Φέρεται εἰς  γνῶσιν τοῦ εὐσεβοῦς πληρώματος τῆς Ἐκκλησίας ὅτι τὴν Παρασκευὴ  4 Ἰουνίου, 2021 καὶ ὥρα 18:30 στὸν ὑπαίθριο χῶρο τῆς πίσω αὐλῆς τοῦ ἱεροῦ ναοῦ τῶν Ἀγίων Κυπριανοῦ καὶ Ἰουστίνης στὸ χωριὸ Μένικο τῆς μητροπολιτικῆς περιφέρειας Μόρφου, θὰ πραγματοποιηθεῖ ἡ ΙΣΤ΄ πνευματικὴ σύναξη διαλόγου «Ἀνάβοντας τὸν ἀναπτήρα τῶν ἁγίων» μὲ τὸν Πανιερώτατο Μητροπολίτη Μόρφου κ. Νεόφυτο. Στὶς πνευματικὲς αὐτὲς συνάξεις ὁ Πανιερώτατος ἀπαντᾶ σὲ ἐρωτήσεις τῶν πιστῶν ποὺ τοῦ ὑποβάλλονται εἴτε γραπτῶς εἴτε προφορικῶς, ἐπώνυμα ἢ ἀνώνυμα. Ἐρωτήματα μποροῦν νὰ ἀποστέλλονται στὴν ἠλεκτρονικὴ διευθύνση: anavontastonanaptiratonagion@gmail.com

Την Γερόντισσα Γαλακτία δεν την γνώριζα. Έτυχε όμως να την πληροφορηθώ. Έκανα ταξίδι από την Αθήνα και την επισκέφθηκα το καλοκαίρι του 2019. Την περίοδο εκείνη είχα σχέση με μια κοπέλα η οποία με πίεζε να προχωρήσουμε στην ολοκλήρωση. Ο πνευματικός μου με παρότρυνε να το κάνω, λέγοντας μου πως αφού αγαπάμε ο ένας τον άλλον και υπάρχει η προοπτική σοβαρής εξέλιξης της σχέσης δεν είναι μεμπτό.

Εγώ ωστόσο δεν αναπαυόμουν, γιατί αυτό που μου έλεγε ήταν άκρως αντίθετο με τα πιστεύω μου. Μετά από αρκετή σκέψη, και όντας μπερδεμένος μέσα μου, βρήκα έναν Μητροπολίτη και είπα τον λογισμό μου. Εκείνος με παρέπεμψε στην Γερόντισσα Γαλακτία στην Κρήτη. Έκανα το ταξίδι και με υποδέχτηκαν με χαρά. Η γιαγιούλα έλαμπε και ευωδίαζε! Έβγαζε από μέσα της ένα μυστικό αλλά δυνατό φως που δύσκολα μπορούσες να την κοιτάξεις. Ειρήνη βασιλεύει εκεί.

Η ειρήνη του Θεού! Με πόση αγάπη με αγκάλιασε! Μου είπε επιτακτικά: «φύγε από τον τάδε (είπε το όνομά του) γιατί θα σε καταστρέψει»! Επειδή το όνομα αυτό είναι του συνεταίρου μου (είναι όχι πολύ συνηθισμένο όνομα), που είναι καλός μου φίλος και ποτέ δεν δυσκολευτήκαμε μεταξύ μας, λυπήθηκα. Λυπήθηκα πολύ… Η γιαγιούλα δεν άκουε. Είπα στον π. Αντώνιο γιατί στενοχωρήθηκα. Μου απάντησε ότι αποκλείεται να εννοεί τον συνεταίρο σου. Η γιαγιούλα αμέσως διευκρίνισε. Κατάλαβε την ένστασή μου με τρόπο πνευματικό. «όχι αυτόν που νομίζεις! Τον παπά που θα είναι ξώπαπας! (που θα τα πετάξει, που θα παύσει να είναι ιερέας). Αυτός παιδί μου βάζει πέπλα στα μάτια των ανθρώπων και δεν τους αφήνει να βλέπουν καθαρά το Χριστό. Εσύ φύγε τώρα!!!».

Αμέσως αντιλήφθηκα και θαύμασα! Απάντησε στο ερώτημα για το οποίο ήρθα! Έπειτα φανέρωσε την επαγγελματική μου ιδιότητα, μου περιέγραψε πώς δουλεύω και άλλα θέματα της προσωπικής μου ζωής! Έφυγα αέρινος, ανάλαφρος, παραδεισένιος…

Τον Φεβρουάριο του 2020 ζήτησα να την ξαναδώ. Τότε δεν δεχόταν πλέον πολλούς επισκέπτες. Με άφησε ο π. Αντώνιος και τον ευχαριστώ. Πήγα στις 4 Φεβρουαρίου. Με απασχολούσε το θέμα, τι να κάνω στη ζωή μου. Να γίνω μοναχός ή να ακολουθήσω τον έγγαμο βίο; Η παλαιά σχέση μου δεν προχώρησε τελικά. Έπειτα σκεφτόμουν, αν νυμφευθώ, πώς θα συνυπάρχω με την γυναίκα μου και μετά θα προσεύχομαι; Πως είναι δυνατόν να συνδυάζεται η συνεύρεση των συζύγων με την άσκηση και τον πνευματικό βίο; Δεν είναι αντίθετα αυτά;

Αυτά και άλλα με απασχολούσαν. Πήγα εκείνο το πρωί, ζήτησα την ευχή της. Μου έδειξε την αγάπη της με εγκαρδιότητα αγίου. Δεν ρώτησα τίποτα γιατί δεν άκουε καθόλου και γιατί λόγω των εγκεφαλικών δεν συγκρατούσε καθόλου αυτά που άκουε. Έμεινα όλη την ημέρα μαζί της μέχρι το βράδυ που θα ταξίδευα και πάλι. Δεν μου μιλούσε και ομολογώ πως είχα απογοητευτεί γι’ αυτό κάπως μέσα μου, αλλά προσευχόμουν. Ο π. Αντώνιος έφυγε για κηδεία σε χωριό μακρινό. Το βράδυ κατά τις 7μμ ήταν γεμάτο το δωμάτιό της από τις κυρίες που την υπηρετούσαν. Ήταν εκεί ο π. Αντώνιος. Πήγα να ζητήσω την ευχή της και να φύγω. Τότε μου είπε: «κάτσε τώρα να σου πω. Εσύ παιδί μου δεν κάνεις για καλόγερος! Θα παντρευτείς! Εσύ να φροντίζεις να έχεις το νου σου στο Θεό, στην Παναγία, και τους Αγίους, χωρίς άγχος και αγωνία, και όταν έρθει η κατάλληλη στιγμή θα σου φανερωθεί μια κοπέλα με την οποία θα ενωθείτε με γάμο. Και μη φοβάσαι. Δεν είναι αμαρτία να κοιμάσαι με την γυναίκα σου. Δεν είναι αμαρτία το φυσιολογικό σεξ! Το ευλόγησε ο Θεός (πάντοτε μέσα στο πλαίσιο του γάμου) για να γεννιούνται παιδιά, αλλά και να δένεται το ανδρόγυνο μεταξύ του. Η μεγαλύτερη αμαρτία παιδί μου είναι τα βρώμικα, τα ανώμαλα που κάνουνε σήμερα, εκτός αλλά και εντός γάμου! Εσύ θα προσέχεις τις άγιες μέρες, θα αγαπάς τη γυναίκα σου και άφοβα θα την αγκαλιάζεις. Σιγά σιγά θα πάτε πιο ψηλά… ( θα γίνεται πνευματικότερος ο γάμος σας)».

Δεν θα ξεχάσω την αμηχανία και την έκπληξη του π. Αντωνίου και της κ. Ριρίκας στα λόγια αυτά. Είπαν ότι χρησιμοποιεί σαν ορολογία πρώτη φορά πχ «φυσιολογικό σεξ» κλπ. Τους εξήγησα πετώντας από χαρά ότι αυτά περίμενα! Αυτά ήθελα να ακούσω! Γι’ αυτές τις σκέψεις έκανα το ταξίδι από την Αθήνα! Συνέχισε η γερόντισσα και είπε και άλλα που αφορούσαν τη ζωή μου. Τί να πω; Πώς να τελειώσω; Άραγε υπάρχουν λόγια;

Ευλογημένη μας γιαγιούλα με τα λαμπερά προφητικά μάτια. Με το ολοφώτεινο πρόσωπο και την ευωδία δεν θα σε ξεχάσουμε ποτέ ποτέ! Κρίμα που δεν σε γνώρισε όλος ο κόσμος! Δεν πειράζει όμως! Τώρα είσαι πιο ζωντανή. Τρέχεις πιο γρήγορα. Δεν πονάνε τα πόδια σου. Ας σε φωνάζουν οι άνθρωποι και θα τρέχεις. Την ευχή σου! Μη με ξεχνάς εκεί πάνω που συμβασιλεύεις με τον Χριστό μας.

Υ.Γ.: Περιττό να αναφέρω ότι ο πρώην πνευματικός μου αποσχηματίστηκε όπως το προφήτευσε η γιαγιούλα!

(Υ.Γ. “e-mesara.gr”: Ο νέος που έγραψε το παραπάνω κείμενο μένει στη Γλυφάδα Αττικής και τα στοιχεία του είναι στη διάθεσή μας)

Πηγή: https://e-mesara.gr/martyria-gia-ti-gerontissa-galaktia/

Τά δημοσιευθέντα ποιήματα ἀντέγραψαν προσκυνητές τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μόρφου ἀπό χειρόγραφα τῆς Γερόντισσας μέ ἄδεια τοῦ π. Ἀντωνίου Φραγκάκη. Ἧταν μία ἀπό τίς πολλές ἀλησμόνητες ἐπισκέψεις τους στή μεγάλη Γερόντισσα Γαλακτία.

Ἄλλοι σέ φαντάστηκαν ἀπό τήν κεφαλή τους καί δημιούργησαν τή μορφή Σουὅπως ἐβόλευε τήν ζωή τους.

Εἶναι τά εἴδωλα τά σιχαμερά, δαιμόνων φαντάσματα καί μιαρά,πού θανατώνουν τήν ψυχή τους.

Κι ἀπ’ αὐτούς πού βαπτίσθηκαν χριστιανοί καί μπήκανε μέσα στό σπίτι Σου καί στήν καρδιά Σου, ποτέ δέν σέ γνώρισαν πραγματικά,  γιατί ἀγνόησαν τά λόγια Σου καί τό Πανάγιο θέλημά Σου.

Ἄλλοι σέ φαντάστηκαν σάν γέρο πωγωνάτο καί λευκό σέ θρόνο νά κάθεσαι ὑψηλό, πάνω στά νέφη, ἄλλοι περιστεράκι θεώρησαν τό Πνεῦμα Σου νά φτερουγίζει στά κεφαλάκια τους καί μέ χαρά νά τούς γνέφει.

Μόνο τό Γιό Σου δέν φαντάσθηκαν, γιατί μᾶς ἔχει φανερωθεῖ, ἄν καί πολλοί Τοῦ κρυφτήκαμε καί δέν Τόν ἀφήσαμε, λυτρωτικά νά μᾶς καθοδηγεῖ.

Μόνο πού Ἐσύ εἶσαι Φῶς!  Φῶς ἄπλετον καί ἐκθαμβωτικόν!  Ἀσκίαστον καί νοερόν!  Ἄναρχον καί ὁμιλητικόν. Ἀπερινόητον καί ὑπαρκτόν! Τρίφωτον καί μοναδικόν (Μονάς ἡ Τριάς)!  Ἐσωκαρδίως ἐκχεόμενον καί διαστάσεις μή γνωριζόμενον!  Εἶσαι ὁ Πατέρας πού στοργικά ἀγκαλιάζει, πού πάντα ὑπομονεύεται κι ὅταν πρέπει διορθωτικά δοκιμάζει. Εἶσαι ἡ ἀκλόνητη σιγουριά σέ ὅσους ξέρουν τήν πρόνοιά Σου, τό γεμᾶτο ταμεῖο σέ ὅσους προσβλέπουνε στά ἀνεξάντλητα ἀγαθά Σου. Σέ λυπεῖ ἡ ἁμαρτία μας, γιατί μᾶς διώχνει μακριά Σου, σέ χαρήνει ἡ μετάνοια, γιατί μᾶς φέρνει καί πάλι κοντά Σου.

