Ὁμιλία, σὺν Θεῷ, στὴν εὐαγγελικὴ περικοπὴ τῆς ΣΤ´ (ἕκτης) Κυριακῆς τοῦ Λουκᾶ (Λουκ. 8, 26-39)

Ἀρχιμανδρίτου Φωτίου Ἰωακεὶμ

Ἡ Ἁγία Γραφή, ἀγαπητοὶ ἐν Κυρίῳ ἀδελφοί, ὁμοιάζει μὲ ἕνα ἀνεξάντλητο ὀρυχεῖο πολυτίμων λίθων καὶ μετάλλων. Ὅσο κανεὶς τὴν ἀνασκαλίζει, τὴ μελετάει δηλαδὴ μὲ πίστη καὶ πόθο καὶ προσευχή, τόσο καὶ ἐκβάλλει, ὄχι γήινους θησαυρούς, ποὺ ἔρχονται καὶ παρέρχονται, ἀλλὰ ἀνεκτίμητο πνευματικὸ πλοῦτο, ποὺ τρέφει τὸ πνεῦμα καὶ ἁγιάζει τὴν ψυχή μας.

Ἡ σημερινὴ εὐαγγελικὴ περικοπή, ἐκ πρώτης ὄψεως μᾶς ἐξιστορεῖ ἕνα μεγάλο θαῦμα τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, τὴ θεραπεία δηλαδὴ ἑνὸς δαιμονιζομένου ἄνδρα στὴν περιοχὴ τῶν Γαδείρων ἢ Γεργεσηνῶν τῆς Παλαιστίνης. Μελετώντας την ὅμως βαθύτερα, βλέπουμε νὰ προκύπτουν ποικίλα ψυχοτρόφα διδάγματα.

Πρῶτο σπουδαῖο θέμα, ποὺ τίθεται ἐδῶ, εἶναι ἕνα, ποὺ περιτρέχει καὶ ὅλη τὴν Καινὴ Διαθήκη, αὐτὸ τῆς ὑπάρξεως τῶν δαιμόνων, καθὼς καὶ δαιμονιζομένων ἀνθρώπων. Ἕνα θέμα, ποὺ συχνὰ δυστυχῶς στὶς ἡμέρες μας, θελητὰ ἢ καὶ ἀθέλητα, περιθωριοποιεῖται ἢ ἀποσιωπᾶται ἢ καὶ διαστρεβλώνεται. Ἡ ὕπαρξη τῶν δαιμόνων, τῶν πονηρῶν δηλαδὴ πνευμάτων, τῶν ἐκπεσόντων αὐτῶν ἀγγέλων, ὡς πνευματικῶν ὑπάρξεων καὶ ὄχι ὡς μιᾶς ἀόριστης ἰδέας τοῦ κακοῦ, εἶναι δόγμα πίστεως τῆς Ἐκκλησίας μας, ποὺ συχνότατα συναντᾶται ξεκάθαρα σὲ ὅλη τὴν Ἁγία Γραφή. Καὶ ὄχι μόνο ἡ ὕπαρξή τους, ἀλλὰ καὶ ἡ δυνατότητα ἐπηρείας τους στοὺς ἀνθρώπους σὲ ποικίλο βαθμό: Ἀπὸ ἁπλὴ πειρασμική τους ἐνέργεια σ᾽ ἐμᾶς, μέχρι καί, ἀλίμονο, τὴν πλήρη κατοχὴ κάποιων ἀνθρώπων ἀπ᾽ αὐτούς! Παράλληλα, ὅμως, τονίζεται ἐμφαντικὰ στὴν Καινὴ Διαθήκη -τὴν ἐποχὴ πλέον τῆς Χάριτος- ἡ ἀπόλυτη ἐξουσία τοῦ Θεανθρώπου Χριστοῦ ἐπάνω στοὺς δαίμονες («εἰς τοῦτο ἐφανερώθη ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ, ἵνα λύσῃ τὰ ἔργα τοῦ διαβόλου» [Α´ Ἰω. 3, 8]), καθὼς καὶ ἡ ἐξουσία ποὺ ἔδωσε ὁ Κύριος στοὺς μαθητές Του, ἀλλὰ καὶ σὲ κάθε πιστό, νὰ τοὺς πολεμεῖ καὶ κατατροπώνει, μὲ τὴ Χάρη καὶ δύναμή Του: «ἰδού, δίδωμι ὑμῖν τὴν ἐξουσίαν τοῦ πατεῖν ἐπάνω ὄφεων καὶ σκορπίων καὶ ἐπὶ πᾶσαν τὴν δύναμιν τοῦ ἐχθροῦ (τοῦ διαβόλου δηλαδή), καὶ οὐδὲν ὑμᾶς οὐ μὴ ἀδικήσῃ» (Λουκ. 10,19) .

Ἐδῶ, νὰ ξεκαθαρίσουμε δύο πράγματα: Πρῶτον, ἐπάνω σὲ ποιούς βρίσκει ἔδαφος νὰ τοὺς κυριαρχήσει ὁ διάβολος; Σὲ ὅσους εἶναι μακρυὰ ἀπὸ τὸν Χριστό, τὴν Ἐκκλησία. Σὲ ὅσους βρεῖ βυθισμένους στὰ πάθη, σὲ ὅσους δὲν προσεύχονται, δὲν μετανοοῦν, δὲν ἐξομολογοῦνται καί, μάλιστα, δὲν κοινωνοῦν ἀξίως τῶν ἀχράντων Μυστηρίων. Καὶ δεύτερο, νὰ ποῦμε πὼς μόνο ὁ Χριστός, ἡ Χάρη Του, ποὺ ἐνεργεῖ μέσα στὰ Μυστήρια, ἡ Χάρη, ποὺ ἔδωσε στοὺς ἀρχιερεῖς καὶ ἱερεῖς Του καὶ σὲ ἁγίους ἀνθρώπους, μπορεῖ νὰ ἐκδιώξει τοὺς δαίμονες ἀπὸ δαιμονιζομένους.

Δεύτερο θέμα, σχετικὸ πρὸς αὐτό, εἶναι καὶ τὸ ποῦ ζητοῦν νὰ πᾶνε οἱ δαίμονες, φοβισμένοι ἀπὸ τὴν ἐξουσία τοῦ Δεσπότου Χριστοῦ. Ζητοῦν νὰ μποῦνε μέσα στοὺς χοίρους, δηλαδὴ νὰ τοὺς δαιμονίσουν! Αὐτὸ δείχνει, ὅτι ὁ Κύριος εἶναι ἐξουσιαστὴς τῶν πάντων, ἀλλά, σεβόμενος τὴν ἐλευθερία ὅλων τῶν λογικῶν Του πλασμάτων, ἐπιτρέπει μία ἐλευθερία ἀκόμη καὶ στὸν διάβολο (γιὰ νὰ εἶναι ἀναπολόγητος τὴν ἡμέρα τῆς Κρίσεως), ἀλλὰ πάντοτε περιορισμένη, ἐλεγχόμενη δηλαδὴ ἀπὸ τὴν ἀγάπη καὶ φιλανθρωπία Του, ὥστε μὲ τοὺς πειρασμοὺς νὰ δοκιμάζεται ἡ ἐλεύθερη βούληση τοῦ ἀνθρώπου καὶ ἡ ἑκούσια ἀγάπη του πρὸς τὸν Θεό. Διαφορετικά, ἂν δηλαδὴ ἡ ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου ἦταν ἕνας δρόμος χωρὶς ἐμπόδια, πειρασμοὺς καὶ θλίψεις, δὲν θὰ εἶχε νόημα, κι ὁ ἄνθρωπος θὰ ἀπέβαινε ἔτσι, ὄχι ἕνα ἐλεύθερο λογικὸ πλάσμα, ἀλλά, λίγο-πολύ, ἕνα ρομπότ! Ζητοῦν λοιπὸν ἄδεια οἱ δαίμονες, νὰ μποῦν στοὺς χοίρους. Καὶ ὁ Κύριος τὸ ἐπιτρέπει. Κατ’ ἀρχήν, ὡς τιμωρία τῶν κατοίκων τῆς περιοχῆς, διότι ἐξέτρεφαν χοίρους, παρὰ τὴ ρητὴ ἀπαγόρευση τοῦ Μωσαϊκοῦ Νόμου. Καὶ γνωρίζουμε πὼς ὁ Χριστός, μὲ τὴν πανσοφία Του, τηροῦσε τὶς διατάξεις τοῦ Νόμου, ὥστε νὰ μὴ δώσει ἀφορμὴ σκανδαλισμοῦ στοὺς Ἰουδαίους. Καὶ οἱ χοῖροι, ὅταν μπήκανε μέσα τους τὰ δαιμόνια, πέσανε ἀπὸ ἕνα γκρεμὸ ἐκεῖ κοντὰ στὴ λίμνη καὶ πνίγηκαν. Τὸ πνευματικὸ ἐν προκειμένῳ συμπέρασμα, ἀδελφοί, εἶναι τὸ ἑξῆς: Οἱ ἅγιοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας παρομοιάζουν μὲ χοίρους τοὺς ἁμαρτωλοὺς ἀνθρώπους, ποὺ ζοῦνε ἀμετανόητοι, σὰν σὲ ἄλλη λάσπη, μέσα στὸν βόρβορο καὶ τὴ δυσωδία τῶν παθῶν τῆς ἁμαρτίας. Αὐτοί, γιὰ νὰ ταπεινωθοῦν καὶ νὰ σωθοῦν, ἐπιτρέπει συχνὰ ὁ Κύριος νὰ δαιμονισθοῦν. Γιατί, ὅπως ἤδη εἴπαμε, ὁ διάβολος, σὲ ἄνθρωπο βυθισμένο στὰ πάθη, βρίσκει ἔδαφος νὰ εἰσέλθει. Καὶ τὸ φοβερὸ ἀποτέλεσμα, ἂν δὲν ὑπάρξει μετάνοια, εἶναι ὁ θάνατος, εἴτε ὁ σωματικός, εἴτε, τὸ φοβερώτερο, ὁ πνευματικὸς καὶ αἰώνιος!

Τρίτο θέμα τῆς σημερινῆς περικοπῆς, εἶναι μία μεγάλη ἁμαρτία, ποὺ προβάλλει στὸ πρόσωπο τῶν Γεργεσηνῶν (ἢ Γαδαρηνῶν): αὐτὴ τῆς ἀχαριστίας. Οἱ παραβάτες αὐτοὶ τοῦ Νόμου τοῦ Θεοῦ, βλέποντας μὲ τὰ μάτια τους, τόσο τὸ θαῦμα τῆς θεραπείας ἐκείνου τοῦ δύστυχου δαιμονιζομένου, ποὺ ἦταν τὸ φόβητρο τῆς περιοχῆς, ἀλλὰ κι αὐτὸ τῆς δίκαιης τιμωρίας τους ἀπὸ τὸν Κύριο μὲ τὸν πνιγμὸ τῶν χοίρων, ἀντὶ νὰ ἔλθουν σὲ συναίσθηση, σὲ μετάνοια, γεμάτοι ἀπὸ ἕνα ἐμπαθὴ καὶ ἐνοχικὸ φόβο, ζητοῦν ἀπὸ τὸν Χριστὸ -τὸν Εὐεργέτη τους στὴν οὐσία- νὰ φύγει, νὰ ἀπομακρυνθεῖ ἀπὸ τὸν τόπο τους. Καὶ ὁ πρᾶος καὶ ταπεινὸς Ἰησοῦς, ὑπακούοντας, φεύγει. Τί διδασκόμαστε ἀπ’ αὐτό; Ὁ Κύριος, ὡς παντογνώστης, ἂν καὶ προγνώριζε τὴν ἀχαριστία καὶ ἀμετανοησία τῶν Γαδαρηνῶν, θαυματούργησε γιὰ τὴν ὠφέλεια καὶ σωτηρία τους. Τοὺς ἔκαμε καλό. Μὰ δὲν ζήτησε, δὲν ἀπαίτησε ἀνταμοιβὴ καὶ εὐχαριστία. Κι ἐμεῖς, ὡς μαθητὲς τοῦ Κυρίου, πρέπει πάντοτε, μὲ ὅποιο τρόπο μπορεῖ ὁ καθένας, νὰ βοηθοῦμε καὶ ὠφελοῦμε τὸν πλησίον μας: μὲ τὴν καλὴ συμβουλή μας, μὲ τὴν ἠθικὴ ἢ ὑλικὴ συμπαράστασή μας, ἀνάλογα μὲ τὴν περίσταση. Ἡ εὐεργεσία τοῦ πλησίον εἶναι ὁ καρπὸς τῆς κορυφαίας ἀρετῆς τῆς ἀγάπης. Ἀλλά, ποτὲ νὰ μὴν ἀχρειώσουμε τὴν ἐλεημοσύνη μας, ζητώντας ἀνταπόδοση, καὶ νὰ σκανδαλιζόμαστε ἀπὸ τὴν ἀχαριστία ὅσων εὐεργετήσαμε. Γιατί, κατὰ τοὺς ἁγίους Πατέρες, ἡ ἀχαριστία τούτη τῶν εὐεργετηθέντων ἀποβαίνει εὐεργεσία τῶν ἰδίων τῶν εὐεργετῶν ἀπὸ τὸν Κύριο, καὶ ὁ μισθός τους στοὺς οὐρανοὺς πολλαπλασιάζεται.

Ἀδελφοί, ἀναχωρώντας ἀπὸ τὴν σημερινὴ ἁγία τούτη Σύναξη, ἂς κρατήσουμε, μαζὶ μὲ τὰ πιὸ πάνω, κι αὐτό, ποὺ παρήγγειλε ὁ Χριστὸς στὸν θεραπευμένο Γαδαρηνό: «Ὑπόστρεφε εἰς τὸν οἶκόν σου καὶ διηγοῦ ὅσα ἐποίησέ σοι ὁ Θεός». Αὐτὴ ἡ παραγγελία τοῦ Κυρίου ἀφορᾶ κι ἐμᾶς. Τὸν πνευματικὸ καρπό, ποὺ δρέπουμε στὴν Ἐκκλησία, στὴν πνευματική μας ζωή, νὰ τὸν διηγούμαστε, νὰ τὸν ἐξαγγέλλουμε στὸ δικό μας οἰκογενειακό, ἐργασιακό, σχολικό, κοινωνικὸ περιβάλλον. Ὡς χριστιανοί, ὀφείλουμε νὰ εἴμαστε, μὲ λόγο καὶ ἔργο, «μάρτυρες» τοῦ Χριστοῦ, «ὁμολογητὲς» τοῦ ὀνόματός Του. Ἡ ζωή μας νὰ εἶναι μία ταπεινὴ μέν, ἀλλὰ ξεκάθαρη μαρτυρία Χριστοῦ. Ὅπως καὶ ὁ δαιμονιζόμενος, ὁ ὁποῖος «ἀπῆλθε, καθ᾽ ὅλην τὴν πόλιν κηρύσσων ὅσα ἐποίησεν αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς». Ἂν ἔτσι ζοῦμε, ἐν Χριστῷ, κι ἔτσι ὀρθὰ τὸν ὁμολογοῦμε, θὰ ἀξιωθοῦμε τῆς χοροστασίας τῶν δικαίων καὶ ἀγγέλων, καὶ τοῦ θεϊκοῦ ἐπαίνου ἐνώπιόν τους, κατὰ τὴν ἀψευδή Του ὑπόσχεση: «πᾶς ὃς ἂν ὁμολογήσῃ ἐν ἐμοὶ ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων, καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ὁμολογήσει ἐν αὐτῷ ἔμπροσθεν τῶν ἀγγέλων τοῦ Θεοῦ» (Λουκ.12,8).

