι ο του Xριστού αθλητής Aλέξανδρος, έστεκεν αμετάθετος εις την πίστιν. Mάλιστα δε, διατί και αυτός, παρομοίως με τον Πρωτομάρτυρα Στέφανον, είδε τους Oυρανούς ανεωγμένους, και τον Yιόν του Θεού καθεζόμενον εις τα δεξιά του Πατρός. Όθεν και εφαιδρύνθη το πρόσωπόν του, και έλαμψε περισσότερον από το πρώτον. (Διότι ήτον ο Άγιος φύσει πολλά ωραίος, και είχεν αγγελοειδές πρόσωπον.) Aπελπισθείς λοιπόν ο βασιλεύς, πλέον δεν ηθέλησε να εξετάση τον Άγιον, αλλά τον παρέδωκεν εις τον άνωθεν Tιβεριανόν, τον οποίον καταστήσας έπαρχον ενεχείρισεν εις αυτόν τον κατά των Xριστιανών πόλεμον. Παραδώσας λοιπόν τον Άγιον εις τον Tιβεριανόν, επρόσταξεν αυτόν να τιμωρήση με διαφόρους τιμωρίας τον Mάρτυρα εις τον δρόμον, και εάν δεν πεισθή να θυσιάση εις τα είδωλα, εξάπαντος να τον θανατώση. O δε Tιβεριανός όταν εκίνησε διά τον δρόμον, έβαλε τον Άγιον εις εξέτασιν, και επειδή δεν έπεισεν αυτόν, διά τούτο έκαυσε τας πλευράς του με τας λαμπάδας. Έπειτα επρόσταξε να στρώσουν την γην με τριβόλια, και επάνω εις αυτά να ρίψουν τον Mάρτυρα και να δέρνουν αυτόν με ραβδία. Άγγελος δε Kυρίου επιφανείς, ενεδυνάμωσεν αυτόν, δι’ ο και υπέμεινεν ευκόλως την βάσανον, έγιναν όμως πληγαί εις όλον το σώμα του. Ηκολούθει δε κοντά εις τον Mάρτυρα η μήτηρ του Ποιμαινία, λυπουμένη και δεομένη του Θεού διά λόγου του, επειδή και εφοβείτο το άδηλον της εκβάσεως. Όταν δε επήγαν εις την Φιλιππούπολιν, ευγήκαν όλοι οι Xριστιανοί εις απάντησιν του Aγίου, και κατεφίλουν τας αλυσίδας οπού εφόρει. Όθεν ταύτα βλέπων ο Mάρτυς, ευχαρίστησε τον Θεόν, ότι ηξιώθη να λάβη τοιαύτην φιλοφροσύνην.

Πηγαίνωντας δε εις τόπον ονομαζόμενον Παρεμβολαί, εκεί πάλιν ο έπαρχος έβαλε τον Mάρτυρα εις εξέτασιν, και έδειρεν αυτόν δυνατά. Eις δε την Bέρροιαν παραγενόμενος ο Άγιος, με το να έλειψε το νερόν, ανέβλυσε νερόν διά προσευχής του. Eκεί δε λέγουσιν, ότι εις καιρόν οπού έμελλον οι δήμιοι να χύσουν επάνω εις ταις πλάταις του Aγίου λάδι βρασμένον, εγύρισε το αγγείον και εχύθη έξω το λάδι, το οποίον κατέκαυσε πολλούς υπηρέτας του επάρχου. Mετά ταύτα εδάρθη ο Άγιος με χονδρά ραβδία, και επιμένωντας εις την πίστιν του Xριστού, πάλιν εδάρθη. Όταν δε έφθασεν εις τόπον καλούμενον Δροιζίπαρα, έλαβε την διά ξίφους απόφασιν, κατά τον εκεί τρέχοντα ποταμόν. O δε δήμιος, οπού έμελλε να τον αποκεφαλίση, ανέβαλε την προσταγήν του επάρχου, και δεν ετόλμα να θανατώση τον Άγιον, επειδή έβλεπε τριγύρω Aγγέλους οπού τον εφύλαττον. Όθεν ο ίδιος Άγιος επροσευχήθη, και επαρακάλεσε τους Aγγέλους να μακρύνουν ολίγον από κοντά του, και έτζι αφ’ ου εκείνοι εμακρύνθησαν, εδυνήθη ο δήμιος και τον απεκεφάλισεν. Όθεν ανέβη ο μακάριος νικηφόρος εις τα Oυράνια. Tελείται δε η αυτού Σύναξις και εορτή εν τόπω καλουμένω Kεντούκελλαι.

(από το βιβλίο: Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου Συναξαριστής των δώδεκα μηνών του ενιαυτού. Τόμος Γ´. Εκδόσεις Δόμος, 2005)

Ζώδκια μου εσού πριγκίπισσα
τζιαι πολλοξακουσμένη,
μέσ’ τους άνθους των λεμονιών
απού ‘σουν καθισμένη,
ποιος σου το ‘λάλεν να βρεθείς
στον Τούρκο σκλαβωμένη;

Έχω πολλές αθθύμησες
εγιώνι που την Ζώδκιαν
πού ‘σιεν τον Τίμιο Σταυρό
τζιαι π’ ούλλα τα γεννήματα
κάθε γρονής εγιώρκαν.

Είσιεν παπάδες, μουσικούς
που ψάλλασιν αντάρκα,
πού ‘τουν θκειός τζι’ αρφότεκνος
τζι’ οι δκυό τους σαν λιοντάρκα.

Είχα φαντάρους στο στρατό
πού ‘ταν πειθαρχημένοι
τζι’ ούλλοι τους απού γενιάς
νούσιμοι, προκομμένοι.

Μασούριδες, Τσιανίδες,
Ξυδάδες, Πετεβίνους,
τους Παπαχαραλάμπιδες
τζιαι Παπαγεωργίου.

Πολλύνασιν τα βάσανα
πού έχω στην καρκιάν μου
πού ‘χασα το παλάτιν μου
χωράφκια τζιαι νερά μου
τζιαι την γρουσίν Τζιυρκάν μου,
κλαίω τζιαι τες Ζώθκιες μου
που τα συμπεθερκά μου.

Τους τάφους των ηρώων σου
που ‘ππέσαν για την πίστην
ραντίζω τους ροδόστεμμα,
δάφνη, κρίνα, μερσίνη
τζιαι πέρκει δώκει ο Πλάστης μου
να βασιλεύσει η ειρήνη.

Γιαγιά μας Θεοχάραινα
πώς θα σ’ ευχαριστήσω
για τες ευτσιές που μού ‘βαλλες
τζιαι την αγιωσύνη σου
όσα που ζιώ πάνω στην γην
έθθα σε λησμονήσω
τζι’ έχω εγιώνι μιαν ριτσιάν
Αγία να ζητήσω.

Κοντά που ‘σαι στον Πλάστην μας
να τον παρακαλέσεις
ελευτεριά στην Κύπρο μας,
στην Ζώδκια μας τζιαι στην Τζιυρκάν,
στα κατεχόμενα χωρκά
σύντομα για να δώσει.

Νάρτω κοντά στην Ζώδκιαν μας
να ξαναπαρπατήσω
στες ξακουστές τις εκκλησιές
να πά να προσκυνήσω
τζιαι στα παττιχοπιπονοπόστανα
να πά να σιριανίσω.

Ταξίαρχος Στυλιανός Πετάσης, εκ της ιστορικής κώμης της Κυθρέας