Τά λόγια τοῦ Γυιοῦ Σου φάρμακο, ὁ θάνατός Του Ζωή, ὁ Τάφος Του Ἀνάσταση καί χαρμονή. Ὁ Ἅδης τύψεις δικές μας, παρέα μέ τούς δαίμονες καί τούς ἐχθρούς σου, κάψιμο ἀφόρητο ἀπό τούς φωτεινούς ποταμούς Σου…  Τό Πνεῦμα Σου Φῶς, μιλεῖ καί σκέφτεται καί ἀγαπᾶ,  φωτίζει, καθαρίζει καί μεριμνᾶ.  Ὑπέρτατο Ὄν ὅπως κι οἱ Τρεῖς Σας.  Μέ κρότο κινεῖται στόν κόσμο αὐτό, κρότο ἀθόρυβο στά αὐτιά, δυνατότατο στήν καρδιά. Τήν ἁμαρτία σιχαίνεται, στήν μετάνοια ἀφήνεται. Αὐτό στόν Γυιό Σου μᾶς ὁδηγεῖ καί ὁ Γυιός Σου σ’ Ἐσένα! Καί γινόμαστε ὅλοι ἕνα! Μέσα στήν Βασιλεία Σου τήν ὑπέρλαμπρη καί ποθητή.  Πού μπαίνουμε χωρίς νά ξέρουμε τό πρόσωπό Σου (ἐνν. τό ἀμέθεκτο τῆς Θείας Οὐσίας) ἀλλά χαιρόμαστε παντοτινά τό γλυκύτατο δοξασμό Σου (ἐνν. τήν κατά Χάριν υἱοθεσία).  Ἐκεῖ δέξου με τήν ἐλεεινή, πού δέν ἔκαμα τίποτα στή ζωή μου γιά νά Σ’ εὐχαριστήσω ἀλλά καί δέν μπορῶ μακριά Σου νά ζήσω. Γιατί Σέ ἀγαπῶ…  Ἀμήν!  Ἀμήν!  Ἀμήν!

***

Πανιερώτατε,

Ἡ πληθωρικὴ ἐποχή μας χαρακτηρίζεται, σὺν ἄλλοις, καὶ ἀπὸ μία ἀκατάσχετη ἐκδοτικὴ δραστηριότητα. Καί, παρόλη τὴν παράλληλα αὐξανόμενη ἐπέκταση καὶ διείσδυση στὴ ζωὴ τοῦ συγχρόνου ἀνθρώπου, κάθε λογῆς καὶ φυλῆς καὶ περιοχῆς, τῆς ψηφιακῆς τεχνολογίας καὶ τῶν ποικίλων της ἐκφάνσεων, τὸ βιβλίο στὴν κλασική του μορφὴ φαίνεται πὼς ὄχι μονάχα δὲν χάνει τὴν ἀξία του, ἀλλὰ καὶ τὴν αὐξάνει. Καὶ μάλιστα ὁ σύγχρονος μέσος ἀναγνώστης ἀποζητᾶ μὲ ἐνδιαφέρον τὸ ποιοτικὸ βιβλίο, ποιοτικὸ ἔσωθεν καὶ ἔξωθεν.

Θεωροῦμε πὼς ἡ ὑπὸ παρουσίαση ἔκδοση πληροῖ ποικιλότροπα τὶς προϋποθέσεις περίληψής της στὸ καθόλα ποιοτικὸ βιβλίο. Ἂς ξεκινήσουμε ἀπὸ τὰ ἔξωθεν. Ἡ καλαίσθητη ἔκδοσή μας αὐτή, σὲ σχῆμα 8ο (22Χ16 ἐκ.), ἀριθμεῖ 132 σελίδες σὲ ποιοτικὸ κιτρινωπὸ χαρτί, ποὺ καθιστᾶ εὐχάριστη καὶ ἄνετη στὸ μάτι τὴν ἀνάγνωση. Τὸ ὅλο κείμενο εἶναι δίχρωμο, κατὰ τὴν μακραίωνα βυζαντινὴ παράδοση, διανθισμένο μὲ ὡραιότατα δίχρωμα ἐπίτιτλα —ἔργα τοῦ ἁγιογραφείου τῆς Μονῆς Ἁγίου Νικολάου Ὀρούντης— καὶ πλαισιωμένο μὲ ἱκανὲς τετράχρωμες εἰκόνες, ἐντὸς καὶ ἐκτὸς κειμένου, σχετιζόμενες πρὸς τὸν βίο καὶ τὴ διαχρονικὴ λειτουργικὴ τιμὴ τοῦ λαοφιλοῦς μεγαλομάρτυρος Μάμαντος. Τὴν ὅλη ἐκδοτικὴ ἐπιμέλεια τοῦ βιβλίου εἶχε ὁ ἐκλεκτός μας συνεργάτης καὶ Διευθυντὴς τοῦ Πολιτιστικοῦ καὶ Περιβαλλοντικοῦ Ἱδρύματος τῆς καθ᾽ ἡμᾶς Μητροπόλεως, κ. Πέτρος Λαζάρου.

Ὡς πρὸς τὰ ἔσωθεν, τὸ περιεχόμενο τοῦ βιβλίου μας διαρθρώνεται σὲ τέσσερεις ἑνότητες: Τὸν Πρόλογο τοῦ Πανιερωτάτου Μητροπολίτου Μόρφου κ. Νεοφύτου, τὴν Εἰσαγωγὴ στὸ ἔργο τοῦ ὑποφαινομένου, μὲ τίτλο, «Ὁ ἅγιος μεγαλομάρτυς Μάμας, ὁ ἐν Καισαρείᾳ τῆς Καππαδοκίας, καὶ ὁ ἀρχαῖος ἑλληνικὸς Βίος του», ἀκολουθοῦν ὁ ἀρχαιότερος ἑλληνικὸς Βίος τοῦ Ἁγίου Μάμαντος (6ου αἰ.), «Μαρτύριον τοῦ ἁγίου μάρτυρος Μάμαντος» (πρωτότυπο κείμενο σὲ ἐπιμέλεια δική μας καὶ μετάφραση στὴ νεοελληνικὴ τοῦ δρ. Γιώργου Χρ. Κυθραιώτη) καί, τέλος, τὰ ὑμνογραφικὰ κείμενα τῆς ἐκλεκτῆς σύγχρονης Ὑμνογράφου Μοναχῆς Ἰσιδώρας, «Παρακλητικὸς Κανὼν εἰς τὸν ἅγιον Μάμαντα» καὶ «Χαιρετιστήριοι Οἶκοι εἰς τὸν ἅγιον Μάμαντα».

Ἀρχίζοντας ἀπὸ τὸν πολυσήμαντο Πρόλογο τοῦ Πανιερωτάτου Μητροπολίτου Μόρφου κ. Νεόφυτου, ἐδῶ γίνεται ἱστορικὴ ἀναδρομὴ στὶς Θεῖες Λειτουργίες στὸν καθεδρικό μας ναὸ στὴ Μόρφου, ἀναδεικνύεται ἡ ἰδιαίτερη σημασία τους, καὶ προβάλλεται ἡ ἔκδοση ὡς ἀντιπελάργησις στὸν πολύδωρο καὶ πεφιλημένο πολιοῦχο μας. Σταχυολογοῦμε στὴ συνέχεια ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸν Πρόλογο τοῦ βιβλίου.

«Πάντοτε πίστευα στὴ δύναμη τῆς Ἱστορίας. Τὸ βάθος τὸ ἐξασφαλίζει ἡ ἱστορικὴ μνήμη. Ὅταν ἡ ἱστορικὴ μνήμη ἑνωθεῖ μὲ τὴν Ὀρθόδοξη Πίστη, τότε συντελοῦνται θαύματα. Ἕνα τέτοιο θαῦμα εἶναι καὶ ἡ Θεία Λειτουργία. Κατ᾽ αὐτήν, ποὺ τελεῖται «εἰς ἀνάμνησιν τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ», ἑνώνουμε τὴ μνήμη μας μὲ τὴν αἰώνια μνήμη τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ.

»Ὅταν τὸ μέγιστο τοῦτο θαῦμα τῆς Θείας Λειτουργίας τελεῖται στὴ σήμερα κατεχόμενη καὶ αὔριο ἐλεύθερη Κύπρο, τότε ἀνοίγονται νέοι ὁρίζοντες ὅρασης, τόσο «τοῦ νοεροῦ τῶν ἀγγέλων καὶ ἁγίων διακόσμου», ὅσο καὶ τοῦ ὁρατοῦ τούτου κόσμου. Ἡ τέλεση τῆς Θείας Λειτουργίας στὴν κατεχόμενη Μόρφου τὸ 2004 καὶ ἡ ἔκτοτε σὺν Θεῷ ἐπανάληψή της στὸν ἱστορικὸ καθεδρικὸ ναὸ τοῦ Ἁγίου Μάμαντος Μόρφου, καθὼς καὶ σὲ ἄλλες ἐκκλησίες τῆς κατεχόμενης Κύπρου, «διήνοιξε τοὺς νοεροὺς τῆς καρδίας ὀφθαλμοὺς καὶ ἐπλάτυνεν αὐτὴν» καί, ἀντὶ ἡ παρατεινόμενη κατοχὴ νὰ μᾶς ὁδηγεῖ σὲ θλίψη καὶ κατάθλιψη, ἡ ἐπαφή μας αὐτὴ μὲ τοὺς τόπους τῆς λατρείας τοῦ Θεοῦ καὶ τῆς δοξολογικῆς τιμῆς τῶν ἁγίων μας, μᾶς ἔδωκε τὴν ἀναμφίβολη βεβαιότητα τῆς ἀναστάσεως ὁλοκλήρου τῆς Κύπρου. Σ᾽ αὐτὸ βεβαίως συνέβαλαν καὶ οἱ προφητεῖες τῶν ἁγίων μας, παλαιῶν καὶ νεωτέρων, ἀλλὰ καὶ αὐτὴ τούτη ἡ σύγχρονη γεωπολιτική, ὅπου συμφωνεῖ μὲ τὸν θεόπνευστο προφητικὸ λόγο τῶν ἁγίων.

»Τὸ νὰ εἶσαι βέβαιος γιὰ τὴν ἐλευθερία τοῦ τόπου σου μὲ τὶς ἐπικρατοῦσες σήμερα συνθῆκες, εἶναι ἕνα θαῦμα! Αὐτὴ τὴ βεβαιότητα, ὅτι δηλαδὴ τὸ θαῦμα ἀκόμη λειτουργεῖ στὴν Κύπρο καὶ ὅτι σύντομα θὰ λειτουργήσει ἐν ἐκτάσει καὶ ἐναργέστερα, τὴν ὀφείλω στὸν ἅγιο Μάμα, τὸν παιδομάρτυρα, τὸν μυροβλύτη, τὸν προστάτη τῆς Μητροπόλεως Μόρφου, τὸν ἅγιο ποὺ φανέρωσε σ᾽ ἐμᾶς καινούργιους δρόμους πολιτείας καὶ πολιτικῆς…

»Ἐλάχιστο ἀντίδωρο στὸν μέγιστο τοῦτο ἅγιό μας γιὰ τὰ ἀφθονοπάροχα πρὸς ἐμᾶς δωρήματά του, ὁρατὰ καὶ ἀόρατα, παρελθόντα, παρόντα καὶ μέλλοντα, ἀποτελεῖ ἡ παροῦσα ἔκδοση, ποὺ περιλαμβάνει εἰσαγωγικὴ μελέτη ποὺ ἀποκαθιστᾶ ἱστορικὰ τὸ ἱερό του πρόσωπο, τὸν ἀρχαῖο Βίο του μὲ παράλληλη νεοελληνικὴ μετάφραση, καθὼς καὶ τὸν Παρακλητικὸ Κανόνα καὶ τοὺς Χαιρετιστηρίους Οἴκους πρὸς αὐτόν».