Αὐτῆς τῆς ὁμολογιακῆς βιοτῆς καὶ τῆς γλυκείας Σου φωνῆς, τῆς καλούσης τοὺς δικαίους στὴν αἰώνια ζωή, ἀξίωσον ἡμᾶς, Κύριε ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστέ. Ἀμήν!

του Γιώργου Καραμπελιά

Ο Διονύσης Σαββόπουλος εμφανίστηκε στο ελληνικό μουσικό και πολιτισμικό προσκήνιο  στην περίοδο του ’62-64. Όταν άρχιζε η γοργή μετεξέλιξη του ελληνικού καπιτα­λισμού όπως και η πολιτική κρίση πού τη συνόδεψε (πτώση της Δεξιάς, άνοδος του Κέντρου, παλατιανό πραξικόπημα, «αποστάτες», δικτατορία).

Τα πρώτα του τραγούδια ήταν ήδη μια τομή. Τόσο από την άποψη των στίχων, όσο και της μουσικής είναι κιόλας σύγχρονα. Η συγκέντρωση της ΕΦΕΕ, Το Βιετνάμ, Ο ήλιος, Η αμνηστία του ’64, η σωματική ανάγκη. Για την πορεία ειρήνης, αλλά και τα υπόλοιπα τραγούδια, Συννεφούλα, Μια θάλασσα μικρή, Η Ζωζώ κλπ. Όχι μόνο σαν θεματολο­γία, αλλά και για κάτι άλλο πιο ουσια­στικό. Κάτι πού σφραγίζει όλο το έργο του:

Τη σχέση υποκειμενικού και αντικειμενικού, την ανάδυση του υποκειμένου μέσα από το αντικειμενικό και την ταυτόχρονη αντανάκλαση του αντικειμενικού μέ­σα στο μυαλό και τη ζωή των ανθρώπων. Η παλιά φιλοσοφία, η παλιά Αριστερά είχαν μια μηχανιστική λογική, διαχωρίζοντας αντικειμενικό και υποκειμενικό μ’ ένα σινικό τείχος. Από τη μια το κίνημα, από την άλλη το άτομο, από τη μια η δημοσία ζωή από την άλλη η ιδιωτική. Από τη μια η πολιτική, από την άλλη η οικογένεια και το επάγγελμα. Το καινούργιο κίνημα θέλει να βάλει και την ατομική ζωή μέσα στην πολιτική, την πολιτική μέσα στην ατομική ζωή, απορρίπτοντας τον διαχωρισμό ανάμεσα σε Ιστορία (με μεγάλο Ι) και προσωπική ιστορία. Την ιστορία την κάνουν οι άνθρωποι, και η αντικειμενική πραγματικό­τητα αντανακλάται ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΑ στο μυαλό τους. Έτσι ο άνθρωπος ξαναγίνεται υποκείμενο της ιστορί­ας.

Έτσι, για την «Συγκέντρωση της ΕΦΕΕ», δεν υπάρχει ο τυπικός χωρισμός ανάμεσα στο άτομο, τη συγκέντρω­ση, και τα συναισθήματα πού γεννούνται.

«Η πλατεία ήταν γεμάτη

και συ έφεγγες στη μέση όλου του κόσμου

κι ήσουν φως μου κατακόκκινη νιφάδα σε γιορτή

Η πλατεία ήτανε άδεια

και τρελός απ’ τα σημάδια

σα σκυλί

με συνθήματα σχισμένα

σ ‘ έναν ερωτά για σένα

έχω χυθεί

στ’ αμφιθέατρο σε ψάχνω στους διαδρόμους

και τους δρόμους

και ζήτω πληροφορίες

και υλικό

να φωτίσω τις αίτιες

πού μ’ αφήνουνε μισό».

Το προσωπικό και το συλλογικό διαπλέκονται, ο αγώνας και η υπέρβαση του ακρωτηριασμού που προ­καλεί  ένας παγιωμένος εξωτερικός κόσμος γίνονται ένα, μια ενιαία διαδικασία.

Η  μοναξιά του δρομέα μεγάλων αποστάσεων

«σ’ αυτό τον τόπο όσοι αγαπάνε τρώνε βρώμικο ψωμί»

Σε μια χώρα, «μαύρη θάλασσα, κλειστή πίσω από τις συμπληγάδες», σε μια εποχή που ακόμα κυριαρχείται από μια άθλια πραγματικότητα, «παράγκα» ή «δρόμοι, ανθρωπάκια και γραφεία/πολυκατοικίες και κουρσάκια ιδιωτικά», που κυριαρχείται από μια ιδεολογία – «πτώμα που μιλάει μέσα από το δικό σου στόμα», τα πρά­γματα δεν είναι εύκολα για κείνον που θέλει να σπάσει το περίβλημα, που θέλει να ξεφύγει από τους «βάλτους». Αυτουνού «οι πόθοι» ακολουθάνε «υπό­γεια διαδρομή». Είναι μόνος σε μεγάλο βαθμό, είναι υποχρεωμένος να υπομένει τη «μοναξιά του δρομέα με­γάλων αποστάσεων», στην προσμονή και την προσπά­θεια να σπάσουν τα «δεσμά», κάποτε. Ο Σαββόπουλος ξέρει πώς:

«Τα καλύτερα παιδιά

κουράστηκαν

και γύρισαν στο σπίτι

το ξημέρωμα αργεί

και δεν βρίσκεται

παρέα για ξενύχτι».

Και αυτή ή μοναξιά φτάνει στα όρια του τραγικού, και του κλασικού συνάμα, με την «Δημοσθένους Λέξη».

«όταν θα βγω απ’ τη φυλακή

κανείς δεν θα με περιμένει

οι δρόμοι θα ‘ναι αδειανοί

κι η πολιτεία μου πιο ξένη

τα καφενεία όλα κλειστά

κι οι φίλοι μου ξενιτεμένοι

Χωρίς βουλή χωρίς θεό».

Μέσα στο κλίμα της δικτατορίας, εκεί που αποκαλύ­φτηκε περισσότερο από ποτέ άλλοτε η ψευτιά και η κενότητα μιας κοινωνίας, σ’ όλες της τις πλευρές, που αυτοί που αντιστέκονταν ήταν λίγοι και μόνοι, ενάντια σ’ έναν κόσμο ολόκληρο, ο Σαββόπουλος, όπως και όλοι μας, στάθηκε «μπρος στα ερείπια της Ολύνθου». Είναι στιγμές που ο:

«δικός σου πόνος

στο κατώφλι μόνος

σα σκυλί».

«κανένα πλάσμα του θεού δε ζει σε τέτοιο βάθος

οπου σ’ αγάπησα πολύ κι απόμεινα μονάχος».

 Και φτάνει κάποια στιγμή και στην υπέρτατη μόνω­ση του ποιητή.

«δεν έχω ήχο, δεν έχω υλικό».

Πέρασαν για πάντα

οι παλιές ιδέες, οι παλιές αγάπες

όμορφη στιγμή να το ξαναπώ

όμορφη να σας μιλήσω

βλέπω πυρκαγιές

πάνω από λιμάνια πάνω από σταθμούς».

 Πρέπει ν’ αποφασίσεις με ποιους θα πας, ποιους θ’ αφήσεις. Γιατί βλέπεις μπροστά τις πυρκαγιές. Όμως κι εδώ γίνεται η τελευταία διαλεκτική αναστροφή. Ο Σαββόπουλος συνεχίζει

«κι είμαι μαζί σας

όταν ο κόσμος μας θα καίγεται

όταν τα γεφύρια πίσω μας θα κόβονται

εγώ θα είμαι ‘κει να σας θυμίσω

τις μέρες τις παλιές».

Ο Σαββόπουλος έχει συνείδηση ταυτόχρονα και του ρόλου του, του ρόλου του σαν πρωτοπόρου, που παρ’ όλο που οι «φίλοι» του τον καλούν:

«άσε τα θαύματα τη μάσκα πέταξε

εδώ είναι Βαλκάνια δεν είναι παίξε γέλασε»

«μοιράζω το ψωμί σας δίνω το παγούρι

στα μάτια σας κοιτάζω και λέω ένα τραγούδι

και το τραγούδι λέει πως παίρνω την ευθύνη

πως είμαι αρχηγός σ’ αυτό το πανηγύρι».

Ο Σαββόπουλος «παίρνει» την ευθύνη. Αρνείται τα ναρκωτικά, είτε είναι το «κόμμα», είτε ο «έρωτας» και το ζευγάρι, είτε η μουμιοποιημένη παράδοση.

Το «κόμμα» και η τομή της μεταπολίτευσης

Η πορεία του Σαββόπουλου είναι δεμένη με την πορεία της Αριστεράς και θα φθάσει στην υπέρβασή της μόνο μετά τη δεκαετία του 1980.

Στον «Πολιτευτάκια», στον «Αριστοφάνη που γύρισε από τα θυμαράκια», στη «Ρεζέρβα», η αιχμή της κριτικής του στρέφεται στην ίδια την Αριστερά. Ο Σαββόπουλος γίνε­ται ανοιχτά «εξτρεμιστής».

«θυμάσαι πού βαλάντωνες εκεί στην εξορία

και διάβαζες και Ρίτσο και αρχαία τραγωδία

τώρα κοκορεύεσαι απάνω στον εξώστη

και μιλάς στο πόπολο σαν τον ναυαγοσώστη

στη φοιτητριούλα που σ’ έχει ερωτευτεί

θα σε καταγγείλω πονηρέ πολιτευτή

εκείνο που υψώνεται και σε εκμηδενίζει

είναι της καρδούλας μου το φως που ξεχειλίζει

κι ό,τι σε γλιτώνει και σου δίνει την αιτία

είναι που χρειάζεται κι η γραφειοκρατία

σ ‘ ό,τι τραγουδούσα έστηνες αυτί

τώρα προβοκάτορα με λες και εμπρηστή

ο πρώτος προβοκάτορας απ’ όλους στη ζωή μου

είναι η αφεντιά σου που αντιγράφει τη φωνή μου…

παίρνεις την αλήθεια μου και μου την κάνεις λιώμα

απ’ το πόδι με τραβάς βαθιά μέσα στο χώμα».

Ο Σαββόπουλος σπάει τους δεσμούς, όσους έχουν απομείνει, με την παλιά Αριστερά, διακρίνει την έκπτωση και όμως ταυτόχρονα καταλαβαίνει γιατί επιβιώνουν, «είναι που χρειάζεται κι η γραφειοκρατία», και παίρνει τη θέση του «προβοκάτορα και εμπρηστή». Ο Σαββόπουλος συλλαμβάνει τη διπλή φύση όχι μόνο του «πολιτευτάκια» αλλά της πολιτικής γενικότερα. Την υψώνει και την εκμηδε­νίζει ταυτόχρονα η ανάγκη της αλλαγής. Σε ένα τραγούδι της «ρεζέρβας» μιλάει πια για τις εκλογές του ’77, την μυσταγωγία του προοδευτικού»

«Το κουβούκλιο κάνει μπάμ και μέσα απ’ την αιθάλη

ανέβηκε ένας κουρνιαχτός που’ χε διπλό κεφάλι

το ένα ήταν Θεσσαλός, στο σχήμα του Φλωράκη

το παραδίπλα ανδρεϊκός, με γεια και το μπλουζάκι

Τον λόγο τους αντανακλά σαν κάτοπτρο το πλήθος

και όπως άλλαζα βρακί μου βγήκε αυτός ο στίχος

 Μπορεί κανίβαλος ποτέ να εκπροσωπήσει τάχα

 όλους τους φίλους τους παλιούς, που έχει στη στομάχα;»

Ο Σαββόπουλος δεν κρατάει πια καμιά γέφυρα. Είναι κι αυτός ένα από τα «παιδιά με τα μαλλιά και με τα μαύρα ρούχα». Στους «βάλτους των εκλογών» δεν έχει πια καμιά θέση και τα «όνειρα του» τα κρύβει «γιατί μπορεί και οι φροϋδιστές να ’ρθούν στην εξουσία»..

 Η «παράδοση»

Ο Σαββόπουλος δεν αντιμετωπίζει την παράδοση σα ναρ­κωτικό, όπως θα κάνουν αρκετοί ομότεχνοί του – αντίθετα ακολουθεί μια γραμμή ρήξης και ταυτόχρονα διατήρησης, εκσυγχρονισμού της παράδοσης. Η θέση του είναι η ρήξη με την παράδοση, ως μούμια -αυτό «το πτώμα που μιλάει μέσα από το δικό μου στόμα»-, και ταυτόχρονα διήθηση του πραγματικού διαχρονικού  πολιτισμού μας στο σήμερα. Αυ­τή η θέση του Σαββόπουλου, που εκφράζεται και μέσα από τη μουσική του, τον κάνει ταυτόχρονα ελληνικό και παγκόσμιο, δηλαδή παγκόσμιο γιατί είναι ελληνικός, όπως και το αντίστροφο.

Ο Σαββόπουλος δεν είναι κοσμοπολίτης, πάει να πει δεν κινείται στον αέρα. Κινείται στα Βαλκά­νια, στην Ελλάδα. Όμως είναι παγκόσμιος γιατί μιλάει για τα προβλήματα της κοινωνίας του σήμερα. Έτσι, δεν είναι μίμηση του ξένου, ούτε ταυτόχρονα νεκροφιλία της παράδοσης. Δεν είναι σωβινιστής, και γι’ αυτό βαθιά εθνι­κός. Αρνείται τη σχέση του επαρχιώτη με το ξένο, το οθνείο, που από τη μια το έχει σα θεό του, αλλά ταυτόχρονα κρατάει και τη φουστανέλα του. Το τρα­γούδι του Σαββόπουλου ανταγωνίζεται επί ίσοις όροις –ή όπως πιστεύω ξεπερνάει το ξένο–, αλλά ταυτόχρονα κατάγεται από εμάς, από αυτό τον τόπο:

 «σήκω ψυχή μου δώσε ρεύμα

βάλε στα ρούχα σου φωτιά     

βάλε στα όργανα φωτιά

να τιναχτεί σαν μαύρο πνεύμα

Η τρομερή μας ή λαλιά».

Ο Νιόνιος είναι ένας «προβοκάτορας», ένας «εμπρηστής». Μέσα στο γενικό κλίμα, της απάτης, των κανιβάλων, «υπνοβατώντας σ’ ένα κράτος πού θριαμβεύει με μιαν ατέλειωτη στριγκλιά, διαφυγή καμιά» (από την μπαλάντα για τον Κοεμτζή), διαισθάνεται, κατανοεί πως χωρίς τον ρόλο της φαντασίας, χωρίς εξέ­γερση, η πολιτική, που την θεωρεί αναγκαία, είναι «στεί­ρα και βουβή».

Ο Σαββόπουλος είναι ο τραγουδιστής της εξέγερ­σης, και της φαντασίας; Σίγουρα.

«στό ‘ πα και το ’66 ένα βράδυ βροχερό

θα ‘μαι μακριά σου τότε πού θα ψάχνεις για γιατρό

 για γιατρό και δικηγόρο να σου δώσουνε γραμμή

κάτι θα λαλεί στο χώρο τούτη φταίει για το παιδί

στο ‘πα και το ’66 με τραγούδια βραχνιασμένα

είσαι σχήμα του θανάτου δεν μπορείς χωρίς έμενα

δίχως το δικό μου φόρο είσαι στείρα και μουγκή».

Το κίνημα, η πολιτική είναι αδιανόητη, στείρα και βουβή χωρίς τον ρόλο της φαντασίας, της θέλησης για ολοκληρωτική αλλαγή, μια αλλαγή χωρίς κανένα ενδιάμεσο, χωρίς καμιά διαμεσολάβηση. Ο Σαββόπουλος απέναντι σ’ ένα κίνημα που κυριαρχείται από τον ψευτο-ρεαλισμό, φέρ­νει «εκείνο το άλλο», που χωρίς αυτό δεν υπάρχει κίνη­μα. «Γραμμή» δεν αρκεί να δώσουν γιατροί και δικηγόροι, χρειάζεται και ο δικός σου φόρος.