Μεταβαίνουμε τώρα στὴν Εἰσαγωγὴ τοῦ βιβλίου ἀπὸ τὸν ὁμιλοῦντα. Αὐτὴ σπονδυλώνεται ἀπὸ τρία κεφάλαια, τὰ ἑξῆς:

α. Ἡ διάδοση τῆς τιμῆς καὶ τοῦ βίου τοῦ ἁγίου Μάμαντος: Ἐδῶ, ἐπιχειρεῖται μία ἱστορικὴ καὶ ἁγιολογικὴ ἀναδρομὴ στὴν πορεία διάδοσης τῆς τιμῆς τοῦ ἁγίου μας ἀπὸ τὸ ἐπίκεντρό της, τὴν πρωτεύουσα τῆς Καππαδοκίας πόλη τῆς Καισάρειας, καὶ τῆς σταδιακῆς διαμόρφωσης τοῦ ἀρχικοῦ του Βίου. Σταχυολογοῦμε ἀπὸ ἐκεῖ τὰ ἑξῆς:

 «Μάμας ὁ ἔνδοξος μεγαλομάρτυς ὑπῆρξε ἀναμφίβολα ἕνας ἀπὸ τοὺς λαοφιλέστερους ἁγίους κατὰ τὴ βυζαντινὴ περίοδο. Σὲ τοῦτο συντέλεσαν ποικίλοι λόγοι: Τὸ πλούσιο θαυματουργικό του χάρισμα· τὸ πολυσύχναστο ἐπίκεντρο τιμῆς του, ἡ περιώνυμη δηλαδὴ πόλη τῆς Καισάρειας, πρωτεύουσα τῆς Καππαδοκίας —πιθανώτατα ὑπῆρξε ὁ ἐπισημότερα ἑορταζόμενος μάρτυρας τῆς πόλης· οἱ πανηγυρικοὶ πρὸς αὐτὸν Λόγοι τῶν Μεγάλων Καππαδοκῶν Πατέρων Βασιλείου καὶ Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου· ἀκόμη καὶ τὸ ὅτι ἀπέβη ἐνωρίτατα προστάτης τῶν ἀκριτικῶν στρατιωτικῶν ταγμάτων-ὁριοφυλάκων τῆς περιοχῆς (ἀρχικὰ τῶν Ἰσαύρων Λιμιτανέων, καὶ ἀργότερα τῶν Ἀκριτῶν τῆς Καππαδοκίας, τοῦ Ταύρου, τῆς Μεσοποταμίας κ.ἄ. παραμεθορίων περιοχῶν, καθὼς καὶ τῶν Ἀπελατῶν), οἱ ὁποῖοι, μὲ τὴ γιὰ στρατιωτικοὺς λόγους μετακίνησή τους στὶς παραμεσόγειες περιοχές, μετέφεραν εὔλογα καὶ τὴν τιμὴ τῶν προστατῶν τους ἁγίων, κατεξοχὴν τῶν μαρτύρων Γεωργίου καὶ Μάμαντος. 

Παράλληλη πρὸς τὴ διάδοση τιμῆς τοῦ ἁγίου Μάμαντος ὑπῆρξε καὶ ἡ διάδοση τοῦ βίου του, ἀρχικὰ καὶ κατὰ κύριο λόγο στὰ ἑλληνικά, ἀλλὰ καὶ σὲ μετάφραση στὰ λατινικά, συριακὰ καὶ ἀρμενικά, καὶ ποὺ σώζεται, σὲ διαφορετικὲς μορφές, σὲ ἱκανὸ ἀριθμὸ χειρογράφων, χρονολογουμένων ἀπὸ τὸν 10ο αἰ. κ. ἑξ. Νὰ σημειωθεῖ ἀκόμη ὅτι ἐντοπίσθηκε ἀπόσπασμα τοῦ ἑλληνικοῦ Βίου (BHG 1019· βλ. κατωτ.) σὲ σπάραγμα παπύρου ἀπὸ τὴν Ὀξύρυγχο, χρονολογούμενο στοὺς 5ο/6ο αἰῶνες.

Σύμφωνα μὲ τὴ σύγχρονη ἔρευνα, ἤδη ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τοῦ 4ου αἰώνα συντάσσεται στὰ ἑλληνικὰ ὁ ἀρχικὸς τύπος τοῦ Βίου, ἀκριβέστερα τοῦ Μαρτυρίου τοῦ ἁγίου, ὁ ὁποῖος… ὑπέστη σὺν τῷ χρόνῳ ἐπεξεργασία καὶ προσθῆκες. Κατὰ τὸ ἀρχικὸ αὐτὸ Μαρτύριο, ὁ Μάμας ὑπῆρξε ταπεινῆς καταγωγῆς νεαρὸς ποιμένας στὸ Ἀργαῖον ὄρος τῆς Καππαδοκίας, ὅπου συζοῦσε μὲ ἐλάφια καὶ ἄγρια θηρία, τὰ ὁποῖα ἐξημέρωνε μὲ τὴ χάρη τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν ἀνάγνωση τοῦ Εὐαγγελίου ποὺ τοῦ δόθηκε ἐξ οὐρανοῦ, καὶ μαρτύρησε ἐπὶ Αὐρηλιανοῦ (270-275). Μόλις δὲ 70 χρόνια μετὰ τὸ μαρτύριό του πιστοποιεῖται καὶ ἡ τιμή του στὴν Καισάρεια… Σύντομα ὅμως, ἤδη ἀπὸ τὸν 4ο αἰ., ἀναπτύσσεται μία ἄλλη συμπληρωματικὴ μορφὴ Μαρτυρίου, ὁ πρόσφατα χαρακτηρισθεὶς ὡς ἀριστοκρατικὸς Βίος, κατὰ τὸν ὁποῖο διασαφηνίζεται ὅτι ὁ Μάμας εἶναι εὐγενικῆς καταγωγῆς νέος, παιδὶ Συγκλητικῶν, ποὺ μαρτυρεῖ ἐξεταζόμενος ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν αὐτοκράτορα Αὐρηλιανό. Ὁ καλούμενος Ἐγκύκλιος Βίος τοῦ Μάμαντος (BHL 5191d), λατινικὸ Μαρτύριο ποὺ μεταφράστηκε ἀπὸ τὰ ἑλληνικά, τουλάχιστον ἀπὸ τὸν 10ο αἰώνα, θεωρεῖται ὅτι προέκυψε ἀπὸ τὸ ἀρχικὸ Μαρτύριο τοῦ ἁγίου, μὲ τὴν προσθήκη μιᾶς εἰσαγωγῆς, ἐνῶ ὁ ἑλληνικὸς Βίος (BHG 1019· ἐφεξῆς ΑΒ) προῆλθε ἀπὸ συνδυασμὸ τοῦ ἀρχικοῦ Μαρτυρίου καὶ τοῦ ἀριστοκρατικοῦ Βίου, ἀποτελεῖ δὲ τὸ ἀρχέτυπο τῶν διαφόρων Βίων τοῦ ἁγίου Μάμαντος, ποὺ ἐπεκράτησαν ἀπὸ τὸν 10ο αἰ. κ. ἑξ. Ὁ Ἐγκύκλιος Βίος ὅμως, πέραν τῶν ἀποκρύφων ἐμβολίμων στοιχείων ποὺ περιέχει, μονάχα σὲ ἕνα χειρόγραφο σώζεται καὶ δὲν εἶχε καμμία περαιτέρω διάδοση, οὔτε καὶ ἰδιαίτερη πρόσληψη διαχρονικὰ στὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας».

β. Ὁ ἑλληνικὸς Βίος (BHG 1019=ΑΒ) τοῦ ἁγίου Μάμαντος: Ὁ ἑλληνικὸς Βίος συντάχθηκε πρὸ τῶν μέσων τοῦ 6ου αἰ. (τεκμήριο τοῦ terminus ante quem ἀποτελεῖ τεμάχιο Κοντακίου, ποὺ στηρίζεται σ᾽ αὐτόν, καὶ ποὺ συντάχθηκε μεταξὺ τῶν ἐτῶν 550 καὶ 700). Παραθέτουμε στὴ συνέχεια τὰ σημαντικώτερα στοιχεῖα τοῦ ΑΒ ποὺ ἐφεξῆς ἐκδίδουμε, καθὼς καὶ τὰ σχετικὰ μὲ τὴν πρόσληψή του ἀπὸ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία.

Καταρχὴν νὰ σημειώσουμε πὼς ὁ (ἀνώνυμος) συγγραφέας τοῦ ΑΒ παραπέμπει, ἔμμεσα μὲν ἀλλὰ μὲ σαφήνεια, σὲ προγενέστερή του γραπτὴ πηγή, ποὺ χρησιμοποίησε. Αὐτὴ ἦταν ἕνας πρωιμότατος Βίος, ποὺ ἀποδιδόταν στὸν ἀκόλουθο τοῦ ἁγίου καὶ εὐνοῦχο Κλημέντιο: «Ὁ δὲ ἀκόλουθος αὐτοῦ εὐνοῦχος, ὀνόματι Κλημέντιος, πᾶσαν αὐτοῦ τὴν πολιτείαν κατὰ μέρος ἀνεγράφετο, τὴν κατὰ Θεόν τε αὐτοῦ προκοπὴν θαυμάζων» (ΑΒ, §7). Ἀναφορικὰ πρὸς τὴν καταγωγὴ τοῦ ἁγίου, ὁ ΑΒ εἶναι ὁ πρῶτος ποὺ κοινοποιεῖ τὰ ὀνόματα τῶν ἁγίων γονέων του, Θεοδότου καὶ Ρουφίνας, ποὺ κατάγονταν ἀπὸ τὴ Γάγγρα τῆς Παφλαγονίας, τὴν υἱοθεσία τοῦ ἁγίου ἀπὸ τὴν ἐπίσης συγκλητικοῦ γένους Ἀμμία, καθὼς καὶ τὴν ἀπ᾽ αὐτὴν ὀνοματοδοσία του ὡς Μάμα, ἐπειδὴ ἔτσι ἀποκαλοῦσε τὴ θετή του μητέρα. Περαιτέρω σημαντικὰ σημεῖα τοῦ ἑλληνικοῦ Βίου εἶναι ἡ ἀποστολὴ τοῦ Μάμαντος ἀπὸ τὸν ἄρχοντα τῆς Καισάρειας γιὰ ἐξέταση στὸν αὐτοκράτορα Αὐρηλιανὸ στὶς Αἰγές, ὅπου τότε στρατοπέδευε, τὰ ἐκεῖ βασανιστήρια καὶ ἡ ἐκ Θεοῦ θαυμαστή του διάσωση, ἡ καθ᾽ ὑπόδειξη ἁγίου ἀγγέλου μετάβασή του στὸ Ἀργαῖον ὄρος καὶ ἡ ἐκεῖ ἀσκητικὴ βιοτή του, ἡ ἐξ οὐρανοῦ ἀποστολὴ σ᾽ αὐτὸν θαυματουργῆς ράβδου καὶ Εὐαγγελίου, μὲ τὴν ἀνάγνωση τοῦ ὁποίου ἐξημέρωνε τὰ ἄγρια θηρία ποὺ μαζεύονταν στὸ σπήλαιό του, τὸ ἄρμεγμα τῶν θηρίων αὐτῶν (ἐλαφιῶν κ.ἄ.) καὶ ἡ παρασκευὴ τυριοῦ, ποὺ μετέφερε ὁ ἴδιος στοὺς ἐνδεεῖς κατοίκους τῆς Καισάρειας, καθὼς καὶ ὁ λέοντας, ποὺ τὸν ἀκολουθεῖ στὴν Καισάρεια, ὅπου ἐκλήθη νὰ δικασθεῖ ἀπὸ τὸν ἡγεμόνα Ἀλέξανδρο. Τὰ μαρτύρια ποὺ ὑπέμεινε, κατὰ τὸν ΑΒ, εἶναι ξεσμοί, φυλάκιση, ρίξιμο σὲ πυρωμένη κάμινο καί, τέλος, θηριομαχία στὸ Στάδιο, ὅπου τελικὰ ὁ Μάμας τέθηκε στόχος ἐφίππων μονομάχων, ὁπόταν διεπάρη στὴν κοιλιακὴ χώρα μὲ τρίαινα. Τότε, κρατώντας τὰ χυμένα του σπλάγχνα, ὁ ἀνδρειότατος παιδομάρτυρας βάδισε περὶ τὰ δύο στάδια, περίπου δηλ. 400 μέτρα ἔξω ἀπὸ τὸ Στάδιο, ὅπου βρῆκε μία πέτρα, πάνω στὴν ὁποία ξάπλωσε καὶ παρέδωσε τὴν ἁγία του ψυχὴ στὸν Κύριο. Τέλος, ὁ ἐκδιδόμενος Βίος ἀναφέρει ὅτι ὁ ἅγιος μαρτύρησε ἐπὶ αὐτοκράτορος Αὐρηλιανοῦ καὶ πραίτορος τῆς Καππαδοκίας Ἀλεξάνδρου.

Ὁ ΑΒ ἀποτέλεσε τὴν πηγὴ γιὰ τοὺς μεταγενέστερους Βίους καὶ τὴ σχετικὴ πρὸς τὸν ἅγιο Μάμαντα ὑμνογραφικὴ καὶ ἁγιογραφικὴ (ζωγραφικὴ) παραγωγή. Στὸν ΑΒ στηρίζεται τὸ σύντομο λῆμμα περὶ τοῦ ἁγίου Μάμαντος στὸ Συναξάριον Κωνσταντινουπόλεως, καθὼς καὶ ἡ νέα ἐπεξεργασία τοῦ Βίου του ἀπὸ τὸν ἅγιο Συμεὼν τὸν Μεταφραστὴ (BHG 1018). Νὰ σημειώσουμε, τέλος, ὅτι οἱ κυπριακὲς παραλλαγὲς τοῦ Βίου τοῦ ἁγίου, εἴτε ἀναπαράγουν ὅλο τὸν ΑΒ, μὲ τὴν προσθήκη στὸ τέλος τῆς ἔλευσης μέσῳ θαλάσσης τῆς λάρνακας τῶν λειψάνων του στὴ Μόρφου, εἴτε ἀποδίδουν ἕνα πλαστὸ Βίο, παρουσιάζοντας τὸν Μάμαντα νὰ μαρτυρεῖ ἐπὶ τουρκοκρατίας στὴν περιοχὴ Ἀλλαγείας-Ἀλανείας, καὶ τὰ λείψανά του καὶ πάλιν νὰ ρίχνονται στὴ θάλασσα ἀπὸ τοὺς γονεῖς του καὶ νὰ ἔρχονται στὴν Κύπρο.

Ἀπὸ ἀπόψεως ὑμνογραφικῆς παραγωγῆς πρὸς τιμὴ τοῦ ἁγίου, σήμερα σώζεται ἀποσπασματικὰ ἕνας Ὕμνος (Κοντάκιο), μὲ Προοίμιο καὶ δύο Οἴκους, ἕνας ᾀσματικὸς Κανόνας τοῦ ἁγίου Θεοφάνους τοῦ Ποιητοῦ καὶ Γραπτοῦ (778-845), ποὺ περιλαμβάνονται στὰ ἐν χρήσει Μηναῖα τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας (μὲ ἕνα μόνο ὅμως Οἶκο), καθὼς καὶ τρεῖς ἄλλοι Κανόνες τῆς νοτιοϊταλικῆς χειρόγραφης παράδοσης (AHG I, 52-87). Ὅλα τὰ ἐν λόγῳ ὑμνογραφήματα ἀρύονται ἀπὸ τὸν ΑΒ.

Ἀκόμη, ὁ ΑΒ ἀποτέλεσε τὴν πηγὴ ἔμπνευσης γιὰ τὶς σωζόμενες γνωστὲς ἀπεικονίσεις τοῦ ἁγίου Μάμαντος, σὲ νωπογραφίες καὶ φορητὲς εἰκόνες, ἀπὸ τὸν 12ο αἰ. κ. ἑξ.

β. 2. Τὸ γεωγραφικὸ πλαίσιο τοῦ ἑλληνικοῦ Βίου: Στὴν ὑποενότητα αὐτὴ παρατίθενται τὰ σημαντικώτερα στοιχεῖα σχετικὰ μὲ τὰ γεωγραφικὰ δεδομένα τοῦ ἐκδιδόμενου ἑλληνικοῦ Βίου. Αὐτὰ ἀφοροῦν καταρχὴν στὶς πόλεις Γάγγρα τῆς Παφλαγονίας (ἀπ᾽ ὅπου κατάγονταν οἱ γονεῖς τοῦ Μάμαντος, ἅγιοι  Θεόδοτος καὶ Ρουφίνα) καὶ Καισάρεια τῆς Καππαδοκίας (ὅπου φυλακίστηκαν καὶ τελειώθηκαν ἐν Κυρίῳ οἱ γονεῖς τοῦ ἁγίου μας, καὶ ὅπου αὐτὸς γεννήθηκε μέσα στὴ φυλακή). Στὸ τέλος τῶν ἐν λόγῳ λημμάτων παραθέτουμε τοὺς γνωστότερους ἁγίους, ποὺ κατάγονταν, ἔζησαν ἢ μαρτύρησαν στὶς πόλεις αὐτές, γιὰ νὰ καταδειχθεῖ ὁ ἐκχριστιανισμός τους, ἀπὸ τὸν πρῶτο ἤδη αἰώνα, καὶ ἔτσι νὰ ἐπαληθευθεῖ, ἔτι ἅπαξ, ἡ ἱστορικότητα τοῦ γεωγραφικοῦ πλαισίου τοῦ ἑλληνικοῦ Βίου. Ἀκολουθεῖ ἀναφορὰ στὴν πόλη τῶν Αἰγαιῶν ἢ Αἰγῶν, στὴν ὁποία, σύμφωνα μὲ τὸν Βίο μας, ὁ τοπικὸς ἄρχοντας τῆς Καισαρείας, καθὼς δὲν εἶχε ἐξουσία νὰ τιμωρήσει τὸν Μάμαντα γιὰ τὴ χριστιανική του πίστη, τὸν ἔστειλε σιδηροδέσμιο γιὰ νὰ κριθεῖ ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν Ρωμαῖο αὐτοκράτορα Αὐρηλιανὸ (270-275), ποὺ ἐκεῖνες τὶς μέρες στρατοπέδευε στὴν πόλη αὐτή. Ἀλλά, κατὰ τὴ ρωμαϊκὴ περίοδο, στὴ Μικρὰ Ἀσία ὑπῆρχαν δύο πόλεις μὲ τὸ ὄνομα τοῦτο. Ἡ μία ἦταν οἱ Αἰγὲς στὴν περιοχὴ Αἰολίδα τῆς βορειοδυτικῆς Μικρασίας, ἐνῶ ἡ ἄλλη ἦταν οἱ Αἰγὲς τῆς παραλιακῆς Κιλικίας, στρατιωτικὴ μακεδονικὴ ἀποικία τῶν χρόνων τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου ἢ τῶν Σελευκιδῶν. Σύμφωνα ὅμως μὲ τὴ σύγχρονη ἔρευνα σχετικὰ πρὸς τὴν πορεία ποὺ ἀκολούθησε ὁ Αὐρηλιανὸς κατὰ τὴν ἐκστρατεία του (ἔτη 270-272) ἐναντίον τῆς βασίλισσας τῆς Παλμύρας Ζηνοβίας (ἔτη 267-272), ἡ πόλη τῶν Αἰγῶν, ἀπὸ ὅπου πέρασε ὁ Αὐρηλιανός, ὑπῆρξε μὲ βεβαιότητα αὐτὴ τῆς Κιλικίας. Ἡ ὑποενότητα αὐτὴ καταλήγει μὲ συνοπτικὴ ἀναφορὰ στὸ ὄρος Ἀργαῖον τῆς Καισαρείας —ποὺ στὸν ΑΒ καταγράφεται ὡς Σιλωάμ—, ὅπου ὁ Μάμας, μετὰ τὴ θαυμαστὴ ἐκ Θεοῦ διάσωσή του ἀπὸ τὰ μαρτύρια στὴν πόλη τῶν Αἰγῶν καὶ καθ᾽ ὑπόδειξη ἁγίου ἀγγέλου, μεταβαίνει γιὰ νὰ διανύσει ἐκεῖ τὸ βραχυχρόνιο ἐπίλοιπο τῆς ἐπίγειας ζωῆς του, μέχρι τὸ μαρτυρικό του τέλος στὸ στάδιο τῆς Καισάρειας. Ὁ Ἀργαῖος, ποὺ βρίσκεται 25 χιλιόμετρα νότια τῆς Καισαρείας, εἶναι μεγάλο ἠφαίστειο καὶ ἀποτελεῖ τὸ ὑψηλότερο ὄρος τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, μὲ ὕψος ποὺ φθάνει τὰ 3916 μέτρα.

β. 3. Τὰ ἱστορικὰ δεδομένα τοῦ ἑλληνικοῦ Βίου: Ἐφεξῆς, ἀκολουθεῖ ἡ ἰδιαίτερα σημαίνουσα ὑποενότητα αὐτή. Τὸ σημαντικώτερο χρονολογικὸ στοιχεῖο στὸν ἑλληνικὸ Βίο τοῦ ἁγίου Μάμαντος, μὲ τὸ ὁποῖο συνάδει καὶ ὁ Ἐγκύκλιος Βίος, εἶναι τὸ ὅτι ὁ ἅγιος μαρτύρησε ἐπὶ αὐτοκράτορος Αὐρηλιανοῦ (270-275) καὶ πραίτορος τῆς Καππαδοκίας Ἀλεξάνδρου. Καὶ ἡ ἀναφορὰ τοῦ ΑΒ ὅτι ὁ Μάμας μεταφέρεται σιδηροδέσμιος ἀπὸ τὴν Καισάρεια τῆς Καππαδοκίας στὶς Αἰγὲς τῆς Κιλικίας γιὰ νὰ κριθεῖ ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν αὐτοκράτορα εἶναι, ὅπως προαναφέραμε, ἀληθέστατη. Ὁ ἅγιος Μάμας, ἀφοῦ διασώθηκε θαυμαστὰ ἀπὸ τὸν θάνατο κατὰ τὰ μαρτύρια ἀπὸ τὸν Αὐρηλιανό, μετέβη στὸ ὄρος Ἀργαῖον τῆς Καισάρειας, ὅπου ἔζησε ἀκόμη ἕνα ἕως δύο ἔτη, πρὶν τελειωθεῖ μαρτυρικὰ στὴν Καισάρεια ἐπὶ τῆς βασιλείας τοῦ Αὐρηλιανοῦ, πιθανώτατα κατὰ τὴν 2α Σεπτεμβρίου τοῦ 273 ἢ τοῦ 274.