Όμως ο Σαββόπουλος δεν είναι μόνο η εξέγερση. Ξέρει πως «Χρειάζονται κι οι γραφειο­κρατίες». Ξέρει όμως πως χωρίς την πρώτη δεν γίνεται τίποτε. Χαρακτηριστικός είναι «ο ποντικός» από τη Ρεζέρ­βα:

 «Τώρα έβγαλες ουρά και προβοσκίδα

κρύφτηκες πίσω από την εφημερίδα

κάνεις πως διαβάζεις και δεν μας χαιρετάς.

Έβγαλες στο δέρμα σου ραβδώσεις

τρέχεις σε ομάδες κι οργανώσεις

κι όλο το ρολογάκι σου κοιτάς.

Κι όμως μέσα στης κόλασης τις λαύρες

μέσα σε δακρυγόνα και περίπολα και αύρες

λάμπεις σαν το πιο πολύτιμο Ορυκτό

τούτη τη στιγμή που σπάζεις τον κλοιό.

Άσπρε, γαλάζιε ποντικέ μου χρόνια τώρα σ’ αγαπώ

 Εκείνη τη φτερούγα σου άνοιξέ’ μου και άσε με λίγο να τη δω.

Έλα χωρίς πολιτικούρες με το φτερό σου να πετάει

όχι στων μανιφέστων τίς κλεισούρες

αλλά σε κείνο κει το μπαρ που ξενυχτάει. …

Ποιος θα αναλάβει την ευθύνη

 τι θα πάει να πει στη δικαιοσύνη

 μα το δικαστήριο υψώνεται από δω

 όχι μονάχα για το στιλπνό σου το φτερό

αλλά και για την προβοσκίδα σου θαρρώ».

Σ’ αυτό του το τραγούδι, που πολλοί το θεώρησαν σφαλερά ως ύβρη κατά της πολιτικής πρακτικής, ο Σαββόπουλος ξεκα­θαρίζει πως αγαπάει τον «ποντικό». Τον ποντικό που σκά­βει. Όμως αυτός ο ποντικός έχει το φτερό του έχει και την προβοσκίδα. Κι ο Σαββόπουλος αγαπάει το φτερό του ποντικού. Ξέρει πως δεν γίνεται και χωρίς την προβοσκίδα αλλά δεν μπορεί να κάνει αλλιώς. Ο Σαββόπουλος τον αγαπάει τη στιγμή που σπάζει τον κλοιό, και λάμπει σαν το πιο πολύτιμο Ορυκτό. Και τον καλεί να’ ρθει «έξω από των μανιφέστων τις κλεισούρες», να’ ρθει «σ’ εκείνο το μπαρ που ξενυχτάει». Ξέρει πως έχει αντιρρήσεις ο «ποντι­κός». Και ο Σαββόπουλος δεν του λέει να χωρίσει, αυτός τον αγαπάει τέτοιος που είναι, μ’ όλες τις αντιφάσεις του, και ας ξέρει ότι η δικαιοσύνη δεν θα τον κρίνει μόνο για το φτερό, αλλά και για την προβοσκίδα.

Η «γενιά του 60»

Ο Σαββόπουλος γεννήθηκε και αναπτύχθηκε καλλι­τεχνικά μαζί με αυτή την περιβόητη «γενιά του 60», που έσπασε  τον ομφάλιο λώρο με την μετεμφυλιακή δομή – τόσο με το καθεστώς του αντικομουνισμού και της αμερικανοκρατίας, όσο και με εκείνο της παλιάς σταλινικής Αριστεράς.

Και βέβαια, αυτή η εμφάνιση μιας τέτοιας γενιάς δεν ήταν αποκλειστικά ελληνικό φαινό­μενο. Το ίδιο συνέβαινε σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη, και ιδιαίτερα στην Ευρώ­πη και την Αμερική. Μετά την τεράστια προσπάθεια της ανοικοδόμησης, τον ψυχρό πόλεμο, οι «πάγοι» αρχίζουν να λιώνουν και οι νέες γενιές διεκδικούν πια όχι απλά περισσότερη εργασία και αμοιβές, αλλά μια άλλη ποιότητα ζωής.

Το status quo του ιμπεριαλισμού αμφισβητούνταν από τον Τρίτο Κόσμο, Κούβα, Αλγερία, Βιετνάμ, Κίνα κλπ. Παλλόμενος και αντιφατικός, ο πραγματικός κόσμος εισέβαλε και πάλι στο παγωμένο, από τη Γιάλτα και τον ψυχρό πόλεμο, σκηνικό. Με τις ανάλογες Ιδεολογικές αναζητήσεις. Η δεκαε­τία του ’60 η δεκαετία της παγκόσμιας αναταρα­χής, της παγκόσμιας αφύπνισης ατόμων, τάξεων και εθνών.

Η αντίστοιχη ελληνική γενιά με το ένα πόδι πάταγε στην Ελλάδα της ψωροκώσταινας, της ανεργίας, της «ήττας», και από την άλλη ψαχούλευε, οσμίζονταν, έψαχνε έναν καινούργιο κόσμο, τον κόσμο της καπιταλιστικής ανάπτυξης, της κοινωνίας της κα­τανάλωσης, που για την ώρα δεν ήταν παρά ένα όραμα. Μιας γενιάς που από τη μια αναφερόταν στο αίτημα της δημοκρατίας, του «εκδημοκρατισμού», της εθνικής ολοκλήρωσης με το Κυπριακό, του τέλους του μετεμφυλιακού κράτους εκτάκτου ανάγκης και οραματιζόταν την ανάπτυξη πέρα από την καθυστέρηση και την ανερ­γία. Από την άλλη όμως, μέσα από τους αγώνες των οικοδόμων για το 7ωρο, μέσα από τη φοιτητική «αμφι­σβήτηση», που πρωτοεμφανιζόταν σε σύνδεση με την Κίνα, το Βιετνάμ, το Μπέρκλεϋ, τις πρώτες θεωρίες του Καστοριάδη, μέσα από το «Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα», την πρώτη αμφισβή­τηση του εκπαιδευτικού περιεχομένου, άνοιγε ο δρόμος σε μια πορεία που αναφερόταν στο «σύγχρονο», το καινούργιο, που εμφανιζόταν στην ελ­ληνική κοινωνία, στο αστραφτερό διυλιστήριο της Ελευσίνας που φάνταζε στα μάτια μας τότε σαν μια εικόνα από την «Κόκκινη έρημο» του Αντονιόνι.

Μέσα λοιπόν σ’ εκείνο το πολιτικοκοινωνικό καζά­νι, τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1960, του 114, του 15%  για την παιδεία, όταν η Ελλάδα είναι πρώτη χώρα στον  κόσμο, το 1964, σε μέρες απεργίας, και το  ’65 αρχίζει ό αγώνας ενάντια στη βασιλεία, διαμορφώνεται μια ολόκληρη γενιά με έμβλημα τα Ιου­λιανά, 70 μέρες διαδηλώσεων καθημερινά, αδιάκοπα. η διαδήλωση είχε γίνει ο κόσμος μας. Το απόγευμα διαδήλωση –κάποτε σύγκρουση– και το βράδυ καλοκαιρινό σινεμά, η «Κραυγή» του Άντονιόνι, οι «Στάχτες και διαμάντια» του Βάιντα, ο Γκοντάρ και τα έργα της ελλη­νικής «αμφισβήτησης», που πρωτοεμφανίζονται με τον Μανθούλη κ.λπ.

Μέσα σ’ αυτό το κλίμα, εμφανίζεται ο Διο­νύσης Σαββόπουλος. Δίπλα στους «ογκολίθους», τον Χατζιδάκι και τον Θεοδωράκη, φαντάζει πολύ μικρός, πολύ νέος, πολύ περιθωριακός. Για την ώρα μπορεί μόλις να γεμίζει τα θέατρα στις πρώτες εμφανίσεις του στην Αθήνα με τη «Συννεφούλα», το «Βιετνάμ», τη «Διαδήλωση», την «Παράγκα». Όμως ήταν κιόλας μια καταπληκτικά νέα φωνή, που εκφράζει το τότε «περιθω­ριακό» στοιχείο της εποχής, που ήδη δονούσε το πιο προχωρημένο κομμάτι της νεολαίας των «Λαμπράκη­δων», το φοιτητικό.

Η γενιά του «114» φαινόταν πως «φυσιολογικά», μέσα από την εξέλιξή της σε μια  Ελλάδα που άλλαζε ραγδαία, θα μετεξελίσσονταν ομαλά στη γενιά του 1968, πράγμα που όμως δεν μπόρεσε να γίνει. Η ελληνική πραγματικότη­τα ήρθε να προβάλει ένα απαίσιο φάσμα θρεμμένο από το παρελθόν –με όλες τις επιβιώσεις του εμφυλίου πολέ­μου – τη στρατιωτική δικτατορία, που αποτέλεσε την ύστατη απόπειρα να σταματήσει ο «εκσυγχρονισμός». Η έλευση της δικτατορίας συνέτριψε στην ουσία τη γενιά του 114 ως φορέα μιας νέας πολιτικής. Παρ’ όλο που σήκωσε το μεγαλύτερο βάρος της αντίστασης στη χούντα μέχρι τα 1971-72, η μάχη της σε μια εποχή που η δικτατορία είχε όλα τα ατού μαζί της την εξάντλησε, πέρασε στο περιθώριο και την ιδιώτευση: «Σαν βγω απ’ αυτή τη φυλακή κανείς δεν θα με περιμένει, οι δρόμοι θα’ ναι αδειανοί και η πολιτεία μου πιο ξένη».

Και η μεταπολίτευση ήρθε να ολοκληρώσει τη δια­δικασία. Το κραυγαλέο «αντιφασιστικό – αντιιμπεριαλιστικό» κλίμα επέτρεψε τη συνένωση ανάμεσα σε δυο γενιές που αποτέλεσαν τη βάση του νέου πολιτικού-πολιτιστικού κατεστημένου, τόσο της παλιάς γενιάς του εμφύλιου πολέμου όσο και της λεγομένης γενιάς του Πολυτεχνείου. Αν ψάξουμε όλα τα κόμματα, θα βρούμε ένα περίεργο κενό σε ορισμέ­νες ηλικίες – που θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε σαν γενιά του 114. Το πολιτικό προσωπικό της μεταπολίτευ­σης θα διαμορφωθεί από τις αμέσως μεγαλύτερες ή νεότερες ηλικίες.

«Όποιος αγαπάει τρώει βρώμικο ψωμί

και οι πόθοι του ακολουθούνε υπόγεια διαδρομή!»

Η γενιά του 114 ακολουθεί βασικά τον δρόμο της ιδιώτευσης και αποτελεί το μεγαλύτερο κομμάτι της ανένταχτης αριστεράς. Αυτή την άρ­νηση της ένταξης, την εκφράζει με τον καλύτερο τρόπο ο Σαββόπουλος, που στις εκλογές του ’77 περιγράφει την «έρημη χώρα» των εκλογών με αριστουργηματικό τρόπο.

Ας κρατήσουν οι χοροί 

Και πολύ σύντομα, ήδη από το 1983, θα κάνει το επόμενο, το αποφασιστικό βήμα. Θα εγκαταλείψει τον αδιέξοδο μεσσιανισμό της Αριστεράς, που στην εξουσία μεταβάλλεται σε τέρας, για να βρει τον δρόμο που θα τον φέρει στον χώρο που πια δεν θα εγκαταλείψει ποτέ, εκείνον του λαϊκού σώματος. Ο Σαββόπουλος θα γίνει πλέον λαϊκός, πανεθνικός, κομμάτι και έκφραση ολόκληρου του έθνους. Οι χοροί θα συνεχίζονται

αλλά θα βρούμε αλλιώτικα

στέκια επαρχιώτικα βρε

ώσπου η σύναξις αυτή

σαν χωριό αυτόνομο να ξεδιπλωθεί

…..

Kι είτε με τις αρχαιότητες

είτε με ορθοδοξία

των Eλλήνων οι κοινότητες

φτιάχνουν άλλο γαλαξία

Τι να φταίει η Bουλή

τι να φταιν οι εκπρόσωποι

έρημοι και απρόσωποι βρε

αν πονάει η κεφαλή

φταίει η απρόσωπη αγάπη που `χε βρει

Mα η δικιά μας έχει όνομα

έχει σώμα και θρησκεία

και παππού σε μέρη αυτόνομα

μέσα στην τουρκοκρατία

Να μας έχει ο Θεός γερούς

πάντα ν’ ανταμώνουμε

και να ξεφαντώνουμε βρε

με χορούς κυκλωτικούς

κι άλλο τόσο ελεύθερους σαν ποταμούς

Και στης νύχτας το λαμπάδιασμα

να πυκνώνει ο δεσμός μας

και να σμίγει παλιές κι αναμμένες τροχιές

με το ροκ του μέλλοντός μας.

Πρόκειται για ένα ολόκληρο πρόγραμμα, της ελληνικής διαχρονίας (είτε με τις αρχαιότητες/είτε με ορθοδοξία) όπου οι παλιές κι αναμμένες τροχιές της παράδοσής μας θα σμίγουν με το ροκ του μέλλοντος μας.  Και το 1989, μετά την ολοκλήρωση της ιστορικής αποτυχίας  της Αριστεράς, μπροστά στην πρόκληση της εξουσίας, όταν θα καταρρέει ο υπαρκτός σοσιαλισμός και η ελληνική πασοκική εκδοχή του θα βυθίζεται στα σκάνδαλα, θα προσυπογράψει την ετυμηγορία που πλέον έχει εκδώσει η ιστορία:

«Έχει αποτύχει, ας το πάρει, σύμπασα η Αριστερά
έξαλλα πλήθη, το ποτάμι το “εγώ” του Πασοκά.
Ήθελε αλλαγή πάντων των άλλων, δίχως να αλλάξει αυτός
κι ήρθε η πληρωμή, πέτρες σκανδάλων, σήψη πάντων προπαντός.»

Σαν επίλογος

Εμείς, του `60 οι εκδρομείς,
απόμακροι εξ αρχής
εκτός παραδομένου κόσμου εμείς,
ανήλικοι διαρκώς,
μα κι απ’ το καθεστώς
αμόλυντοι ευτυχώς, εμείς.

Εμείς, μιας δίψυχης ωδής
παράλογα ανοιχτής,
με συμπεριφορές ανατροπής,
και της βαθιάς μας ζωής
της συντηρητικής,
εμείς οι εκκρεμείς.

Χρονιές, με αίμα και φωτιές
και Χούντας κι Ιουλιανές,
και της μεταπολίτευσης φωνές,
αυτού του συρφετού,
του δημοκρατικού
του νέου εγωισμού, εμείς.

Τι φταίνε τώρα οι μαύροι κυβερνώντες,
τα “Κάππα”, τα “ΠΑΣΟΚ” και τα “Νου Δου;”
Εμείς το εμφυσήσαμε το νέφος
που εντός του επωάσθηκαν όλοι αυτοί,
εμείς με τις αιώνιες τις δυσθυμίες μας
με το κενό και με το αμφισβητώ
σαν πετρωμένοι μέσα στο καθιστικό
να ζεις τον θάνατό σου,
για τους άλλους, δεν έχει τέτοιο επάγγελμα εδώ,
δεν έχει πια τραγούδι θεϊκό.