Σύμφωνα μὲ τὴ σύγχρονη ἔρευνα, ὁ Αὐρηλιανὸς φονεύθηκε πιθανώτατα πρὶν τὸ Φθινόπωρο τοῦ 275. Ἔτσι τὸ μαρτύριο τοῦ ἁγίου Μάμαντος συνέβηκε εἴτε τὸ 273 εἴτε τὸ 274. Ὁ ἅγιος, ὅταν μαρτύρησε, ἦταν περίπου 15-16 ἐτῶν. Ἑπομένως εἶχε γεννηθεῖ περὶ τὰ ἔτη 257-258. Ἡ ἀναφορὰ στὸν ΑΒ σὲ διωγμοὺς τὴν περίοδο γέννησης τοῦ Μάμαντος καὶ στὴ φυλάκιση τῶν γονέων του γιὰ τὴν χριστιανική τους πίστη, ἐπίσης συνάδει πλήρως μὲ τὰ ἱστορικὰ δεδομένα τῆς ἐποχῆς: Κατὰ τὸ διάστημα τῶν ἐτῶν 253-260, αὐτοκράτορες στὴ Ρώμη ἦταν οἱ Βαλλεριανὸς μὲ τὸν υἱό του Γαλλιηνό. Κατὰ δὲ τὸ ἔτος 257 ὁ Βαλλεριανὸς ἐξέδωσε τὸ πρῶτο ἔδικτο (διάταγμα) γενικοῦ διωγμοῦ κατὰ τῶν χριστιανῶν, γιὰ νὰ ἐκδώσει καὶ ἕνα δεύτερο κατὰ τὸν Αὔγουστο τοῦ ἑπομένου ἔτους 258. Τὸ δεύτερο τοῦτο διάταγμα, ποὺ ἐκδόθηκε γιὰ νὰ καλύψει τὰ κενὰ τοῦ πρώτου, μεταξὺ ἄλλων προνοοῦσε ὅτι οἱ συγκλητικοὶ καί, γενικά, οἱ ἄρχοντες μὲ ὑψηλὴ καταγωγὴ καὶ ἀξιώματα (egregii viri) ποὺ ὁμολογοῦσαν ὅτι ἦταν χριστιανοί, θὰ ἀποστεροῦνταν τὴν περιουσία καὶ τὸ ἀξίωμά τους καί, ἐὰν ἐπέμειναν στὴ χριστιανική τους ὁμολογία, θὰ ὑφίσταντο κεφαλικὴ τιμωρία (ἀποκεφαλισμό). Ἰδιαίτερα ἐπίσης ἐνδιαφέρουσα ἱστορικὰ ἡ ἀναφορὰ στὸν ΑΒ (§§6-7), ὅτι ὅταν ὁ καίσαρας (ποὺ ἐδῶ ἀπὸ σύγχυση -ἕνεκα τοῦ πλησιόχρονου τῆς βασιλείας καὶ τῆς ὁμοιότητας τῶν ὀνομάτων- καταγράφεται ὡς Αὐρηλιανός, ἀντὶ Βαλεριανός), κατὰ τὸ ἕκτο ἔτος μετὰ ποὺ εἶχε προστάξει γενικὲς θυσίες στοὺς θεοὺς καὶ διωγμὸ τῶν χριστιανῶν, ὁ ἅγιος Μάμας ἦταν 5-6 ἐτῶν. Ὅπως ἤδη ἀναφέραμε, τὰ δύο ἔδικτα τοῦ Βαλεριανοῦ ἐκδόθηκαν κατὰ τὰ ἔτη 257 καὶ 258, μετὰ δὲ ἀπὸ 6 ἔτη ὁ ἅγιος Μάμας ἦταν πράγματι 5-6 ἐτῶν! Ἔτσι ἐδῶ ἔχουμε ἀναφορὰ σὲ τρίτο διάταγμα διωγμοῦ τοῦ Βαλεριανοῦ, περὶ τὰ ἔτη 262/263.

Μὲ βάση λοιπὸν τὰ πορίσματα τῆς σύγχρονης ἱστορικῆς ἔρευνας, καταδεικνύεται ὅτι τὰ ἱστορικὰ δεδομένα τοῦ ἐλληνικοῦ Βίου συνάδουν πλήρως μὲ τὰ μαρτυρούμενα ἀπὸ τὶς πηγὲς γεγονότα τῆς περιόδου ζωῆς τοῦ ἁγίου Μάμαντος (περ. 257-274).

γ. Ἡ διάδοση τῶν ἱερῶν λειψάνων τοῦ ἁγίου Μάμαντος: Ἡ Εἰσαγωγή μας ὁλοκληρώνεται μὲ τὸ τρίτο αὐτὸ κεφάλαιο, ἀπαραίτητο γιὰ τὴ σφαιρικὴ θεώρηση τῆς ἐξάπλωσης τῆς τιμῆς τοῦ μεγαλομάρτυρος Μάμαντος. 

Ἐδῶ, διαπιστώνεται ἡ πρωιμότατη διάδοση τῶν τιμίων λειψάνων τοῦ ἁγίου Μάμαντος, ποὺ ἐξακτινώνεται ὄχι μόνο σ᾽ ὅλη τὴ Μικρασία, ἀλλ᾽ ἐπεκτείνεται ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολη ἕως τὴ Συροπαλαιστίνη καὶ τὰ ἑλληνικὰ νησιὰ τῆς Κύπρου, Κρήτης καὶ ἀλλοῦ, γιὰ νὰ φθάσει μέχρι καὶ τὴ Γαλλία! Τὸ πότε μεταφέρονται λείψανα τοῦ ἁγίου στὴν Κωνσταντινούπολη δὲν εἶναι βέβαιο. Ἤδη κατὰ τὸ δεύτερο μισὸ τοῦ 5ου αἰώνα ὑπάρχει προάστειο στὴν Κωνσταντινούπολη, μὲ τὸ ὄνομα Ἅγιος Μάμας. Τὸ 469 καταφεύγει ἐκεῖ ὁ αὐτοκράτορας Λέων Α´ ὁ Μακέλλης, ἕνεκα φοβερῆς πυρκαγιᾶς στὴν Πόλη, ὅπου καὶ κτίζει παλάτια, λιμάνι, ναὸ καὶ ἱπποδρόμιο. Δὲν ὑπάρχει ὅμως συγκεκριμένη ἀναφορὰ γιὰ μία τότε μεταφορὰ ἐκεῖ λειψάνων τοῦ ἁγίου. Ὑπάρχει πιθανότητα νὰ ἔγινε ἐκεῖ μετακομιδὴ λειψάνων του τὸ 574, τότε ποὺ μεταφέρονται καὶ ἄλλα ἱερὰ λείψανα στὴ Βασιλεύουσα ἀπὸ τὴ Μικρὰ Ἀσία καὶ τὴ  Συρία, ὅταν ξέσπασε ὁ Βυζαντινοπερσικὸς πόλεμος. Τὸ μᾶλλον βέβαιο εἶναι ὅτι αὐτὴ ἡ μεταφορὰ τῆς τιμῆς τοῦ ἁγίου σχετίζεται μὲ τὴ μαρτυρούμενη ἀθρόα προσέλευση Ἰσαύρων στρατιωτῶν κατὰ τὸν 5ο/6ο αἰ. στὸ Βυζάντιο. Στὴν Πόλη κτίζεται ἐπὶ Ἰουστινιανοῦ καὶ τὸ περίφημο Μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Μάμαντος κοντὰ στὴν Ξυλόκερκο πόρτα.

Περαιτέρω, ἤδη ἀπὸ τὸν 5ο αἰώνα ὁ ἅγιος τιμᾶται στὶς γαλλικὲς πόλεις Gap, Avignon καὶ Die. Ἀναφορικὰ τώρα μὲ τὴ γαλλικὴ πόλη Langres στὴν περιοχὴ τῆς Καμπανίας, τῆς ὁποίας ὁ καθεδρικὸς ναός, γοτθικὸ μνημεῖο τοῦ 12ου αἰώνα, εἶναι ἀφιερωμένος στὸν ἅγιο Μάμαντα, σύμφωνα μὲ τὴ σχετικὴ διήγηση, γραμμένη τὸ 1209, τρεῖς φορὲς ἔφεραν ἐκεῖ λείψανά του ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολη: Ἀρχικά, Γάλλος προσκυνητὴς μεταφέρει τὸν 8ο αἰώνα ὀστοῦν τοῦ λαιμοῦ τοῦ ἁγίου. Κατόπιν, ὁ αὐτοκράτορας Ἀλέξιος Κομνηνὸς τὸ 1075 δωρίζει στὸν Regnaud, ἐπίσκοπο τῆς Langres, τὸν ἕνα βραχίονα καὶ αἷμα (λύθρο) τοῦ ἁγίου. Τὸ τρίτο καὶ σπουδαιότερο λείψανο, ποὺ ἔρχεται τὸ 1209, εἶναι ἡ τιμία κάρα τοῦ ἁγίου (τὸ μεγαλύτερο, ἄνω τμῆμα της). Τὴν τιμία τούτη κάρα, μαζὶ καὶ μὲ ἄλλα λείψανα, εἶχε ἀνεύρει στὴν Καισάρεια τῆς Καππαδοκίας κάποιος μοναχός, τὰ ὁποῖα μεταφέρει στὴ Βασιλεύουσα, πιθανῶς μὲ τὴν κατάληψη τῆς Καισάρειας ἀπὸ τοὺς Σελτζούκους τὸ 1067. Ὁ αὐτοκράτορας Ἰσαάκιος Ἄγγελος (1185-1195) ἀνοικοδόμησε τὸ τότε κατεστραμμένο μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Μάμαντος στὴν Ξυλόκερκο, ποὺ πιὸ πάνω ἀναφέραμε, γιὰ νὰ ἀποθησαυρίσει τὸ τίμιο τοῦτο λείψανο ἐκεῖ. Τὸ 1200 ὁ Ρῶσος προσκυνητὴς Ἀντώνιος ἀπὸ τὸ Νοβγκορὸντ μαρτυρεῖ ὅτι τὸ εἶδε καὶ προσκύνησε στὸ Μοναστήρι αὐτό. Ὅταν οἱ Σταυροφόροι τῆς Δ´ Σταυροφορίας κατέλαβαν τὸ 1204 τὴν Κωνσταντινούπολη, μεταξὺ τῶν πολλῶν τιμαλφῶν καὶ ἱερῶν λειψάνων ποὺ ἀφάρπασαν ἦταν καὶ ἡ τιμία αὐτὴ κάρα, ποὺ τὸ 1209 θὰ καταλήξει στὴ Langres. Ἡ ἁγία κάρα διατηρεῖ τὴ σταυρόσχημη βυζαντινὴ ἀργυρὴ λειψανοθήκη-ἐπένδυσή της καὶ φέρει ἐγχάρακτη ἐπιγραφή: «ΑΓΙΟC MAMAC».

Περαιτέρω, ἀνὰ ἕνα τεμάχιο τῆς κάρας τοῦ ἁγίου Μάμαντος (προφανῶς ἀπὸ τὸ κάτω της τμῆμα, ποὺ ἐλλείπει ἀπὸ τὸ λείψανο τῆς Langres), βρίσκεται στὶς μονὲς Φιλοθέου Ἁγίου Ὄρους καὶ Ἁγίου Γεωργίου Ἠλίων στὴν Αἰδηψὸ τῆς Εὔβοιας.

Ἡ Κύπρος δὲν ὑστέρησε τῆς πλούσιας χάρης τοῦ ἁγίου Μάμαντος. Τὸ πόσο πρώιμη ὑπῆρξε ἡ ἐδῶ τιμὴ τοῦ λαοφίλητου τούτου παιδομάρτυρα δὲν μᾶς εἶναι ἀκριβῶς γνωστό. Πιθανώτατα οἱ ρίζες τῆς τιμῆς αὐτῆς νὰ συνδέονται, τόσο μὲ τὶς ἀνὰ τοὺς αἰῶνες γνωστὲς ζῶσες σχέσεις τῆς μεγαλονήσου μὲ τὰ νότια τῆς Μικρασίας παράλια, ὅσο καὶ τὴν κατὰ τοὺς μεσοβυζαντινοὺς χρόνους ἔλευση καὶ ὑπηρεσία στὸ νησὶ ἀκριτικῶν στρατιωτικῶν ταγμάτων (Ἀκριτῶν-Μαρδαϊτῶν), ὅπως πιὸ πάνω ἀναφέραμε. Πάντως ναοί, τοιχογραφίες καὶ φορητὲς εἰκόνες τοῦ ἁγίου σώζονται στὴν Κύπρο ἀπὸ τὸν 12ο/13ο αἰ. Ἄλλο πρόβλημα, ποὺ παραμένει ἀκόμη ἀνοικτό, εἶναι τὸ πότε ἔρχεται στὸ νησὶ ἡ λάρνακα μὲ τὰ τίμια λείψανά του, ποὺ βρίσκεται μέχρι σήμερα ἐντοιχισμένη στὸν ὁμώνυμό του ναὸ στὴ Μόρφου, καθεδρικὸ ναὸ τῆς Μητροπόλεως Μόρφου, τῆς ὁποίας εἶναι καὶ ὁ πολιοῦχος ἅγιος. Ἡ Ἄννα Μαραβᾶ (1995, σσ. 78-79) ὑπέθεσε πὼς ἡ ἔλευση αὐτὴ πιθανὸν σχετίζεται μὲ τὴν καμπανικὴ οἰκογένεια τῶν de Dampierre, ποὺ διαδραμάτισε σπουδαῖο ρόλο στὴν ἱστορία τῶν Σταυροφοριῶν, καὶ ἰδιαίτερα  στὸ φραγκικὸ βασίλειο τῆς Κύπρου (13ος αἰ.). Ἄλλη πιθανότητα εἶναι ὅτι ἡ ἁγία αὐτὴ λάρνακα ἦλθε ἐνωρίτερα στὴ Μόρφου, μὲ τὶς μαρτυρούμενες μετακινήσεις προσφύγων ἀπὸ τὴ Συρία-Μικρὰ Ἀσία κατὰ τὸν 11ο αἰ., ἕνεκα τῆς καταλήψεως τῶν περιοχῶν ἐκείνων ἀπὸ τοὺς Σελτζούκους μουσουλμάνους. Δὲν ἀποκλείεται ὅμως ὁ ἀρχικὸς ναὸς στὴ θέση τοῦ σημερινοῦ ναοῦ (βασιλικὴ 6ου αἰ.) νὰ σχετίζεται μὲ τὴν τότε ἔλευση τῆς λάρνακας αὐτῆς, καὶ νὰ σήμανε τὶς ἀπαρχὲς τῆς ἐδῶ τιμῆς του.

Κατόπιν τῶν ἀνωτέρω, καθίστανται νομίζουμε πρόδηλοι οἱ λόγοι, ποὺ μᾶς ὁδήγησαν στὴν ἐπιλογὴ τοῦ ἑλληνικοῦ Βίου τοῦ ἁγίου Μάμαντος πρὸς ἔκδοση στὸ ὑπὸ παρουσίαση βιβλίο. Ὁ ἐν λόγῳ Βίος (BHG 1019),  μὲ πηγὲς ποὺ ἐξικνοῦνται στὸν 4ο αἰ., στὴν Ὀρθόδοξη Ἀνατολικὴ Ἐκκλησία ἐπικράτησε καὶ ἀφομοιώθηκε ἐνωρίτατα, πλουτεῖ 18 ἄμεσους καὶ ἔμμεσους  χειρόγραφους μάρτυρες (5ος/6ος-16ος αἰ.) καὶ ἀποτέλεσε τὴν πηγὴ γιὰ τοὺς μεταγενέστερους Βίους καὶ τὴ σχετικὴ πρὸς τὸν ἅγιο Μάμαντα ὑμνογραφικὴ καὶ ἁγιογραφικὴ (ζωγραφικὴ) παραγωγή. Πέραν ὅμως τῆς ἀρχαιότητας καὶ τῆς εὐρύτερης σπουδαιότητάς του, ἄλλος σημαντικὸς λόγος ἐπιλογῆς του εἶναι καὶ τὸ ὅτι μόλις πρὶν λίγα χρόνια ἐκδόθηκε γιὰ πρώτη φορά, καὶ μάλιστα σὲ κριτικὴ ἔκδοση καὶ σὲ σύγχρονο ξενόγλωσσο ἐπιστημονικὸ περιοδικό, στὸ ὁποῖο δὲν ἔχει δυνατότητα πρόσβασης ὁ μέσος φιλάγιος ἀναγνώστης.

Ἡ Εἰσαγωγὴ ἐπισφραγίζεται ἀπὸ τὴν παράθεση τῶν σημαντικωτέρων πηγῶν καὶ ἐπιλεγμένης Βιβλιογραφίας, ποὺ χρησιμοποιήθηκαν γιὰ τὸν καταρτισμό της.

Ὁ ἑλληνικὸς Βίος τοῦ ἁγίου Μάμαντος καὶ ἡ νεοελληνικὴ μετάφρασή του

Ἀκολούθως, τὶς σελ. 47-101 τοῦ βιβλίου, καταλαμβάνει ὁ ἑλληνικὸς Βίος τοῦ ἁγίου Μάμαντος, μὲ παράλληλη γλαφυρὴ ἀπόδοσή του στὴ νεοελληνικὴ γλώσσα, ἀπὸ τὸν διακεκριμένο Κύπριο διδάκτορα Πολιτικῶν Ἐπιστημῶν καὶ Κοινωνιολογίας, δόκιμο λογοτέχνη καὶ ἐκλεκτὸ συνεργάτη τῆς καθ᾽ ἡμᾶς Μητροπόλεως κ. Γιῶργο Κυθραιώτη. Τὸ τμῆμα τοῦτο ἀποτελεῖ ἀναμφίλεκτα τὴ σπονδυλικὴ στήλη τοῦ βιβλίου μας.

Ἀναφορικὰ πρὸς τὸ ἐκδιδόμενο πρωτότυπο κείμενο τοῦ ἑλληνικοῦ Βίου στὴν ἀρχαία ἑλληνική, ὅπως σημειώνουμε, ἀποφύγαμε τὴν παράθεση τοῦ κριτικοῦ ὑπομνήματος ὡς ἀχρείαστη γιὰ τοὺς ἐκδοτικούς μας σκοπούς, ἐνῶ σὲ κάποια σημεῖα βελτιώσαμε τὸ κείμενο, τὴ στίξη καὶ τὴν ὀρθογραφία. Περαιτέρω, στὸ κείμενο τῆς νεοελληνικῆς μας μετάφρασης, ὅπου χρειαζόταν, προστέθηκαν ἐπεξηγηματικὲς λέξεις ἢ φράσεις γιὰ ἐξομάλυνση τῆς κειμενικῆς συνάφειας καὶ διευκόλυνση τῆς κατανόησης τοῦ κειμένου.

Ὅπως εὔστοχα σημειώνει καὶ ὁ Πανιερώτατος Μητροπολίτης μας στὸν Πρόλογό του: «Ὁ ἀνὰ χεῖρας Βίος τοῦ λαοφιλοῦς μεγαλομάρτυρος Μάμαντος… εἶναι ὁ ἀρχαιότερος ποὺ ἔφθασε σ᾽ ἐμᾶς καὶ ποὺ μόλις πρὶν λίγα χρόνια ἐκδόθηκε σὲ ξενόγλωσσο καὶ δυσπρόσιτο στοὺς πολλοὺς ἁγιολογικὸ περιοδικό. Τώρα, ὁ κάθε Μορφίτης καὶ ὁ κάθε φιλάγιος ἀναγνώστης ἔχει γιὰ πρώτη φορὰ τὴ δυνατότητα νὰ ἐντρυφήσει στὸν Βίο τοῦτο, τόσο στὸ πρωτότυπο γλαφυρότατο βυζαντινὸ γλωσσικὸ ἰδίωμα, ὅσο καὶ σὲ μία σύγχρονη ἀπόδοσή του στὴ νεοελληνική μας λαλιά».

Παρακλητικὸς Κανὼν καὶ Χαιρετιστήριοι Οἶκοι εἰς τὸν ἅγιον Μάμαντα

Στὶς σελίδες ποὺ ἀκολουθοῦν (103-130), τὸ βιβλίο ὁλοκληρώνεται μὲ τὰ ἐκλεκτὰ ὑμνογραφήματα τῆς διακεκριμένης σύγχρονης ὑμνογράφου, Μοναχῆς Ἰσιδώρας, «Παρακλητικὸς Κανὼν εἰς τὸν ἅγιον Μάμαντα» καὶ «Χαιρετιστήριοι Οἶκοι εἰς τὸν ἅγιον Μάμαντα». Τὰ ὡραιότατα αὐτὰ λειτουργικὰ κείμενα ἐκδίδονται γιὰ πρώτη φορά, καθὼς συντάχθηκαν ἀπὸ τὴν ἐν λόγῳ Ὑμνογράφο κατὰ παράκληση τοῦ Μητροπολίτου μας, πρὸς τὸν σκοπὸ τῆς ὑπὸ παρουσίαση ἔκδοσης. Γιὰ νὰ δανεισθοῦμε καὶ πάλιν τὸν λόγο ἀπὸ τὸν κάλαμο τοῦ Μητροπολίτου, ὅπως σχετικὰ ἀναφέρει στὸν Πρόλογό του:

 «Ἡ ἁγιολογικὴ γλώσσα καὶ ἡ ἱστορία στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία πάντοτε ἐκβάλλουν στὴν τιμὴ καὶ ὑμνολογία τῶν ἁγίων καὶ τὴ δόξα τοῦ ἐν Τριάδι Θεοῦ, «τοῦ ἐνδοξαζομένου ἐν τοῖς ἁγίοις αὐτοῦ», γιὰ νὰ γίνουν ψαλμωδία καὶ προσευχὴ τῶν πιστῶν. Τὸ διακόνημα τοῦτο ἐν ἐσχάτοις χρόνοις ὑπηρετεῖ σὺν ἄλλοις —ὡς ἄλλη Κασσιανὴ— καὶ ἡ ἀδελφὴ τῆς ἱερᾶς μονῆς Τιμίου Προδρόμου Μακρυνοῦ Μεγάρων μοναχὴ Ἰσιδώρα. Εὐχαριστοῦμε ἐκ βαθέων τὴ σεβαστὴ Γερόντισσα τοῦ ἐν λόγῳ γυναικείου παρθενῶνος Μακρίνα μοναχή, ποὺ μὲ τὶς εὐλογίες της ἐνεργοποιεῖ τὸ χάρισμα τῆς ἀδελφῆς αὐτῆς. Καρπὸ τοῦ εὐλογημένου τούτου χαρίσματος ἀποτελοῦν καὶ τὰ ἐκλεκτὰ ὑμνογραφήματα στὸ ἀνὰ χεῖρας βιβλίο, ἤτοι ὁ Παρακλητικὸς Κανὼν καὶ οἱ Χαιρετιστήριοι Οἶκοι πρὸς τὸν ἅγιον Μάμαντα».

Σημειώνουμε τὴ συνέκδοση στὸ τέλος τῶν ἐν λόγῳ ὑμνογραφημάτων σχετικῶν ἑρμηνευτικῶν λεξιλογίων, συνταγμένων ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν Ὑμνογράφο, καθὼς αὐτὴ ἀρέσκεται νὰ χρησιμοποιηθεῖ ὑψηλὴ γλωσσικὴ μορφὴ τῆς ἀρχαίας καὶ ἔχει συνείδηση τῆς δυσκολίας τοῦ μέσου συγχρόνου ἀναγνώστη γιὰ κατανόηση πολλῶν ἐμπεριεχομένων λέξεων.