Με τον Διονύση Σαββόπουλο είμαστε συνομήλικοι, μας χωρίζουν μόλις δύο χρόνια και διανύσαμε εκ παραλλήλου έναν μακρύ και μεγάλο δρόμο. Κάποιες στιγμές οι δρόμοι μας θα αποκλίνουν και εγώ με την ιερή μανία του (κοσμο)διορθωτή, τον υπέβαλα σε κριτική, κάποτε σκληρή, κάποτε βλακωδώς, για τις επιλογές του – μιας κάποιας «ενηλικίωσης», ενός κάποιου «καθιστικού». Ωστόσο, δεν έπαψα ποτέ να τον νιώθω ως ένα alter ego  –δικό μου και των συντρόφων μου–, καθώς, μέσα από διαφορετικά μονοπάτια, ακολουθούσαμε την ίδια διαδρομή: Από τη μεγάλη ουτοπία της Επανάστασης, «μέσα σε δακρυγόνα και περίπολα και αύρες», σε μια νέα μεγάλη ή ίσως ακόμα μεγαλύτερη Ουτοπία, εκείνη της αναστημένης Ελλάδας, και προπαντός των ανθρώπων της με χορούς κυκλωτικούς.

Δεν έπαψα ποτέ να πιστεύω και να νιώθω βαθιά μέσα μου πως εξέφραζε με τη μεγαλοφυΐα του εντελέστερα όλα αυτά που πίστευα και για τα οποία μαχόμουν. Και το πιο σπουδαίο είναι πως έτσι νιώθουν και ένιωθαν όχι μόνο του «60 οι εκδρομείς», αλλά ίσως εκατομμύρια Έλληνες, ζωντανοί και κάποτε νεκροί, νέοι και γέροι, άνδρες και γυναίκες. Και αυτό μετριάζει, όσο αυτό είναι δυνατό, τη βαθιά μου θλίψη.

Καλό ταξίδι συνεκδρομέα.

ΥΓ. Γράφοντας δυο λόγια για τον μεγάλο ποιητή και μουσικό Διονύση Σαββόπουλο, επέλεξα το μεγαλύτερο μέρος του κειμένου να περιλαμβάνει στίχους από τα έργα του. Ίσως μάλιστα θα έπρεπε να κάνω ένα κείμενο αποκλειστικά με δικά του λόγια. Πάντως επιφυλάσσομαι να επανέλθω με κάτι ίσως περισσότερο ολοκληρωμένο. Στο μεταξύ, η καλύτερη τιμή στη μνήμη του θα είναι να ξανακούσουμε τα τραγούδια του.

Πηγή: ardin-rixi.gr

Ο Διονύσης Σαββόπουλος, μία από τις πιο εμβληματικές μορφές της ελληνικής μουσικής σκηνής, αφήνει πίσω του ένα πλούσιο έργο και λόγο που αντανακλά τη σκέψη, τις ανησυχίες και το πάθος του για την Ελλάδα και τον κόσμο. Aν και για κάποιους αιρετικός ή διχαστικός, ο δημιουργός Διονύσης Σαββόπουλος έδινε πάντα  τροφή για σκέψη -είτε συμφωνούσε κανείς με τις θέσεις του, είτε όχι.

Βαθιά συνειδητοποίημένος των κοινωνικών και πολιτικών ζητημάτων της νεώτερης Ελλάδας, ο Διονύσης Σαββόπουλος μοιράστηκε μέσα από τους στίχους και τις συνεντεύξεις του μια μοναδική ματιά για τη ζωή και τον πολιτισμό.

Σε προσωπικές του εκμυστηρεύσεις, με λόγια δεικτικά και συχνά αυτοσαρκαστικά, είχε πει πως «το αυτί είναι το μοναδικό γυμνασμένο σημείο του σώματός μου», δείχνοντας τη σημασία που έδινε στην ακρόαση και τον ήχο ως μέσο έκφρασης ενώ συχνά, όταν αναφερόταν στην ιστορική συγκυρία της Μεταπολίτευσης, τόνιζε τη διττή φύση της ελληνικής κοινωνίας και τις αλλαγές που αυτή επέφερε, αλλά και τους περιορισμούς που παρέμειναν, συνδέοντας έτσι την τέχνη του με την πολιτική πραγματικότητα.

Τα λόγια του Σαββόπουλου στους στίχους του είναι συχνά φορτισμένα με μελαγχολία και ρεαλισμό. «Η ζωή αλλάζει δίχως να κοιτάζει τη δική σου μελαγχολία κι έρχεται η στιγμή για ν’ αποφασίσεις με ποιους θα πας και ποιους θ’ αφήσεις» έλεγε ενώ σε πιο φιλοσοφικές αναζητήσεις που έγιναν σύνθημα σημείωνε:

«Κείνο που με τρώει, κείνο που με σώζει είναι που ονειρεύομαι σαν τον Καραγκιόζη».

Ο Σαββόπουλος ήταν οξυδερκής, τολμηρός, και ποτέ δεν δίστασε να εκφράσει την κριτική του για την κατάντια και τις αδικίες της εποχής -με όποιο κόστος.

Σε πρόσφατη συζήτησή του με τον Ευάγγελο Βενιζέλο, στο πλαίσιο του συνεδρίου για την επέτειο των 50 χρόνων της Μεταπολίτευσης, προσέγγισε το θέμα με τη σοφία και τη γνώση ενός ανθρώπου που έχει ζήσει την ιστορία από μέσα, επισημαίνοντας τόσο τις προόδους όσο και τις οπισθοδρομήσεις της ελληνικής δημοκρατίας.

Ο λόγος του Διονύση Σαββόπουλου μοιάζει με μια μακρά συνομιλία με το κοινό του, έναν ειλικρινή διάλογο που αποτυπώνει με ακρίβεια το πνεύμα μιας ολόκληρης εποχής, αλλά και την ατομική και συλλογική πορεία προς την ελευθερία και τη δικαιοσύνη καθώς τα τραγούδια και οι δηλώσεις του παραμένουν ζωντανά στον χρόνο, αποτελώντας πηγή έμπνευσης για όσους αναζητούν το βάθος και την αλήθεια μέσα στην τέχνη και την κοινωνία.

Με δεινότητα να να συνδυάζει σαρκασμό, φιλοσοφική και κριτική σκέψη όσα έχει μοιραστεί με εμάς μέσα από το έργο αλλά και τις συνεντέυξεις του έχουν ολλαπλά αποτυπώματα. Παρακάτω ακολουθούν χαρακτηριστικά αποσπάσματα από κάποιες από αυτές που επιβεβαιώνουν το βάθος και την ευστοχία του λόγου του:

«Για μένα η Μεταπολίτευση τελείωσε πια όταν ολοκληρώθηκε η κυβερνητική θητεία του ΣΥΡΙΖΑ. Εκεί έπεσε η αυλαία. Τα είχαμε δει όλα, είχαμε λιγότερες ψευδαισθήσεις πια».

«Ο Κωλοέλληνας κατοικεί μέσα στον καθένα μας. Είναι κατάλοιπο βαριάς κληρονομιάς και τον έχουμε υπό σχετικό έλεγχο. Μερικές φορές όμως εμφανίζεται συλλογικά με άναρθρες κραυγές και ουρλιαχτά».

«Κάνεις μια βουτιά στον εαυτό σου και εκεί μέσα συναντάς όλους τους άλλους. Συχνά επικαλείσαι πρόσωπα φίλων ή δασκάλων για να σου πουν πώς το βλέπουν».

«Μια ωραία συναυλία είναι σαν ένα λουτρό μέσα μας. Φεύγουν οι κακίες, οι μικρότητες και βγαίνεις σαν καινούργιος. Μια μεθυστική στιγμή, αυτή είναι η χαρά μιας συναυλίας…»

«[Η πηγή της δημιουργίας] Είναι μόνον εσωτερική ανάγκη, αλλά είμαι ευγνώμων που ενδιαφέρεται ο κόσμος. Φανταστείτε να μην ενδιαφερόταν και να έμενα μόνο με την εσωτερική μου ανάγκη!»

«Ακούω συχνά το παιδί μέσα μου. Από αυτό ξεκινάει η λαχτάρα, αυτό πρώτο τη νιώθει. […] Κορόιδο είμαι να το αφήσω να μεγαλώσει; Αυτό με τρέφει.»

«Στην προφορική παράδοση ανήκω. Οι τραγουδοποιοί υπηρετούμε μια τέχνη που υπάρχει πριν από τη γραφή… Ξεκινάει από την πρώτη φορά που χάθηκα πολύ μικρό παιδάκι στον δρόμο. […] Καταλάβαινα αλλά δεν μπορούσα να απαντήσω. […] Ξεκινάω με αυτό γιατί θέλω να καταλήξω στο τι ευγνωμοσύνη νιώθω με τις λέξεις. Με το ότι μιλάμε οι άνθρωποι».

«Αν ο Καραγκιόζης κουραστεί να φορτώνεται την αθλιότητα στη καμπούρα του και παραιτηθεί, τότε ποιός θα την αναλάβει; Μ’ αυτό το ερώτημα αρχίζει κανείς να γίνεται τραγουδιστής»

«Η δημοκρατία πρέπει να βρει το σύγχρονο αφήγημά της. Να βρει τις λέξεις. Θα το κάνει η δημοκρατία. Κι όταν λέω η δημοκρατία, εννοώ όλοι εμείς. Εμείς θα το κάνουμε».

«Η γενιά μου χάρισε στην Αριστερά τα καλύτερά της χρόνια. […] Μετά τη δικτατορία αν δεν ήσουν αριστερός δεν έβγαζες ούτε γκόμενα. Ε, λάβουμε τις αποστάσεις μας, ειλικρινείς ήμασταν και στη συστράτευση μαζί της και στην αποστασιοποίησή μας».

«Η μήτρα του λαϊκισμού είναι η προσπάθεια να γίνεις συμπαθής. Απολύτως. Διότι προσπαθούν να δείξουν ότι είναι κάτι που οι ίδιοι δεν είναι. […] Και τι ψηφοδέλτια ήταν αυτά για το Ευρωκοινοβούλιο; Ολο σελέμπριτις, αθλητές, τραγουδιστές, παίκτες ριάλιτι, παρουσιαστές…»

«Μ’ άρεσαν πάρα πολύ ορισμένα κέντρα λαϊκής μουσικής που στις πίστες τους ένας νέος κόσμος χόρευε πατείς με πατώ σε, υπέροχα! Τι καλαματιανά ήταν εκείνα! Τι τσιφτετέλια! Τι ζεϊμπέκικο! Και παιδιά, 20-25 χρόνων! Πού τα μάθανε; Πρώτη μου φορά είδα αυτή τη νεολαία τόσο αστραφτερή! Αγόρια, κορίτσια, σαν τα κρύα τα νερά, σαν λουλούδια του μπαχτσέ, καμιά σχέση μ’ εκείνες τις προβληματισμένες με τα ταγάρια, ούτε και με τις άλλες τις τσαπερδόνες με τα μοντελάκια… Ξανασυναντούσα επιτέλους μια καινούργια αθωότητα. Δεν μπορώ πια να παρακολουθήσω αυτή τη μανία να γυρεύουμε την παρηγοριά και τη λύτρωσή μας όσο γίνεται πιο μακριά από το στενό μας περιβάλλον. Βλέπω νέους μουσικούς να τοποθετούν τη δικαίωσή τους όσο γίνεται πιο μακριά – στη Νέα Υόρκη, στο Λος Άντζελες, αν μπορούσαν θα την τοποθετούσαν και στον Άρη. Ή βλέπω άλλους, που νιώθουν αίφνης μεταφυσικές ανησυχίες αλλά επ’ ουδενί δέχονται ότι μπορεί να τους αφορά ο θεός των πατέρων τους. Και πού πάνε; Μήπως σε καμιά εκκλησία ή έστω στο Άγιον Όρος; Όχι. Θέλουν τον πιο μακρινό Θεό. Όσο πιο μακριά γίνεται. Στην Ινδία, στο Όρεγκον, δεν ξέρω πού. Υπάρχουν άνθρωποι δηλαδή, ευαίσθητοι, δε λέω, που τοποθετούν τη λύση όσο γίνεται πιο μακριά, επίτηδες λες για να μείνουν εσαεί αλύτρωτοι. Μα τι απιστία είναι αυτή! Τι εβραϊσμός! Τι καινούργιος δαιμονισμός!…».

«Είμαστε μια Ανατολή που θέλησε να γίνει Δύση. Τα παλιά χρόνια το διαχειριστήκαμε πολύ καλά αυτό. Υπάρχει πολλή Δύση στη Φιλοσοφία μας, στον Μεγαλέξανδρο, στους Σελευκίδες, στην Αλεξάνδρεια, στην Κλεοπάτρα, στον Αντώνιο ή στον Ιουστινιανό. Αλλά όλο αυτό ηττήθηκε το 1453 στα τείχη της Κωνσταντινούπολης. Μετά γίναμε κομμάτι της Ανατολής, αλλά στα νεότερα χρόνια μάς ξαναβρήκε αυτό που απωθήσαμε. Ας θυμηθούμε τον Ρήγα Φεραίο, τον κόμη Καποδίστρια, τον Τρικούπη, τον Βενιζέλο. Είμαστε σταυροδρόμι. Αυτό είμαστε κι αυτό ακριβώς είναι που πρέπει να διαχειριστούμε».

«Εγώ δεν θα εξαιρούσα από τους Κωλοέλληνες ούτε τον εαυτό μου. Καθένας μας, λιγότερο ή περισσότερο, έχει φερθεί κωλοπαιδίστικα κάποιες στιγμές, από το να πετάξεις ένα σκουπίδι μέχρι το να κλέψεις την εφορία ή να προσβάλεις τον άλλο. Το θέμα είναι να το ξέρουμε και να μην επιτρέπουμε να γίνεται καθεστώς. Γιατί αυτό είναι το πρόβλημα. Κάποια στιγμή οι κωλοέλληνες έγιναν καθεστώς»

«Μα ήταν μια λαμπρή εποχή. […] Αισθανόμασταν μια ασφάλεια, είχαμε αισιοδοξία, ήταν σαν να δόθηκε ένα σύνθημα να βγουν από τις υπόγειες στοές τους οι πολίτες β΄ κατηγορίας, έξω επιτέλους. Να μπουν κι αυτοί στο παιχνίδι» είχε πει για την ιστορική συναυλία του στο Ολυμπιακό Στάδιο με 80.000 θεατές το 1983.

«Είπα ότι το Φεστιβάλ είναι ένας πολυέλαιος που κρέμεται στον αέρα χωρίς τοίχους, χωρίς δάπεδο, κρέμεται στο πουθενά. […] Είχαμε για πρώτη φορά μια τέχνη κρατική και επιχορηγούμενη, όπως στις χώρες του ανατολικού μπλοκ» είπε για την άρνηση παραλαβής βραβείου το 1976.

«Οι νέοι τη δεκαετία του 60 υπήρξαμε τυχεροί. Δέκα χρόνια μετά το τέλος του εμφυλίου και της κλεισούρας, τα χειρότερα είχαν περάσει και ο δρόμος ήταν ανοιχτός μπροστά μας».

«Το φοιτητικό κίνημα [πριν το 1965] ήταν τελείως ανεξάρτητο. Δεν έπαιρνε γραμμή από τα κόμματα αλλά τα κόμματα παίρνανε γραμμή από το φοιτητικό κίνημα».