Περατώνοντας τὴν παρουσίαση τοῦ βιβλίου μας Ἅγιος Μάμας, ὁ πολιοῦχος τῆς Μητροπόλεως Μόρφου καί, μαζί, τῆς σημερινῆς μας Συνάντησης, θὰ ἤθελα νὰ ὑπογραμμίσω τὴ σημασία τῆς ἔκδοσης αὐτῆς ἀπὸ ἁγιολογικῆς καὶ λειτουργικῆς ἄποψης. Ὅπως θὰ ἀντιληφθήκατε, στόχος τῆς ἔκδοσής μας αὐτῆς, μαζὶ μὲ τὴν ἀπότιση τῆς ὀφειλόμενης τιμῆς στὸν κλεινὸ πολιοῦχο τῆς Μόρφου μεγαλομάρτυρα Μάμαντα, ἦταν νὰ προσφέρουμε στὸν σημερινὸ ἀναγνώστη τὴν ἀρχαιότερη καὶ αὐθεντικώτερη μορφὴ τοῦ Βίου του —ἄγνωστη στὸ χριστεπώνυμο πλήρωμα—, μαζὶ μὲ μία γλαφυρὴ καὶ κατανοητὴ μετάφρασή του σὲ σύγχρονο σοβαρὸ γλωσσικὸ ἰδίωμα καί, ταυτόχρονα, νὰ ἀποδείξουμε τὴν ἀξιοπιστία τοῦ Βίου τούτου, ἀναδεικνύοντας συνάμα τὴν ἱστορικότητα τοῦ προσώπου τοῦ ἁγίου Μάμαντος. Καί, στὴ συνέχεια, μὲ βάση τὰ ἀσφαλὴ ἱστορικὰ καὶ ἁγιολογικὰ στοιχεῖα τοῦ Βίου τοῦ πολιούχου μας, ἡ σύνθεση τῶν ἐκλεκτῶν ὑμνογραφημάτων τοῦ βιβλίου μας ἀπὸ τὴν ταλαντοῦχο Ὑμνογράφο Μοναχὴ Ἰσιδώρα. Ἔτσι, ἡ ταπεινή μας αὐτὴ ἔκδοση, μαζὶ μὲ τὴν κατὰ δύναμη καλαισθησία καὶ πληρότητά της, ἔσωθεν καὶ ἔξωθεν, πιστεύουμε πὼς ἀποτελεῖ καὶ ἕνα πρότυπο πρὸς μίμηση γιὰ ἀνάλογες ἐκκλησιαστικὲς ἐκδόσεις.

Εὐχαριστῶ!

Εισήγηση στην ΣΤ΄ συνάντηση (29.05.2017) του Επιμορφωτικού Σεμιναρίου της Ιεράς Μητροπόλεως Μόρφου Ε΄ Ακαδημαϊκού Έτους  (2016-2017)   

Εισηγητής: Πρεσβύτερος Αθανάσιος Βουδούρης

Παρουσίαση του σχετικού κεφαλαίου από το έργο του Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου κ. Ιεροθέου Βλάχου, «Εμπειρική Δογματική της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας κατά τις προφορικὲς παραδόσεις του π. Ιωάννου Ρωμανίδη» (τόμος Β´, 2η έκδοση, σελ. 287- 368).

Πανιερώτατε,

Αγαπητοί εν Κυρίω πατέρες και αδελφοί,

Ο όρος «πνευματική τελείωση» των χριστιανών στην ορθόδοξη θεολογία δηλώνει τη σωτηριολογική πορεία του πεπτωκότος ανθρώπου προς το αρχέτυπο κάλλος της δημιουργίας, δηλαδή την πορεία από το «κατ’ εικόνα» στο «καθ’ ομοίωσιν» του Δημιουργού. Η πορεία αυτή αποτελεί τον τελικό σκοπό της πορείας του ανθρώπου της πτώσης, ο οποίος καλείται να επανέλθει στην οντολογική κατάσταση της Δημιουργίας, που πραγματώνεται εντός της Εκκλησίας, ως του κατεξοχήν σωτηριώδους Θεανθρώπινου οργανισμού.

Η πτώση των πρωτοπλάστων από την κατάσταση του φωτισμού της Δημιουργίας προς το σκοτάδι της αγνωσίας και του εγωκεντρισμού, οδήγησε τελικά τον άνθρωπο στην αυτόβουλη υποδούλωσή του στα πάθη, τις επιθυμίες και τη λογική, σκοτίζοντας τον νου, που αποτελεί το μέσο και το αισθητήριο κοινωνίας του με τον Θεό. Με τον τρόπο αυτό, ο άνθρωπος αποποιήθηκε την ελευθερία του και έγινε δούλος της ύλης και του περιβάλλοντος κόσμου. Εντούτοις, η κατάσταση της υποδούλωσης του ανθρώπου στον κόσμο της πτώσης αντίκειται στην οντολογική του υπόσταση, που έχει ως βάση την ελευθερία που εκπηγάζει από την «κατ’ εικόνα Θεού» δημιουργία του.

Η ενανθρώπηση του Λόγου του Θεού, εντασσόμενη στο πλαίσιο της προαιώνιας Θείας Οικονομίας, αποσκοπεί στην κατάργηση της κατάστασης της δουλείας και τη «συμφιλίωση» του ανθρώπου με τον Θεό. Για τον λόγο αυτό, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, ο άνθρωπος καλείται να διέλθει από το στάδιο και την κατάσταση του δούλου στην προπτωτική κατάσταση του φίλου – υιού (κατά Χάρη) του Θεού. Σε αυτό το πλαίσιο, ο άνθρωπος, με τη Χάρη του Θεού, ζώντας εντός της Εκκλησίας, καλείται να διέλθει από τρείς πνευματικές καταστάσεις: από δούλος να γίνει μισθωτός και στη συνέχεια υιός του Θεού. Η διδασκαλία αυτή συναντάται σε ολόκληρη την αγιογραφική και πατερική διδασκαλία της Εκκλησίας. Ως δούλος, ο άνθρωπος αγωνίζεται να τηρήσει τις εντολές του Θεού, για να αποφύγει την Κόλαση, ως μισθωτός τηρεί το θέλημα του Θεού για να κερδίσει τον Παράδεισο, και ως υιός και φίλος του Θεού εφαρμόζει τις εντολές Του από αγάπη σε Αυτόν, χωρίς να αναμένει κάποια ανταπόδοση.

Τα τρία αυτά στάδια, συνδέονται παράλληλα και με τις τρεις βαθμίδες της πνευματικής πορείας των χριστιανών προς τον αρχέτυπο και τελικό τους προορισμό, που είναι η κάθαρση, ο φωτισμός και τελικά η θέωση (ή δοξασμός). Η πορεία αυτή επιτυγχάνεται εντός της Εκκλησίας, η οποία αποτελεί τον σωτηριώδη «χώρο» περιχώρησης Θεού και ανθρώπου. Ο Θεός χαρίζει στον άνθρωπο τα αποτελέσματα της καθαρτικής και ζωοποιού του ενέργειας, αρκεί ο άνθρωπος αυτοπροαιρέτως να συναισθανθεί την πτωτική του κατάσταση και να ομολογήσει την αδυναμία του να ανταπεξέλθει στις δυσκολίες των πειρασμών, προσφέροντας ταπεινά προς τον Σωτήρα και Δημιουργό την καρδιά και την ελπίδα του. Η συνέργεια Θεού και ανθρώπου, αναλόγως βεβαίως της οντολογικής κατάστασης του καθενός και όχι ισόρροπα, αποτελεί βασική προϋπόθεση της πορείας του ορθόδοξου πνευματικού αγώνα.

Ωστόσο, η πορεία προς τη θέωση, την ένωση του ανθρώπου με τον Θεό, αποτελεί κατ’ ουσία δωρεά του Θεού προς τον άνθρωπο, μέσω της «υιοθεσίας» του πεπτωκότος Αδάμ που πραγματοποιείται με την ενσάρκωση του Θεού, και δεν αποκτάται ως επιβράβευση του όποιου πνευματικού αγώνα. Κατά συνέπεια, οι διαστάσεις του πνευματικού αγώνα των χριστιανών δεν σχετίζονται με ηθικά και δεοντολογικά δεδομένα, ούτε σχετίζονται με ανταποδοτικά αποτελέσματα, αλλά καθορίζονται με άξονα τη συντριβή και την ποιότητα της ταπείνωσης του ανθρώπου ενώπιον του Θεού. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης, «η μεταβολή του ανθρώπου από την δουλεία στην κατά Χάρη υιοθεσία και η κατάργηση του θανάτου είναι η ουσία της ενανθρωπήσεως του Χριστού και η παρουσία της Εκκλησίας στον κόσμο. Αυτό, στην πραγματικότητα, γίνεται με την μεταβολή της φιλαυτίας του ανθρώπου σε φιλοθεΐα, της ιδιοτελούς αγάπης σε ανιδιοτελή». «Οι θεούμενοι είναι οι κατ’ εξοχήν φίλοι του Θεού, γιατί υπερέβησαν τις δουλικές εξαρτήσεις και καταστάσεις οδηγηθέντες προς την ‘‘ατέλεστη τελειότητα”».

Βασικό πυλώνα της ορθόδοξης ασκητικότητας, ο οποίος συνδέεται με την κατά Χάρη υιοθεσία του Θεού, αποτελεί η νοερά προσευχή, η οποία μεταβάλλεται σταδιακά (με τη Χάρη του Θεού) σε καρδιακή. Η προσευχή θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως πρωταρχικός κώδικας κοινωνίας και επικοινωνίας του ανθρώπου με τον Θεό, αλλά και ως ένας δίαυλος μετοχής του ανθρώπου στη Χάρη των ακτίστων θείων ενεργειών. Κοινό γνώρισμα όλων των Προφητών, Αποστόλων και αγίων είναι η νοερά και καρδιακή προσευχή, η οποία αποτελεί απόδειξη ότι ο άνθρωπος έχει καταστεί κατοικητήριο του Αγίου Πνεύματος. Ο χαρακτήρας και η ποιότητα της νοεράς προσευχής συνδέεται και μεταβάλλεται ανάλογα με την πορεία και τα στάδια της πνευματικής τελειώσεως των χριστιανών.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι «όταν κάνουμε λόγο για στάδια τελειώσεως δεν εννοούμε κάποια σταθερά και αμετάβλητα σημεία, αλλά αναφερόμαστε στον τρόπο με τον οποίο ενεργεί η Χάρη του Θεού στον άνθρωπο, ανεξαρτήτως χρονικών ή τοπικών συμβάσεων και περιορισμών. Οι άκτιστες ενέργειες του Θεού, ενεργούν σε ολόκληρη την κτίση, συγκροτώντας και διέποντας τα δημιουργήματα, αναλόγως της υποστατικής τους δεκτικότητας. Το ίδιο συμβαίνει και με το τελειότερο δημιούργημα του Θεού, τον άνθρωπο. Όταν η Χάρη του Θεού καθαρίζει τον άνθρωπο από την αμαρτία και τα πάθη λέγεται καθαρτική, όταν φωτίζει το σκότος του νοός λέγεται φωτιστική, και όταν τον οδηγεί στη θέωση λέγεται θεοποιός». «Ο άνθρωπος στην πορεία του προς την θέωση κατ’ αρχάς μετέχει της καθαρτικής ενέργειας, έπειτα της φωτιστικής και τέλος της θεοποιού ενέργειας του Θεού. Ασφαλώς υπάρχουν αυξομειώσεις στην πορεία αυτή, καθότι η θέωση του ανθρώπου αποτελεί διάσταση με τελολογική προοπτική, συνδέεται δηλαδή με την αιώνια βασιλεία του Θεού.»

Η κάθαρση συνίσταται στην αποβολή των πτωτικών λογισμών και ενθυμήσεων του ανθρώπου, ώστε να παραμείνει στον νου και στην καρδιά του μόνο η μνήμη του Θεού, το ζωοποιό όνομα του Σωτήρος Χριστού. Συγχρόνως, στην κατάσταση αυτή καθαρίζεται το παθητικό της ψυχής, δηλαδή το θυμικό και επιθυμητικό του πεπτωκότος ανθρώπου, αυτό που θα λέγαμε με απλά λόγια, τα ανθρώπινα πάθη. Ο νους του ανθρώπου είναι το κέντρο των αισθήσεων, ο οποίος στην προπτωτική κατάσταση δεχόταν τη φωτιστική ενέργεια του Θεού. Εντούτοις, διαχεόμενος στον κόσμο της πτώσης και συνδεόμενος με τις ανθρώπινες αισθήσεις, αναπόφευκτα έχει μολυνθεί. Όταν όμως καθαρισθεί από τις προλήψεις και τους λογισμούς, τότε όλες οι αισθήσεις ενοποιούνται και πραγματοποιείται αυτό που ονομάζεται ενοειδής συνέλιξη του νου. Αυτό οδηγεί, με τη Χάρη του Θεού, στην κάθαρση του νοός. Στην καρδιά του ανθρώπου (με την αγιογραφική και πατερική έννοια του όρου) εδράζεται το παθητικό, το επιθυμητικό και το θυμικό μέρος της ψυχής. Ο κεκαθαρμένος νους ενεργεί στην καρδιά μεταφέροντας εικόνες και προσλήψεις των αισθητών πραγμάτων. Μέσω της νοεράς προσευχής, ο νους κινεί την καρδιά σε αγάπη και ζήλο προς τον Θεό, μεταβάλλοντάς την σε κέντρο της προσευχής, η οποία από νοερά μεταβάλλεται σε καρδιακή.

Ο φωτισμός του ανθρώπου βιώνεται ως χωρισμός και ως απελευθέρωση του νου από τη λογική και ταυτόχρονα ως έλλαμψη (φωτισμός του νοός) από τη Χάρη του Θεού. Στο στάδιο αυτό η νοερά προσευχή αυτενεργεί υπερβατικά και ανεξάρτητα από τη λογική, η οποία αποτελεί την κατευθυντήρια δύναμη του ανθρώπινου παθητικού, καθώς ο φωτισμένος νους, δηλαδή η Χάρη του Θεού, διέπει και κατευθύνει το παθητικό μέρος της ψυχής». Με τον τρόπο αυτό ο φωτισμένος νους μπορεί να παρακολουθεί ανεξάρτητα τις κινήσεις της λογικής, αντιλαμβανόμενος τη συμβατικότητά της. Ωστόσο, η λογική δεν παύει να κινείται προσευχητικά.

Στη διάρκεια της θεώσεως η νοερά προσευχή μεταβάλλεται ανασταλτικά, καθώς ο νους του ανθρώπου βιώνει πλέον και βλέπει τη δόξα του Θεού, χωρίς όμως να καταργείται και η λογική του ενέργεια και προσευχή. Ο θεόπτης μπορεί να βρίσκεται στη θεία Λειτουργία και συγχρόνως να βλέπει ρεαλιστικά την άκτιστη πραγματικότητα, όχι όμως εκστασιαζόμενος (όπως συμβαίνει π.χ. με διάφορες ανατολικές θρησκείες και φιλοσοφίες), αλλά συνεχίζοντας να αντιλαμβάνεται την πτωτική του κατάσταση ως ανάγκη για μετάνοια και προσευχή. Στο στάδιο της θεώσεως, αν και δεν πραγματοποιείται αναστολή της λογικής ενέργειας του ανθρώπου, εντούτοις αναστέλλονται οι σωματικές του ενέργειες και λειτουργίες. Οι άγιοι μας διδάσκουν ότι κατά τη διάρκεια της θεοπτίας αναστέλλονται τα φυσικά αδιάβλητα πάθη (π.χ. πείνα, κόπωση, νύστα κ.ο.κ.) και ότι ο διάβολος καθίσταται παντελώς ανίσχυρος. Ο θεούμενος, ευρισκόμενος στην κατάσταση της θέωσης, ζει μέσα στη δόξα του Θεού, βιώνει την αναστολή των φυσικών ενεργειών του σώματος, όχι της ψυχής, συνεχίζοντας όμως να αποτελεί μία αδιάσπαστη ψυχοσωματική οντότητα, να είναι αυτό που θα λέγαμε με βάση τα κοσμικά κριτήρια «φυσιολογικός». Με τον τρόπο αυτό ο θεόπτης γίνεται αυτόπτης μάρτυρας της παρουσίας του Θεού, καθώς η θεοπτία-θεωρία προσφέρει την αληθινή θεολογία. Με άλλα λόγια, η αληθινή θεολογία είναι έκφραση της θεοπτικής εμπειρίας, έκφραση και διατύπωση της άκτιστης πραγματικότητας με κτιστά ρήματα και νοήματα. Επιπρόσθετα, η αφθαρτοποιός ενέργεια του Θεού, μέσω της μετοχής του θεουμένου στη δόξα της Αγίας Τριάδος, διέπει ολόκληρο τον ψυχοσωματικό άνθρωπο, αφθαρτοποιώντας τόσο την ψυχή όσο και το σώμα του. Τα λείψανα δηλαδή των αγίων, αποτελούν αποτέλεσμα (αν θέλετε και απόδειξη) της κατά Χάρη θεώσεώς τους.

Όπως προαναφέραμε, ομιλώντας για την πνευματική πορεία του ανθρώπου οφείλουμε να έχουμε υπόψη μας ότι δεν ομιλούμε για μία γραμμική και αμετάβλητη πορεία, καθώς αυτή μπορεί να ακολουθεί κυμαινόμενες, ακόμη και καθοδικές κατευθύνσεις.  «Ενώ υπάρχει μία πορεία ανόδου από την κάθαρση στον φωτισμό και τη θέωση, μπορεί αντιστρόφως να υπάρξει και μία πορεία καθόδου των σταδίων αυτών. Η θέωση, η οποία βιώνεται ως θεοπτική εμπειρία, συνήθως διαρκεί για μικρό χρονικό διάστημα (τουλάχιστον όπως ο άνθρωπος μπορεί να αντιληφθεί την έννοια του χρόνου), ενώ μετά από αυτή ακολουθεί η κάθοδος στην κατάσταση του φωτισμού. Ακόμη όμως και η διατήρηση του ανθρώπου στο στάδιο του φωτισμού δεν αποτελεί ενιαία και αμετάβλητη ποιοτικά κατάσταση, καθώς η Χάρη του Θεού μπορεί να αποκρύβεται και να επανέρχεται στον άνθρωπο, μη θέλοντας να καταργήσει το ανθρώπινο αυτεξούσιο και την προοπτική της συνέργειας στην εκπλήρωση της τελείωσης του πνευματικού αγώνα. Αυτό μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο σε πνευματικές μεταπτώσεις, καταβιβάζοντάς τον από την κατάσταση του φωτισμού στην τάξη των μετανοούντων, ενίοτε μάλιστα και σε ακόμη χαμηλότερα πνευματικά επίπεδα σύγχυσης και αμαρτίας. Η έπαρση και η αλαζονεία οδηγούν σε καταστάσεις φαντασιακής πλάνης, παρασύροντας τον άνθρωπο σε αναπόφευκτη πτωτική και εωσφορική κατακρήμνιση.

Κομβικό σημείο για να κατανοήσουμε την πορεία αυτή, είτε προς την ανοδική είτε προς την καθοδική της κατεύθυνση, αποτελεί η έννοια της μετάνοιας του ανθρώπου, η οποία θα πρέπει να είναι συνεχής και ανατροφοδοτούμενη. Η έννοια της μετάνοιας είναι κατ’ εξοχήν έννοια με θεολογικές και όχι με ψυχολογικές διαστάσεις, τουλάχιστον όπως αυτές προβάλλονται από διάφορες επιστημονικοφανείς ιδεολογίες, όπως η λεγόμενη επιστήμη της ψυχολογίας. Στην Ορθόδοξη θεολογία, ως μετάνοια δεν χαρακτηρίζεται ούτε αυτό που ονομάζεται ενοχικό σύνδρομο, ούτε μία συναισθηματικού τύπου αναθεώρηση πράξεων και συμπεριφορών, αλλά η αλλαγή του νοός, ο αγώνας δηλαδή του ανθρώπου να οδηγηθεί από την κάθαρση προς τον φωτισμό και τη θέωση. Χωρίς την καλλιέργεια της μετάνοιας, ο μεταπτωτικός άνθρωπος (ο άνθρωπος δηλαδή της πτώσης) είναι καταδικασμένος να διέπεται από τις μεταπτώσεις του αναλαμβανόμενου πνευματικού του αγώνα, καθώς στο πλαίσιο της συνέργειας Θεού και ανθρώπου με σκοπό την πνευματική τελείωση των χριστιανών το μόνο συστατικό που μπορεί να συνεισφέρει ο άνθρωπος είναι η συντετριμμένη καρδιά του και ο σκοτισμένος του νους, προκειμένου να θεραπευθούν, να φωτιστούν και να θεωθούν.

Η Ορθόδοξη ασκητικότητα, η πορεία δηλαδή του ανθρώπου προς τον Θεό, συντελείται αποκλειστικά και μόνο εντός της Εκκλησίας. Η Μία, Αγία, Καθολική και Αποστολική Εκκλησία δεν είναι μία ανθρωποκεντρική οργάνωση, όπως συμβαίνει με τις διάφορες αιρετικές εκκλησιοφανείς οργανώσεις της Δύσης, αλλά αποτελεί το τεθεωμένο Σώμα του Χριστού και κοινωνία θεώσεως. Κεφαλή της είναι ο Χριστός, και μέλη της οι κατά διαφόρους βαθμούς μετέχοντες της θεώσεως, που ονομάζονται θεούμενοι. Οι άγιοι της πίστης μας αποτελούν την κατεξοχήν απόδειξη της παρουσίας του Αγίου Πνεύματος στην Εκκλησία, αλλά και τους ζώντες μεσίτες και πρεσβευτές των πιστών προς τον Σωτήρα Χριστό. Εκκλησία που δεν γεννά αγίους δεν είναι τίποτε άλλο από μία στείρα παρασυναγωγή.

Στον Χώρο της Εκκλησίας τα προσωπικά μας πάθη μεταποιούνται, με τη Χάρη του Θεού, σε δυνατότητες και ευκαιρίες συνάντησής μας με τον Πατέρα, που μας περιμένει, σαν τον άσωτο υιό, με ανοιχτές αγκάλες. Δεν μας κρίνει, δεν μας επιπλήττει, δεν μας κατηγορεί, ούτε μας απορρίπτει, δεν επιδιώκει να μας εξουθενώσει κουνώντας επιδεικτικά το δάκτυλο και λέγοντάς μας «σου τά ᾽λεγα Εγώ!»· αλλά αναμένει το πρώτο μας μικρό βήμα, για να ανοίξει διάπλατα την απέραντη αγκαλιά Του, χωρίς να το αξίζουμε, χωρίς προϋποθέσεις και κανόνες, να μας σκεπάσει, να μας κατανοήσει, να μας καλύψει, να μας δεχθεί μετανοιωμένους, έχοντας συνειδητοποιήσει την αδυναμία μας να πορευθούμε μόνοι μας σε αυτή τη ζωή, δίχως την προσωπική μας σχέση μαζί Του. Να μας οδηγήσει τελικά στον σκοπό για τον οποίο μας έχει δημιουργήσει: από το «κατ’ εικόνα» στο «καθ’ ομοίωσιν».