«Μια πολύ ευτυχισμένη στιγμή της ζωής μου είναι η πρώτη φορά που έκανα έρωτα. Ήμουν τόσο χαρούμενος και συγκινημένος που γελούσα ξάπλα δίπλα στο κορίτσι»

«Με ξεφώνισαν κατά καιρούς, και όχι μια και δυο φορές. Μόνο προδότη που δεν με είπανε, μολονότι έγιναν και τέτοιοι υπαινιγμοί. Εκλεκτοί συνάδελφοι, που τους συμπαθώ πάντα ‒δεν λέω το όνομά τους για να τους προστατεύσω, έχει περάσει καιρός, θα το έχουν μετανιώσει υποθέτω‒ λέγανε σε συνεντεύξεις τους ‘το έκανε για τα λεφτά’, ένας άλλος ‘πουλήθηκε’. Μια άλλη ‘θα του ανοίξω το κεφάλι’. Άγνωστοι με ξεφωνίζανε στον δρόμο, ήταν κανονική διαπόμπευση. Τα κατάπινα όλα αυτά, δέκα κιλά πήρα, διότι άνθρωπος είμαι, θέλω να με αγαπούν. Και εξάλλου, είναι στη φύση του καλλιτέχνη να θέλει να τα έχει καλά με όλους. Αλλά ακόμα πιο βαθιά στη φύση του είναι η ανάγκη να λέει αυτό που αισθάνεται, ξεχνώντας το κόστος. Όταν το θυμάται, είναι αργά, κι όταν πάει να ξαναγράψει, το ξεχνάει πάλι».

«Όλη η τέχνη είναι μια απάτη. Λέει ψέματα για να πει την αλήθεια».

«[Ο μεγαλύτερος δαίμονας της φυλής μας είναι] Ο διχασμός. Πολλά έθνη, βέβαια, έχουν διχαστεί άγρια μεταξύ τους. Και οι Αμερικανοί και οι Άγγλοι, όπως το περιγράφει απολαυστικά η Σώτη Τριανταφύλλου στο βιβλίο της Το τέλος του κόσμου σε αγγλικό κήπο, και οι Ισπανοί κ.λπ., αλλά κάποτε σταμάτησαν. Τα βρήκανε. Ενώ εμείς συνεχίζουμε με άλλον τρόπο κάθε φορά. Στην Ελλάδα ο εμφύλιος δεν σταματά ποτέ, απλώς αλλάζει μορφή».

«Η Θεσσαλονίκη για όλους τους Έλληνες παίζει το ρόλο της αγαπημένης θείας όταν χάσουμε τη μητέρα μας. Μητέρα μας ήταν η Κωνσταντινούπολη. Μας απομένει η αγαπημένη της αδερφή…»

«Σ΄εμένα η μνήμη δεν είναι νοσταλγία, είναι αυτογνωσία. Σου λέει κάθε φορά ποιος είσαι, από πού έρχεσαι, τι σημασία έχουν οι πράξεις σου, σε συναρμολογεί».

«Μερικές φορές η αόρατη παρουσία των πεθαμένων μου, είναι πιο έντονη στη ζωή μου απ’ ότι των ζωντανών».

«[Η Ελλάδα] Αντέχει, δεν είναι τυχαία χώρα. Μου φαίνεται αδιανόητο να χαθεί η Ελλάδα, μου φαίνεται αδιανόητο να χαθεί η ελληνοφωνία. Εξαρτάται βέβαια κι από μας, καλό είναι να’χουμε το νου μας».

«Προσπάθησα να δώσω νόημα στα χρόνια που μας χαρίστηκαν. Γιατί τα χρόνια τρέχουν χύμα κι εμείς τους δίνουμε ένα σχήμα…»
«Θα περάσουνε τα χρόνια, θα πεθάνουν και οι δυο, μα η Ελλάδα δεν πεθαίνει και ας έχει πυρετό».

«Η Μεταπολίτευση είναι σίγουρα μια στιγμή ιστορική, έρχεται ο Καραμανλής με το αεροπλάνο του Ζισκάρ Ντ’ Εσταίν, ο Ανδρέας, η Μελίνα, έρχονται εκτοπισμένοι από τα νησιά, από τις φυλακές. Επίσης επιστρέφουν χιλιάδες εμιγκρέδες που είχαν φύγει λόγω της χούντας. Χιλιάδες σπίτια γιορτάζανε, ο κόσμος έπαιρνε στους ώμους του τους πολιτικούς του ηγέτες. Ήταν ένα πανηγύρι αλλά και μια ιστορικά στιγμή».

«Πρέπει τα παιδιά να μάθουν ότι πρέπει να προστατεύουν και αν χρειαστεί να υπερασπιστούν τη δημοκρατία».

«Το 1974 που έπεσε η χούντα έγραψα ένα τραγούδι για την Κύπρο και το έδωσα να το τραγουδήσει η Μελίνα Μερκούρη σε γήπεδο κατάμεστο. Η Μεταπολίτευση ήθελε γήπεδα με επικά τραγούδια, εγώ είμαι άλλη πάστα, μου αρέσει η ειρωνεία και ο λυρισμός».

«Το έργο μου επηρεάζεται από την πραγματικότητα και μετά πλάθεται μέσα μου».

«Η καμπύλη της Μεταπολίτευσης είναι και η καμπύλη του έργου μου».

«Αν ο σημερινός αντιεξουσιαστής έφηβος κατεβαίνει στους δρόμους για να κάψει την Αθήνα, δεν τον καταλαβαίνω… Εμείς δεν κάναμε έτσι… Ο κόσμος σήμερα θέλει αλλαγή,  όπως εκείνος του Woodstock, αλλά δεν θέλει μπάχαλο και διάλυση».

«Η γενιά μου ήταν αριστερής συμπεριφοράς και συντηρητικής ψυχοσύνθεσης. Πολιτικά απέτυχε».

«Η τεχνολογία έκανε άλματα, ο άνθρωπος πήγε στο φεγγάρι, βρήκε το χάπι και ο γυμνασιάρχης επέμενε να είμαστε κουρεμένοι γουλί. Μας υποχρέωνε να φοράμε εκείνο το πηλήκιο με τη κουκουβάγια. Ε, δεν πήγαινε έτσι… Εμείς καταρχήν ήμασταν θυμωμένοι με τους μπαμπάδες και τις μαμάδες και ότι τους έμοιαζε, με μια εκκλησία ηθικολόγα με ένα Θεό τιμωρό. Δηλαδή, το δραματάκι της μικρής μας εστίας, το προβάλαμε πάνω στη μεγάλη σκηνή της αμφισβήτησης. Αυτό έγινε».

«Όταν ήμουν πολύ νέος, αμφισβήτησα τους γονείς μου για να υπάρξω, και μαζί με αυτούς αμφισβήτησα και ότι τους ψυχαγωγούσε, τη Βέμπο, τον Χαιρόπουλο κτλ. Αλλά μεγαλώνοντας σου λείπουν οι γονείς σου, όπως τώρα τα Χριστούγεννα και σιγά-σιγά ένιωσα ότι μου λείπει και αυτό που τους ψυχαγωγούσε, εκείνα τα τραγούδια».

«Όταν ήμασταν έφηβοι πηγαίναμε στα πάρτι και ακούγαμε τους Platters, χορεύαμε slow με τα κορίτσια, τότε ήταν αρρένων και θηλέων, το πάρτι ήταν ο μόνος τρόπος να συνευρεθείς. Αλλά ταυτοχρόνως πηγαίναμε και στον αυλόγυρο της εκκλησίας και στις διαδηλώσεις. Το τραγούδι είναι μια σύνθεση που προσπαθεί να ενώσει το πάρτι, την ψαλτική υμνογραφία της εκκλησίας, τη διαδήλωση». Πρόσθεσε ότι η δική του γενιά ήταν «αριστερής συμπεριφοράς και συντηρητικής ψυχοσύνθεσης».

«Δεν μπορώ να κάνω τη δουλειά μου, αν δεν λέω αυτό που αισθάνομαι, ακόμα κι όταν αυτό δεν είναι δημοφιλές. Θα ‘θελα να μου το αναγνωρίσετε αυτό. Μου το ζήτησαν, αλλά δεν έγινα υπουργός, δεν έβγαλα λεφτά, δεν πήρα αξιώματα, ζω από τη δουλειά μου, δηλαδή ό,τι βγάζει το ταμείο»

«Όταν [ο Χατζιδάκις] έγραψε (τραγούδια) για τη Βουγιουκλάκη, δεν έγραφε ως μη σοβαρός. Έγραφε ως μη σοβαροφανής… Διαμόρφωσε το αυτί μας…. Ήταν ένας βασιλιάς, ο μόνος βασιλιάς που γνώρισα επί Γης. Θαυμάσιος άνθρωπος και υπέροχος συνθέτης».

«Η μουσική δημιουργεί φυλές. Πάντα υπήρχαν και υπάρχουν τραγούδια που γίνονται σημαίες ή εθνικοί ύμνοι πολλές φορές για έναν ολόκληρο λαό. Ας πούμε, η Συννεφιασμένη Κυριακή είναι σαν εθνικός ύμνος, όλοι ενωνόμαστε σε αυτό το τραγούδι. Πολλές φορές όμως αντιπαθούμε έναν κόσμο επειδή αντιπαθούμε τα τραγούδια που τα ακούει ή το ανάποδο».

«Χρειαζόμαστε νέους ανθρώπους που έχουν τη γενναιότητα να σκεφτούν περισσότερο, να τολμήσουν να προσπαθήσουν για ένα καινούργιο αφήγημα της χώρας μας».

«Ο κόσμος ακολούθησε τις κατευθύνσεις των πολιτικών που ήταν ευχάριστες γιαυτό τους ψηφίσαμε, δανειστήκαμε και στο τέλος χρεοκοπήσαμε. Η ειρωνεία με τον θυμό είναι ότι δεν θυμώσαμε επειδή αλόγιστα και αντιπαραγωγικά δανειζόμασταν και χρεοκοπήσαμε. Θυμώσαμε με τους πολιτικούς επειδή δεν είχαν την ικανότητα να συνεχίσουμε να δανειζόμαστε και να αναβάλλεται επ’ άπειρον η χρεοκοπία. Τώρα τα πράγματα φαίνονται πιο υγιή από ότι τα προηγούμενα χρόνια».

«Τί θα ήταν η Αθήνα χωρίς όλα αυτά τα παιδιά που εντελώς ξαφνικά και χωρίς συγκεκριμένο λόγο φεύγουν από τους μικρόκοσμους που ανήκουν και καταφτάνουν στην πρωτεύουσα και τα δίνουν όλα και το περίσσευμά τους επί πλέον;»

«Το φορτηγό είναι μαγικό πράγμα. Ξέρεις εθνική οδός, πικροδάφνες, πλαστικά μπουκάλια στην άκρη, σιδεράδικα και τζουκ-μποξ και εν τέλει η Ομόνοια, όπως ακριβώς την είχε αγαπήσει πριν 20 χρόνια ο Νίκος Κούνδουρος, σαν μια τεράστια τρύπα δηλαδή, που όμως δεν θέλει να είναι τρύπα και γι’ αυτό φέγγει…»

«Συχνά όμως ξέμενα και τότε με συμμάζευε πότε ο Λοΐζος, πότε ο Μαμαγκάκης, α ναι και ο Γιάννης Μαρκόπουλος. Συγκεκριμένα, το καλοκαίρι του ’64 γύρναγα άστεγος και νηστικός και κάθε βράδι διερρήγνυα τα γραφεία του Συλλόγου Μπέρτραντ Ράσσελ για την ειρήνη, έστρωνα κάτω αφίσες… και κοιμόμουν κι’ έφευγα σκαστός το πρωί.»

«Δεν ανήκω σε κανένα κόμμα ή παράταξη. Νομίζω ότι όποιος προσχωρεί σε κόμμα, διαιωνίζει το αδιέξοδο στο οποίο βρισκόμαστε και σαν άτομα και σαν λαός εδώ και δεκαετίες».

«Πράγματι είμαι ένα περίεργο είδος αριστερού που γεννήθηκε με τον εμφύλιο και που δεν δέχεται να εκλέξει με τους όρους που του θέτει αυτός ο εμφύλιος».

Mια συλλογή αποσπασμάτων από συνεντέυξεις του Διονύση Σαββόπουλου στον Ευάγγελο Βενιζέλο, την Καθημερινή, τον Τχυδρόμο, την Parallaxi, τον ΣΚΑΙ και τη LIFO.

Πηγή: in.gr

Υπάρχει μια ενιαία Μεταπολίτευση ή επιμερίζεται σε τόσες όσοι και οι άνθρωποι που τη βίωσαν; Και πόσο εκτείνεται; Για την έναρξη δεν αμφιβάλλει κανείς, για τη λήξη της, όμως; Πότε τελειώνει; Το ερώτημα επιδέχεται πολλές απαντήσεις, αλλά φέτος η γιορτή είναι μία: 50 χρόνια από την αποκατάσταση της Δημοκρατίας. Το Φεστιβάλ Αθηνών – Επιδαύρου ζήτησε από τον ιδανικό οικοδεσπότη να οργανώσει τη δική του – δική μας γιορτή στο Ηρώδειο, στις 8 και 9 Ιουλίου. Κι εκείνος επέλεξε τη σύνθεση, με δικές του αφηγήσεις και τραγούδια-σταθμούς, ένα πλέγμα ερμηνευτών και ρυθμών, που μπορεί να εστιάζει στη δεκαετία 1973-1983, αλλά επί της ουσίας ανοίγει πολλά κεφάλαια τέχνης και ζωής.

«Διαλέγω τραγούδια που αναφέρονται κάπως στο κοινωνικό και πολιτικό κλίμα της εποχής. Αλλά η εποχή δεν αποτυπώνεται μόνο σ’ αυτά. Μπορεί να τραγουδούσες με ενθουσιασμό Μίκη Θεοδωράκη και ύστερα από λίγο σου κόλλαγε το “Κυρά Γιώργαινα ο Γιώργος σου πού πάει!”. Διότι και η ελαφρότητα έχει δικαίωμα στην ψυχή. Θα έχουμε και τέτοια, να μην ξεχνιόμαστε».

Ο Διονύσης Σαββόπουλος κρατάει το τέμπο στο γραφείο του, ανεξάντλητος σε επινοητικότητα και ιστορίες.

«Θέλω να ταξιδέψει ο κόσμος», λέει ο Διονύσης Σαββόπουλος στη Μαρία Κατσουνάκη για τις επερχόμενες συναυλίες του στο Ηρώδειο στις 8 και 9 Ιουλίου. «Μια ωραία συναυλία είναι σαν ένα λουτρό μέσα μας. Φεύγουν οι κακίες, οι μικρότητες και βγαίνεις σαν καινούργιος. Μια μεθυστική στιγμή, αυτή είναι η χαρά μιας συναυλίας, μετά ξαναγυρνάς στα συνήθη». [ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΜΩΡΑΚΗ]

Αναπαράγει σοβαρός και πολυμήχανος, με λάμψη στο βλέμμα, «το κλίμα ευφορίας» που υπήρχε, κυρίως από το 1980-1985. Και διατρέχοντας με άλματα τον χρόνο, σχολιάζει: «Για μένα η Μεταπολίτευση τελείωσε πια όταν ολοκληρώθηκε η κυβερνητική θητεία του ΣΥΡΙΖΑ. Εκεί έπεσε η αυλαία. Τα είχαμε δει όλα, είχαμε λιγότερες ψευδαισθήσεις πια. Η εντύπωσή μου είναι ότι δεν πρόκειται μεν να ξαναγυρίσουμε ούτε στην πόλωση ούτε στο πελατειακό κράτος, αλλά ας έχουμε και τον νου μας».

– Αυτή η εγρήγορση μήπως αφορά και την Ευρώπη; Στις πρόσφατες ευρωεκλογές τα ακροδεξιά κόμματα εμφανίζονται ενισχυμένα, η αποχή των ψηφοφόρων από τις κάλπες μεγάλη.

– Φυσικά και πρέπει να έχουμε τον νου μας, ιδίως με αυτά τα αποτελέσματα. Η δημοκρατία πρέπει να βρει το σύγχρονο αφήγημά της. Να βρει τις λέξεις. Θα το κάνει η δημοκρατία. Κι όταν λέω η δημοκρατία, εννοώ όλοι εμείς. Εμείς θα το κάνουμε.

Τον διακόπτω, για να μη διολισθήσουμε στην πολιτική.

– Οταν δημιουργείτε, όταν ενδίδετε στην πρόσκληση για μια συναυλία, είναι από εσωτερική ανάγκη ή ανταποκρίνεστε σε κάποιο κάλεσμα του κόσμου;

– Είναι μόνον εσωτερική ανάγκη, αλλά είμαι ευγνώμων που ενδιαφέρεται ο κόσμος. Φανταστείτε να μην ενδιαφερόταν και να έμενα μόνο με την εσωτερική μου ανάγκη!

– Από πού αντλείτε αντοχές; Φέτος συμπληρώνετε τα 80.

– Ακούω συχνά το παιδί μέσα μου. Από αυτό ξεκινάει η λαχτάρα, αυτό πρώτο τη νιώθει.

– Και πώς το διατηρείτε «παιδί» και δεν μεγαλώνει;

– Κορόιδο είμαι να το αφήσω να μεγαλώσει; Αυτό με τρέφει. Για πολλά χρόνια μάλιστα, όχι τώρα πια, όταν πήγαινα το πρωί να πλυθώ έβλεπα τον εαυτό μου στον καθρέφτη 7 χρονών. Ξαφνικά σταμάτησα να τον βλέπω και αναρωτήθηκα ποιος είναι αυτός στον καθρέφτη.

– «Είμαι πια ένας αστός,/ είμαι πια καθεστώς», τραγουδούσε ο Λουκιανός Κηλαηδόνης το 1973. Αισθανθήκατε έτσι ποτέ;

– Oχι, ποτέ. Ο Λουκιανός χρησιμοποιεί τη λέξη με την κλασική αριστερούλικη έννοια. Οτι αστός σημαίνει άνθρωπος που δεν δίνει τίποτα από το αίμα του και κοιτάει πώς θα σε εκμεταλλευτεί. Δεν νομίζω πως αυτό είναι η αστική τάξη. Εχει και κάποια ιστορία εξάλλου. Οι ευεργέτες, η Πηνελόπη Δέλτα, ο Παύλος Μελάς, οι Δραγούμηδες, ο Χρήστος Λαμπράκης, ο Νικόλας Λαιμός, η Ειρήνη Γερουλάνου, ο Αγγελος Δεληβορριάς, ο Καρέλιας, ο Φραγκίστας. Είναι ενδιαφέροντες άνθρωποι και οι αστοί. Εμείς μικροαστοί ήμασταν που τα καταφέραμε καλύτερα από τους γονείς μας. Για τα παιδιά όμως και τα εγγόνια μας τα πράγματα είναι πάλι πολύ δύσκολα, όπως στους γονείς μας, γιατί οι ορίζοντες είναι πιο στενοί πάλι. Εχει ανοίξει πολύ η ψαλίδα. Γεωπολιτική αστάθεια, κυνισμός, όνειρα γιοκ. Ολα αυτά τα παραλαμβάνει το Διαδίκτυο και τα κάνει κιμά, φτιάχνει ένα τέρας, μια κόλαση που προκαλεί στη νεολαία φόβο, φθόνο και μίσος και αλλοφροσύνη που γεννά τη βία.

– «Η μήτρα του λαϊκισμού είναι η προσπάθεια να γίνεις συμπαθής», είπε προ μηνός ο Βαγγέλης Βενιζέλος. Το συμμερίζεστε;

– Απολύτως. Διότι προσπαθούν να δείξουν ότι είναι κάτι που οι ίδιοι δεν είναι. Ο Λάκης Γαβαλάς είναι σοβαρός άνθρωπος επειδή είναι αυτός που είναι, δεν παριστάνει κάτι άλλο. Ενώ οι πολιτικοί που βγαίνουν στο TikTok μπορεί να γίνουν τραγικά αστείοι. Και τι ψηφοδέλτια ήταν αυτά για το Ευρωκοινοβούλιο; Ολο σελέμπριτις, αθλητές, τραγουδιστές, παίκτες ριάλιτι, παρουσιαστές…

– Το 1985 κυκλοφορεί του Πορτοκάλογλου το «Υπάρχει λόγος σοβαρός». Ενας στίχος λέει: «Της Μεταπολίτευσης καημένη γενιά/άχρωμα όλα και λειψά».

– Τη γενιά του Πολυτεχνείου τη χαρακτηρίζει η υπερβολική εξωστρέφεια. Η κριτική της εξουσίας, η πολιτική δράση. Δεν είναι κακό, αλλά αν το παρακάνουμε μπορεί να στεγνώσει ο εσωτερικός μας κόσμος. Η συγκομιδή της γενιάς του Πολυτεχνείου, στα γράμματα και τις τέχνες τουλάχιστον, υπήρξε μάλλον φτωχή. Αναδείχθηκαν βέβαια και ισχυρές φυσιογνωμίες, όπως η Ιωάννα Καρυστιάνη κ.ά. Αλλά τα θέματά τους δεν κάνουν σώμα γενιάς όπως έγινε στη δεκαετία του ’30 ή του ’60 και ούτε πήγαν στον πολύ κόσμο. Επόμενο είναι, ένας ευαίσθητος νεαρός εκείνα τα χρόνια, σαν τον Νίκο ας πούμε, να ένιωθε μόνος κι ανερμήνευτος και όλα να του φαίνονταν λειψά. Τα κατάφερε καλά όμως ο Νίκος εν τέλει. Αγνόησε τον περιβάλλοντα θόρυβο και ακολούθησε τον δρόμο της καρδιάς του.

– Εσείς, αν συρράπτατε στίχους τραγουδιών σας, θα συνθέτατε μια διαδρομή ζωής;

– Μπορεί. Η τέχνη είναι, πραγματικά, μια παράλληλη ζωή.

– Εάν γυρίζατε τη ζωή σας σε μια μικρού μήκους ταινία τι θα συμπεριλαμβάνατε και με ποιον τρόπο;

– Τον εαυτό μου να αφηγείται. Οι λέξεις έχουν τον ήχο τους. Τονισμούς, πιο σιγά, πιο χαμηλά. Οταν γράφω τραγούδια προπορεύεται λίγο η μουσική για να πάρω φόρα. Θέλω 15 μέρες, το έχω μετρήσει. Χωρίς ωράριο. Κάνεις μια βουτιά στον εαυτό σου και εκεί μέσα συναντάς όλους τους άλλους. Συχνά επικαλείσαι πρόσωπα φίλων ή δασκάλων για να σου πουν πώς το βλέπουν. Λέω, για παράδειγμα, «ο Μάρκος Βαμβακάρης τι θα έκανε εδώ τώρα;». Αυτή η σκέψη βοηθάει. Ο Χατζιδάκις τι θα έκανε εδώ τώρα;

– Ποια πρόσωπα «έρχονται» πιο συχνά;

– Τρία πρόσωπα: ο καθηγητής κύριος Δημήτριος Βαφειάδης από το 5ο Γυμνάσιο Αρρένων, ο ποιητής της Θεσσαλονίκης Νίκος Αλέξης Ασλάνογλου και ο συνθέτης Μάνος Χατζιδάκις. Αυτούς συχνά καλώ. Από φίλους, τον Τάσο Φαληρέα. Αυτός άκουγε πρώτος ό,τι έγραφα.

– «Η δική μας Μεταπολίτευση», ο τίτλος της φεστιβαλικής γιορτής στο Ηρώδειο. Η δική σας, με μια λέξη;

– Δημοκρατία! Μία λέξη.

– Είναι τελικά η Μεταπολίτευση «μια υπόσχεση που δεν τηρήθηκε»;

– Τηρήθηκε. Είχαμε ομαλή διαδοχή κυβερνήσεων. Αυτό ήταν το αίτημα της Μεταπολίτευσης: δημοκρατία και ομαλός πολιτικός βίος. Πενήντα χρόνια το καταφέραμε αυτό για πρώτη φορά στην Ιστορία. Σ’ αυτό τουλάχιστον πρέπει να δώσουμε συγχαρητήρια στους εαυτούς μας.

Οι σταθμοί μιας διαδρομής 55 ετών

Από την ταράτσα της Μπουμπουλίνας στο σκάνδαλο του «Κουρέματος» και την προσπάθειά του να συντάξει «προφορικά» την αυτοβιογραφία του

Η συναυλία στο Ηρώδειο είναι και μια αφορμή να ορίσει σταθμούς. Μουσικούς και προσωπικούς. Για τους πρώτους έχει ήδη αποφασίσει. Και οι άλλοι; Οι πιο προσωπικοί; Θα μπορούσε να τους σχολιάσει; Επιλέγουμε εμείς, με βάση τις συζητήσεις μας με τον δημιουργό:

Ο Διονύσης Σαββόπουλος «σκαλίζει» τη γραφομηχανή του το 1975. Ενα χρόνο αργότερα, θα αρνηθεί να παραλάβει το βραβείο μουσικής στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης για το «Happy day» του Βούλγαρη.

1967

Μπουμπουλίνας, φυλακή, δικτατορία

«Οταν φυσάει νοτιάς και έχει υγρασία πονάνε τα πέλματά μου. Αυτό μου έμεινε από την ταράτσα της Μπουμπουλίνας. Εγώ το πονάω εκείνο το παιδί στην Μπουμπουλίνας, αλλά μέσα σε εκείνο τον ζόφο μπορούσε και έγραφε τραγούδια στο μυαλό του. Τη Θεία Μάνου, τη Θαλασσογραφία, τη Δημοσθένους λέξη κ.ά. Βγήκαν όλα μετά, στο Περιβόλι του τρελού. Φίλος δημοσιογράφος μού λέει, ολόκληρο long play φτιάξατε η Ασφάλεια κι εσύ!».

Το πονάω εκείνο το παιδί στην Μπουμπουλίνας, αλλά μέσα σε εκείνο τον ζόφο μπορούσε και έγραφε τραγούδια στο μυαλό του. Φίλος δημοσιογράφος μού λέει, ολόκληρο long play φτιάξατε η Ασφάλεια κι εσύ!

1976

Βραβείο μουσικής στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης για το «Happy day» του Βούλγαρη. Αρνείται να το παραλάβει.

«Ημουν επάνω κατά σύμπτωση, γιατί παίζαμε με τη Μαρία Φαραντούρη στο Παλαί ντε Σπορ. Ερχεται στο διάλειμμα ένας από το Κρατικό Θέατρο και μου λέει να πάω μετά γιατί θα με βραβεύσουν για τη μουσική. Πήγα, τους ευχαρίστησα, αλλά δεν δέχθηκα ούτε το βραβείο ούτε τα λεφτά. Είπα ότι το Φεστιβάλ είναι ένας πολυέλαιος που κρέμεται στον αέρα χωρίς τοίχους, χωρίς δάπεδο, κρέμεται στο πουθενά. Δεν συμπαθούσα πολύ τις ταινίες του λεγόμενου Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου εκείνης της εποχής. Οι πιο πολλές ήταν νεφελώδεις, ερωτευμένες με τον εαυτό τους και μοναδικός τους παραγωγός ήταν το κράτος. Είχαμε για πρώτη φορά μια τέχνη κρατική και επιχορηγούμενη, όπως στις χώρες του ανατολικού μπλοκ. Ηταν αβάσταχτες ούτε βλέπονταν ούτε εισιτήρια κόβανε. Ξέσπασε θόρυβος με αυτά που είπα και φυσικά δεν άλλαξε τίποτε, μόνο εγώ έπρεπε κάθε τρεις και λίγο να δίνω εξηγήσεις για χρόνια, με ζαλίζανε. Εν τέλει σε αυτές τις περιπτώσεις καλύτερα να λες ένα ευχαριστώ, να μη λες τίποτα άλλο και να ξεμπερδεύεις».

1983

Σεπτέμβριος. Γιορτάζει την 20ή επέτειο της καριέρας του με συναυλία στο Ολυμπιακό Στάδιο που παρακολουθούν 80.000 θεατές.

«Μα ήταν μια λαμπρή εποχή. Πρόεδρος ήταν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και πρωθυπουργός ο Αντρέας. Αισθανόμασταν μια ασφάλεια, είχαμε αισιοδοξία, ήταν σαν να δόθηκε ένα σύνθημα να βγουν από τις υπόγειες στοές τους οι πολίτες β΄ κατηγορίας, έξω επιτέλους. Να μπουν κι αυτοί στο παιχνίδι. Ετσι έγραψα τα “Τραπεζάκια έξω”, είναι ο πιο χαρούμενος δίσκος μου. Ετσι κάναμε το Ολυμπιακό Στάδιο. Ηταν ολοκαίνουργιο, αλλά τεράστιο. Είπαμε ότι θα παίξουμε στο ένα πέταλο αλλά πολλές μέρες πριν δεν έβρισκες εισιτήριο. Μπήκαν 80.000 άνθρωποι στις κερκίδες και δεν ξέρω πόσοι μείναν απέξω και φωνάζανε, έγιναν συλλήψεις. Ηταν άγνωστοι, αλλά πήγα στη δίκη για να πω ότι ήταν καλά παιδιά».

1986

Παρουσιάζει στη δημόσια τηλεόραση την εκπομπή «Ζήτω το ελληνικό τραγούδι».

«Ναι, δεκαεννιά επεισόδια. Σε αυτή την εκπομπή ανακάλυψα ότι έχω ταλέντο παρουσιαστή και από τότε στις συναυλίες μου καινούργιο κοσκινάκι μου και πού να σε κρεμάσω. Το “Ζήτω” το έστησε σκηνοθετικά ο Γιώργος Πανουσόπουλος και μετά συνέχισε ο Κώστας Μαζάνης. Είχα μεγάλη βοήθεια στα κείμενα και τις ιδέες από τον Σταμάτη Φασουλή. Ο Σταμάτης είναι σημαντικός άνθρωπος. Κρατάει το νήμα που μας συνδέει με κάποιους μεγάλους πρωταγωνιστές του θεάτρου, με το σινεμά του Σακελλάριου, του Τζαβέλα, του Κακογιάννη και με την αθηναϊκή επιθεώρηση. Εχει ποιητικό πυρήνα ο Σταμάτης. Στάθηκε φράγμα απέναντι στις δηθενιές και τις εξτραβακάντζες».

Είχα μεγάλη βοήθεια στα κείμενα και τις ιδέες (για το «Ζήτω το ελληνικό τραγούδι») από τον Σταμάτη Φασουλή. Ο Σταμάτης είναι σημαντικός άνθρωπος. Κρατάει το νήμα που μας συνδέει με κάποιους μεγάλους πρωταγωνιστές του θεάτρου, με το σινεμά του Σακελλάριου, του Τζαβέλα, του Κακογιάννη και με την αθηναϊκή επιθεώρηση.

1989

Κυκλοφορεί «Το κούρεμα» με τους Κωλοέλληνες. Θύελλα αντιδράσεων: «Κράτος ασυστόλων/ και πεσμένων κώλων/ κωλοέλληνες. Η χάρτα αυτού του κράτους κρύβει απάτη/ που φτάνει στον γνωστό αγριορωμιό/ στο ντάτσουν μιας φυλής που ζει φευγάτη/ απ’ ό,τι ελληνικό στον κόσμο αυτό».

«Πιο συμμαζεμένοι είμαστε τώρα. Στα τέλη της δεκαετίας του ’80 σνομπάραμε την Ευρώπη και όσοι δεν συμφωνούσαν μαζί μας ήταν “ευρωλιγούρηδες”. Εν τω μεταξύ έρχονταν τα λεφτά από την Ευρώπη για να βοηθηθεί ο πρωτογενής τομέας. Αλλά τρέχανε και αγοράζανε ακίνητα στη Λάρισα και τα τρώγανε στα μπουζούκια με τις κοπέλες από την καταρρέουσα Σοβιετική Ενωση. Κι αυτά δεν συνέβαιναν μόνο στον πρωτογενή τομέα, αλλά και σε άλλους τομείς με πιο εκλεπτυσμένα γούστα. Πρωτοκλασάτοι υπουργοί λέγανε για την παράταξή τους ότι εκπροσωπεί το φως (!) και ότι η αντίπαλη παράταξη είναι το σκότος. Υπήρχε φανατισμός, μίσος, ξαναπέσαμε στην πόλωση. Εν τω μεταξύ ερχόμασταν διεθνώς πρώτοι στην κατανάλωση αγαθών πολυτελείας. Ο Κωλοέλληνας κατοικεί μέσα στον καθένα μας. Είναι κατάλοιπο βαριάς κληρονομιάς και τον έχουμε υπό σχετικό έλεγχο. Μερικές φορές όμως εμφανίζεται συλλογικά με άναρθρες κραυγές και ουρλιαχτά. Εχω γράψει τραγούδια όλο “ζήτω η Ελλάδα και ας κρατήσουν οι χοροί και εθνική Ελλάδος γεια σου”… έγραψα λοιπόν και ένα τραγούδι για την κωλοελληνική πλευρά μας».

Ο Κωλοέλληνας κατοικεί μέσα στον καθένα μας. Είναι κατάλοιπο βαριάς κληρονομιάς και τον έχουμε υπό σχετικό έλεγχο. Μερικές φορές όμως εμφανίζεται συλλογικά με άναρθρες κραυγές και ουρλιαχτά.

1994

Κυκλοφορεί το άλμπουμ «Μην πετάξεις τίποτα».

«Κι εμείς που αριστερίσαμε, ποιο τάχα ήταν το λάθος;/εφιάλτης ήταν το είδωλο, αλήθεια όμως το πάθος».

«Η γενιά μου χάρισε στην Αριστερά τα καλύτερά της χρόνια. Στη δεκαετία του ’60 οι μισοί Ελληνες ήταν πολίτες β΄ κατηγορίας. Συμπλεύσαμε με την Αριστερά για να επιταχύνουμε τον εκδημοκρατισμό της χώρας και σταθήκαμε πλάι της στη δικτατορία. Μετά ήρθαν τα πάνω κάτω, η Αριστερά ήταν παντού, στα πανεπιστήμια, στα διαφημιστικά γραφεία, στα ΜΜΕ, στις μπουάτ, στο θέατρο, στα πολιτιστικά εν γένει. Πριν από τη δικτατορία αν ήσουν αριστερός δεν έβγαζες ούτε δίπλωμα αυτοκινήτου. Μετά τη δικτατορία αν δεν ήσουν αριστερός δεν έβγαζες ούτε γκόμενα. Ε, λάβαμε τις αποστάσεις μας, ειλικρινείς ήμασταν και στη συστράτευση μαζί της και στην αποστασιοποίησή μας».

Πριν από τη δικτατορία αν ήσουν αριστερός δεν έβγαζες ούτε δίπλωμα αυτοκινήτου. Μετά τη δικτατορία αν δεν ήσουν αριστερός δεν έβγαζες ούτε γκόμενα. Ε, λάβαμε τις αποστάσεις μας, ειλικρινείς ήμασταν και στη συστράτευση μαζί της και στην αποστασιοποίησή μας.

2013

Ιούλιος. Εμφανίζεται για πρώτη φορά στην Επίδαυρο με τον «Πλούτο» του Αριστοφάνη.

«Η μουσική μου για τον “Πλούτο” είναι γράφε σβήνε. Την πρωτόγραψα το ’85 για την παράσταση του Εθνικού με σκηνοθέτη τον Λούκα Ρονκόνι. Την έδωσα αναθεωρημένη όταν ανέβηκε για δεύτερη φορά πάλι από το Εθνικό. Στο τέλος άρχισα να μεταφράζω όλο το έργο. Ανέλαβα και να το σκηνοθετήσω με τη βοήθεια της Σύλβιας Λιούλιου. Το παρουσιάσαμε στην Επίδαυρο με την Αμαλία Μουτούση, τον Χρήστο Λούλη, τον Νίκο Κουρή και τον Μάκη Παπαδημητρίου. Υπέροχα κοστούμια και σκηνικό μάς έκανε ο Αγγελος Μέντης. Εβγαινα κι εγώ στην παράσταση και έκαμα την Παράβαση γερμένος πάνω σε ένα δεκανίκι, όπως ο άγγελος εξάγγελος που ξαφνικά αποφασίζει να πει την αλήθεια. Μετά την Επίδαυρο γυρίσαμε όλη την Ελλάδα με το πούλμαν. Θαύμασα από κοντά την Αμαλία, τη λάτρεψα, τον Χρήστο, τον Νίκο, τον Μάκη, τον Ευριπίδη, όλο τον χορό. Σαράντα παραστάσεις δώσαμε, πέρασα ένα υπέροχο καλοκαίρι μαζί τους και ανακάλυψα ότι έχω μια καλή και ενδιαφέρουσα συγγένεια με τους ηθοποιούς του θεάτρου».

2024

Ιούλιος, 8 και 9. Ηρώδειο. Το Φεστιβάλ Αθηνών του ζητάει να είναι ο οικοδεσπότης στη «∆ική μας Μεταπολίτευση».

Καλεί σημαντικούς καλλιτέχνες, τους: Ελευθερία Αρβανιτάκη, Δήμητρα Γαλάνη, Χρήστο Θηβαίο, Μανώλη Μητσιά, Πάνο Μουζουράκη, Γιώργο Νταλάρα, Μελίνα Τανάγρη και Μαρία Φαραντούρη να τραγουδήσουν μαζί δικές του επιτυχίες, της εποχής, αλλά και των Χατζιδάκι, Θεοδωράκη, Ξαρχάκου, Λοΐζου, Μαρκόπουλου, Κουγιουμτζή, Μικρούτσικου, Κηλαηδόνη, Λάγιου.

«Εχω μια καλή ορχήστρα που φροντίζει ο Γιώτης Κιουρτσόγλου, τη χορωδία της ΕΡΤ που είναι η καλύτερη της πόλης και τη φροντίζει ο Μιχάλης Παπαπέτρου. Θα καλέσουμε τη Φιλαρμονική του Πολεμικού Ναυτικού, πρόσκληση που είναι σαν μια αναφορά στο κίνημα του Πολεμικού Ναυτικού που μας έβγαλε ασπροπρόσωπους τότε, ο ναύαρχος ο Παπάς. Θέλω να ταξιδέψει ο κόσμος. Μια ωραία συναυλία, είναι σαν ένα λουτρό μέσα μας. Φεύγουν οι κακίες, οι μικρότητες και βγαίνεις σαν καινούργιος. Μια μεθυστική στιγμή, αυτή είναι η χαρά μιας συναυλίας, μετά ξαναγυρνάς στα συνήθη. Εχεις παρατηρήσει ότι ύστερα από μια ωραία ταινία ανάβουν τα φώτα και βγαίνουμε στο πεζοδρόμιο με πιο αργά βήματα; Θέλουμε λίγο χρόνο για να πετύχουμε τη μετάβαση στην καθημερινότητα. Η ταινία ήταν μια καλή ένεση, ένα δυνάμωμα της πίστης μας».

2024-2025

Ετοιμάζεται να εκδώσει την αυτοβιογραφία του.

«Είναι σχεδόν έτοιμη. Το κάνω προφορικά. Στην προφορική παράδοση ανήκω. Οι τραγουδοποιοί υπηρετούμε μια τέχνη που υπάρχει πριν από τη γραφή και παρ’ όλη την εξέλιξη της τεχνολογίας κύρια έκφρασή της παραμένει το λάιβ. Τη μεταγραφή σε γραπτό λόγο και τις διορθώσεις αυτής της προσωπικής αφήγησης έχει αναλάβει η στενή μου συνεργάτις, εδώ και 11 χρόνια, και παραγωγός, Ελένη Καλέση. “Είναι σαν τραγούδι”, μου λέει η ίδια».

«Και πώς ξεκινάει;», ρωτώ. Ισως με τον στίχο «Γεννήθηκα στη Σαλονίκη…»;

«Οχι», με διορθώνει ο Διονύσης Σαββόπουλος. «Ξεκινάει από την πρώτη φορά που χάθηκα πολύ μικρό παιδάκι στον δρόμο. Πρέπει να ήμουν κάτω από τριών χρόνων. Δεν μιλούσα καν. Κι όμως, είναι μια πολύ δυνατή φλασιά! Βγήκα με τους γονείς μου στη γειτονιά και κάπου τους ξέφυγα… Ο κόσμος με ρωτούσε “πώς σε λένε;”, “πού μένεις;”, “αγόρι είσαι ή κορίτσι;”. Καταλάβαινα αλλά δεν μπορούσα να απαντήσω. Φορούσα μια ποδίτσα, όπως μου είπε μετά η μητέρα μου. Ηταν σαν να είχα εγκλωβιστεί σε εφιάλτη. Ξεκινάω με αυτό γιατί θέλω να καταλήξω στο τι ευγνωμοσύνη νιώθω με τις λέξεις. Με το ότι μιλάμε οι άνθρωποι».

Πηγή: kathimerini.gr

Ἀρχιμανδρίτου Φωτίου Ἰωακεὶμ

Ὁ ἅγιος νέος ἱερομάρτυς Μαρτύριος ἔζησε κατὰ τὸν 18ο καὶ τὶς ἀρχὲς τοῦ 19ου αἰ. καὶ ὑπῆρξε ἡγούμενος τῆς παρὰ τὸ χωριὸ Ὀροῦντα τῆς Μητροπόλεως Μόρφου Μονῆς τοῦ Ἁγίου Νικολάου.

Τὰ ἐφεξῆς λίγα γνωστὰ στοιχεῖα γιὰ τὸ πρόσωπο καὶ τὸ μαρτύριό του στηρίζονται σὲ ἐκδεδομένη —πολὺ ἰσχυρὴ μέχρι σήμερα— ζῶσα λαϊκὴ παράδοση τῆς Ὀρούντης. 

Σύμφωνα μὲ τὴν ἀξιόπιστη αὐτὴ παράδοση —ἡ ὁποία νὰ σημειωθεῖ πὼς καθόλου δὲν συσχετίζει τὴ θανάτωση τοῦ ἡγουμένου μὲ τὰ γεγονότα τοῦ κυπριακοῦ 1821—, κατὰ τὶς ἀρχὲς τοῦ 19ου αἰ., μία ὁμάδα ἀπὸ Τουρκοάραβες μωαμεθανούς, ποὺ εἶχαν ἐγκατασταθεῖ στὸν μικρὸ συνοικισμὸ Ἀχερᾶς, ἐμφανίσθηκαν στὴ μονὴ τοῦ Ἁγίου Νικολάου καὶ ζητοῦσαν ἀπὸ τὸν ἡγούμενο νὰ τοὺς δώσει χρήματα. Αὐτός, γιὰ νὰ τοὺς ἀπαλλαγεῖ, τοὺς ἔστρωσε πλούσιο τραπέζι καί, ἀφοῦ αὐτοὶ ἔφαγαν καὶ ἤπιαν, ἀναχώρησαν ἥσυχα.

Τότε ὁ ἡγούμενος, προαισθανόμενος ὅτι θὰ ἐπανέρχονταν οἱ μωαμεθανοὶ νὰ τοῦ ξαναζητήσουν χρήματα, πῆρε μιὰ χάλκινη κατσαρόλα καὶ ἕνα πήλινο δοχεῖο καί, ἀφοῦ ἔβαλε μέσα τὰ χρήματα (χρυσὲς λίρες) καὶ τὰ κοσμήματα-ἀφιερώματα τῆς μονῆς, ἔσκαψε καὶ τὰ ἔκρυψε σὲ ἕνα χωράφι. Πράγματι, τὴν ἑπομένη ἦλθαν ξανὰ οἱ Ἀγαρηνοὶ καὶ ζητοῦσαν χρήματα ἀπὸ τὸν ἡγούμενο. Ὅταν αὐτὸς τοὺς ἀπάντησε πὼς δὲν εἶχε νὰ τοὺς δώσει, αὐτοὶ τὸν ἀνάγκασαν νὰ τοὺς ὑπογράψει ἕνα χαρτὶ ὅτι τοὺς χρεωστοῦσε κάποιο συγκεκριμένο ποσὸ χρημάτων. Μετὰ ἀπὸ αὐτό, σκότωσαν τὸν ἡγούμενο καὶ ἔριξαν τὸ πτῶμα του μέσα στὸν ἀλακατόλακκο (δεξαμενή), κοντὰ στὴ μονή, ἐνῶ παράλληλα ἐξεδίωξαν ἀπὸ ἐκεῖ τοὺς μοναχούς. Μέχρι σήμερα σώζεται καὶ ὑποδεικνύεται ἡ δεξαμενὴ ἐκείνη, στὴν ὁποία ρίχθηκε ὁ φονευμένος ἡγούμενος.

Ἔτσι, ὁ ἐνάρετος αὐτὸς ἡγούμενος, ἐνῶ θὰ μποροῦσε νὰ σώσει τὴ ζωή του, δίνοντας χρήματα στοὺς μωαμεθανούς, προτίμησε νὰ θυσιάσει τὴ ζωή του χάριν τῆς μονῆς του. Κι ἀκόμη, προτίμησε τὴ θανάτωσή του, παρότι γνώριζε ὅτι θὰ μποροῦσε νὰ τὴν ἀποφύγει ἀπαρνούμενος τὸν Χριστὸ καὶ ἀλλαξοπιστώντας.

Θέλοντας νὰ καλύψουν τὸ ἔγκλημά τους, τὴν ἑπομένη ξαναπῆγαν στὸ μοναστήρι μὲ τὶς φοράδες τους ἔνοπλοι, πῆγαν στὸ σπίτι τοῦ Τούρκου Ὀρουντιώτη Χατζησούφη, καὶ τοῦ πρότειναν νὰ πᾶνε μαζὶ νὰ κυνηγήσουν. Ξεκίνησαν ἀπὸ τὴν ἀνωτέρω δεξαμενή, δῆθεν γιὰ νὰ γεμίσουν μὲ νερὸ τὶς νεροκολοκύθες τους, καὶ προσποιήθηκαν ἄγνοια, ὅταν εἶδαν τὸ πτῶμα τοῦ ἡγουμένου, ποὺ ἐπέπλεε ἀκόμη στὸ νερό, λέγοντας πὼς εἶχε πνιγεῖ. Τελικὰ ἀποκάλυψαν στὸν Χατζησούφη τὴν ἐγκληματική τους ἐνέργεια, λέγοντας πὼς τάχα τοὺς χρωστοῦσε χρήματα ὁ ἡγούμενος, παρακαλώντας τον νὰ μὴν εἰπεῖ τίποτα σὲ κανένα. Ἀφοῦ ἐπέστρεψαν στὴν Ἀχερᾶ, πῆραν τὶς οἰκογένειές τους καὶ κατοίκησαν στὸ μοναστήρι.

Στὸ μεταξύ, πρὶν ἐπιστρέψουν οἱ Ἀγαρηνοί, οἱ ἄλλοι πατέρες τῆς μονῆς ἐνταφίασαν στὴν Ὀροῦντα τὸν ἡγούμενο καὶ σκέπτονταν νὰ μεταβοῦν στὴ Λάρνακα, νὰ καταγγείλουν στὰ ἐκεῖ εὐρωπαϊκὰ κονσουλάτα (προξενεῖα) τὸν φόνο τοῦ Γέροντά τους. Οἱ Ὀρουντιῶτες ὅμως τοὺς ἀπέτρεψαν, φοβούμενοι μήπως τοὺς ἔβρισκαν στὸν δρόμο οἱ Τοῦρκοι καὶ τοὺς σκότωναν καὶ ἐκείνους. 

Τελικὰ ἄλλοι Τοῦρκοι ἐξεδίωξαν τοὺς φονεῖς ἀπὸ τὴ μονή, στὴν ὁποία κατοίκησε ὁ ἀνωτέρω Χατζησούφης μὲ τὴν οἰκογένειά του. Στὴ συνέχεια τὰ χωράφια τῆς μονῆς πωλήθηκαν σταδιακά, καὶ κάποια ἀγοράστηκαν ἀπὸ Ὀρουντιῶτες. Τὸ 1874 βρέθηκε ἀπὸ χωριανοὺς πρῶτα ἡ κατσαρόλα μὲ ἀφιερώματα καὶ τὸν ἐπιστήθιο σταυρὸ τοῦ ἡγουμένου ἀπὸ σμάλτο καὶ χρυσό, καὶ κατόπιν τὸ πήλινο δοχεῖο μὲ τὰ χρυσὰ νομίσματα, γεγονὸς ποὺ ἐπιβεβαιώνει τὴν παράδοση γιὰ τὸν φόνο τοῦ ἡγουμένου. Ἐπειδὴ αὐτοὶ ποὺ τὰ βρῆκαν τὸ διέδωσαν, μαθεύτηκε στὶς τουρκικὲς ἀρχές, ποὺ ἦλθαν καὶ ἔκαναν κατάσχεση τὰ εὑρεθέντα καὶ τὰ ἀπέστειλαν στὸν Σουλτάνο στὴν Κωνσταντινούπολη, γιὰ νὰ δώσουν τελικὰ καὶ ὕστερα ἀπὸ καιρὸ σ᾽ αὐτοὺς ποὺ τὰ εἶχαν βρεῖ μιὰ ἀνταμοιβὴ γιὰ τὴν εὕρεση.

Ἡ περίπτωση αὐτὴ τῆς μέχρι θανάτου θυσίας τοῦ ἡγουμένου τῆς μονῆς τοῦ Ἁγίου Νικολάου γιὰ νὰ μὴν παραδώσει τὰ ἱερὰ τιμαλφῆ, τὰ ἀφιερωμένα ἀπὸ τοὺς πιστοὺς στὸν Θεό, μᾶς παραπέμπει, μεταξὺ ἄλλων, σὲ δύο ἔξοχα παλαιὰ ὑποδείγματα ἁγίων ἀνδρῶν, τοῦ μεγαλομάρτυρος Λαυρεντίου τοῦ ἀρχιδιακόνου τοῦ θρόνου τῆς Ρώμης καὶ τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν Ἰωάννου τοῦ Ἐλεήμονος, πατριάρχου Ἀλεξανδρείας.

Στὴν πρώτη περίπτωση, μετὰ τὴ μαρτυρικὴ τελείωση τοῦ ἀγίου Ξύστου πάπα Ῥώμης τὸν Αὔγουστο τοῦ 258, οἱ Ῥωμαῖοι διῶκτες ἀπαίτησαν ἀπὸ τὸν ἀρχιδιάκονο Λαυρέντιο, στὸν ὁποῖο ὁ Ξύστος εἶχε ἐμπιστευθεῖ τὰ τιμαλφῆ σκεύη κ.λπ. ἀφιερώματα τῆς Ἐκκλησίας, νὰ τοὺς τὰ παραδώσει. Αὐτὸς τότε ζήτησε τρεῖς ἡμέρες διορία, γιὰ νὰ συγκεντρώσει δῆθεν τοὺς θησαυροὺς ποὺ εἶχε, ἀλλ᾽ ἀντὶ τούτου διαμοίρασε τὴν κτημοσύνη τῆς Ἐκκλησίας σὲ πτωχούς, ἀρρώστους καὶ ὀρφανὰ τῆς πόλης. Τὴν τρίτη ἡμέρα παρουσιάστηκε μὲ μερικοὺς ἀπὸ αὐτοὺς στοὺς διῶκτες του, λέγοντας ὅτι ἐκεῖνοι οἱ πτωχοὶ ἦταν οἱ θησαυροὶ τῆς Ἐκκλησίας, ὁπόταν οἱ Ῥωμαῖοι στρατιῶτες, γεμάτοι ὀργή, παρέδωσαν τὸν Λαυρέντιο στὸν διὰ πυρὸς θάνατο [1].

Στὴ δεύτερη περίπτωση, ὅταν ὁ διοικητὴς τῆς Ἀφρικῆς πατρίκιος Νικήτας ἐπιχείρησε νὰ κατάσχει τὰ χρήματα τοῦ Πατριαρχείου Ἀλεξανδρείας, μετὰ ἀπὸ ὑποβολὲς κάποιων πονηρῶν ἀνδρῶν ὅτι τάχα ὁ ἅγιος Ἰωάννης τὰ σκορπίζει ἄσκοπα ἐδῶ καὶ ἐκεῖ, ὁ ἅγιος τοῦ ἔδωσε τὴν ἐξῆς θαυμαστὴ ἀπάντηση:  «Οὐ δίκαιον οἶμαι, κῦρι ὁ πατρίκιος, τὰ τῷ ἐπουρανίῳ βασιλεῖ προσενεχθέντα τῷ ἐπιγείῳ προσενέγκαι. εἰ δὲ καὶ ὅλως τίποτε τοιοῦτον ἔκρινας, πίστευσον, Ἰωάννης ὁ ἐλάχιστος κατὰ συγχώρησιν Θεοῦ ἐπίσκοπος ἓν ἐξ αὐτῶν νουμὶν οὐ δίδει σοι». Κι ὅταν τόλμησε ὁ πατρίκιος Νικήτας καὶ τὰ ἅρπαξε τυραννικά, ὁ Θεὸς μὲ θαυμαστὸ σημεῖο καὶ μὲ τὴν ὑπομονὴ καὶ ἀνεξικακία τοῦ ἁγίου, τὸν ἔκανε καὶ τὰ ἐπέστρεψε μὲ ταπείνωση καὶ μετάνοια στὸν ἅγιο [2].

Ὡς πρὸς τὸ ὄνομα τοῦ νεομάρτυρος τούτου ἡγουμένου, ποὺ δὲν ἔχει διασωθεῖ καὶ δὲν εἶναι ἐπὶ τοῦ παρόντος γνωστό, ἡ σημερινὴ ἀδελφότητα τῆς ἱερᾶς μονῆς Ἁγίου Νικολάου Ὀρούντης εἰσηγεῖται διὰ τοῦ οἰκείου αὐτῆς Μητροπολίτου Μόρφου κ. Νεοφύτου τὴν ἐπὶ τοῦ παρόντος καθιέρωση τοῦ ὀνόματός του ὡς Μαρτύριος, καθόσον τοῦτο τυγχάνει ἰδιαίτερα ἐμφαντικὸ τοῦ μαρτυρικοῦ του τέλους, καὶ προτείνει ὡς ἰδιαίτερη ἡμέρα μνήμης του τὴν 25η Ὀκτωβρίου, κατὰ τὴν ὁποία τιμᾶται ὁ ὁμώνυμος μάρτυρας Μαρτύριος, νοτάριος τοῦ ἁγίου ἱερομάρτυρος Παύλου, ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως τοῦ ὁμολογητοῦ.

Βιβλιογραφία: Δημήτριος Χ. Πετρίδης, «Μιὰ λαϊκὴ παράδοση γιὰ τὴν ἱστορία τοῦ μοναστηριοῦ τοῦ Ἁγίου Νικολάου Ὀρούντας», Ἐπετηρίδα Κέντρου Μελετῶν Ἱερᾶς Μονῆς Κύκκου, τόμ. 5 (2001), σσ. 529-538· Ἱερὰ Μονὴ Ἁγίου Νικολάου Ὀρούντας, Σύντομο Ἱστορικό, [Λευκωσία 2015], σ. 5.

ΕΠΙΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

¹ Τὰ Μαρτύρια τῶν ἁγίων Λαυρεντίου ἀρχιδιακόνου, Ξύστου πάπα Ῥώμης καὶ Ἱππολύτου πρεσβυτέρου (ἡ μνήμη του στὶς 10 Αὐγούστου) βλ. στὴν BHG 976-978b. 

² Βλ. τὸ σχετικὸ ἀπόσπασμα τοῦ Βίου (CPG 7884) τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Ἐλεήμονος στό: Ἀρχιμ. Φώτιος Ἰωακεὶμ (ἐπιμ.), Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Ἐλεήμων, ὁ πολιοῦχος τῆς Μητροπόλεως Λεμεσοῦ, (ἐκδ.) Ἱερὰ Μητρόπολις Λεμεσοῦ, Λεμεσὸς 2018, σσ. 138-142. 

Μνήμη των Aγίων Mαρτύρων και νοταρίων Mαρκιανού και Mαρτυρίου

Xριστού καλάμους τους νοταρίους νόει,
Eις αίμα το σφων εκ ξίφους βεβαμμένους.
Πέμπτη Mαρκιανόν τάμον εικάδι Mαρτύριόν τε.

Όταν ο Άγιος Παύλος Oμολογητής και Iερομάρτυς επατριάρχευεν εις την Kωνσταντινούπολιν, μετά τον θάνατον Aλεξάνδρου του Kωνσταντινουπόλεως, κατά τους χρόνους του βασιλέως Kωνσταντίου εν έτει τλζ΄ [337], ο οποίος εγελάσθη φευ! από τους Aρειανούς, και έπεσεν εις την αυτών αίρεσιν, τότε οι ευσεβέστατοι ούτοι, ήτον του ρηθέντος Πατριάρχου νοτάριοι και γραμματικοί και αναγινώσκοντες εις τον λαόν τας ιεράς Bίβλους, διέλαμπον πανταχού με ευλάβειαν, με σεμνότητα τρόπων, και με κάθε αγιότητα και αρετήν. Mάλιστα δε και εξαιρέτως με Oρθοδοξίαν. Aφ’ ου λοιπόν ο θείος Παύλος εξωρίσθη εις την Aρμενίαν, και εκεί εδέχθη το μακάριον τέλος, πνιχθείς από τους Aρειανούς¹, οι Άγιοι ούτοι νοτάριοι ήλεγχον παρρησία τους δυσσεβείς, και εκήρυττον εις όλους, ότι ο Yιός είναι ομοούσιος με τον Πατέρα. Όθεν επειδή δεν επείσθησαν να προδώσουν την ευσέβειαν, ούτε με κολακείαις και υποσχέσεις δωρεών, ούτε με φοβερισμούς πληγών και βασάνων, διά τούτο θανατόνονται με την μάχαιραν και θάπτονται εις την πόρταν της Kωνσταντινουπόλεως, την καλουμένην Mελανδησίαν, εν τη τοποθεσία του Δευτέρου. Ύστερον δε, έκτισε Nαόν εκ θεμελίων εις το όνομά των ο εν Aγίοις Πατήρ ημών Iωάννης ο Xρυσόστομος².

Σημειώσεις

1. Oύτος εορτάζεται κατά την έκτην του Nοεμβρίου.

2. Tο Mαρτύριον τούτων συνέγραψεν ο Mεταφραστής, ου η αρχή· «Eπεχωρίαζε μεν και πρότερον». (Σώζεται εν τη Mεγίστη Λαύρα, εν τη των Iβήρων και εν άλλαις.)

(από το βιβλίο: Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου Συναξαριστής των δώδεκα μηνών του ενιαυτού. Τόμος Α´. Εκδόσεις Δόμος, 2005)

Σημείωση: Οἱ πληροφορίες σχετικὰ μὲ τίς περικοπὲς τῶν Ἀποστόλων καὶ τῶν Εὐαγγελίων, ἀντλοῦνται ἐκ τῶν Τυπικῶν Διατάξεων τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Κύκκου (Κύπρος).

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΣΕΙΡΑΣ (ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ Κ΄ ΕΒΔΟΜΑΔΟΣ)
Πρὸς Φιλιππησίους Ἐπιστολῆς Παύλου τὸ Ἀνάγνωσμα
3: 8-19

Ἀδελφοί, τὰ πάντα ἐζημιώθην, καὶ ἡγοῦμαι σκύβαλα εἶναι, ἵνα Χριστὸν κερδήσω καὶ εὑρεθῶ ἐν αὐτῷ μὴ ἔχων ἐμὴν δικαιοσύνην τὴν ἐκ νόμου, ἀλλὰ τὴν διὰ πίστεως Χριστοῦ, τὴν ἐκ Θεοῦ δικαιοσύνην ἐπὶ τῇ πίστει, τοῦ γνῶναι αὐτὸν καὶ τὴν δύναμιν τῆς ἀναστάσεως αὐτοῦ καὶ τὴν κοινωνίαν τῶν παθημάτων αὐτοῦ, συμμορφούμενος τῷ θανάτῳ αὐτοῦ, εἴ πως καταντήσω εἰς τὴν ἐξανάστασιν τῶν νεκρῶν. Οὐχ ὅτι ἤδη ἔλαβον ἢ ἤδη τετελείωμαι, διώκω δὲ εἰ καὶ καταλάβω, ἐφ᾿ ᾧ καὶ κατελήφθην ὑπὸ τοῦ Χριστοῦ ᾿Ιησοῦ. Ἀδελφοί, ἐγὼ ἐμαυτὸν οὔπω λογίζομαι κατειληφέναι· ἓν δέ, τὰ μὲν ὀπίσω ἐπιλανθανόμενος τοῖς δὲ ἔμπροσθεν ἐπεκτεινόμενος κατὰ σκοπὸν διώκω ἐπὶ τὸ βραβεῖον τῆς ἄνω κλήσεως τοῦ Θεοῦ ἐν Χριστῷ ᾿Ιησοῦ. Ὅσοι οὖν τέλειοι, τοῦτο φρονῶμεν· καὶ εἴ τι ἑτέρως φρονεῖτε, καὶ τοῦτο ὁ Θεὸς ὑμῖν ἀποκαλύψει. Πλὴν εἰς ὃ ἐφθάσαμεν, τῷ αὐτῷ στοιχεῖν κανόνι, τὸ αὐτὸ φρονεῖν. Συμμιμηταί μου γίνεσθε, ἀδελφοί, καὶ σκοπεῖτε τοὺς οὕτω περιπατοῦντας, καθὼς ἔχετε τύπον ἡμᾶς. Πολλοὶ γὰρ περιπατοῦσιν, -οὓς πολλάκις ἔλεγον ὑμῖν, νῦν δὲ καὶ κλαίων λέγω, τοὺς ἐχθροὺς τοῦ σταυροῦ τοῦ Χριστοῦ, ὧν τὸ τέλος ἀπώλεια, ὧν ὁ Θεὸς ἡ κοιλία καὶ ἡ δόξα ἐν τῇ αἰσχύνῃ αὐτῶν, οἱ τὰ ἐπίγεια φρονοῦντες!

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΑΓΙΟΥ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ (ΑΡΕΘΑ ΜΕΓΑΛΟΜΑΡΤΥΡΟΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΥΝΟΔΙΑΣ ΑΥΤΟΥ)
Πρὸς Ἑβραίους Ἐπιστολῆς Παύλου τὸ Ἀνάγνωσμα
11:33-40, 12:1-2

Ἀδελφοί, οἳ ἅγιοι πάντες διὰ πίστεως κατηγωνίσαντο βασιλείας, εἰργάσαντο δικαιοσύνην, ἐπέτυχον ἐπαγγελιῶν, ἔφραξαν στόματα λεόντων, ἔσβεσαν δύναμιν πυρός, ἔφυγον στόματα μαχαίρας, ἐνεδυναμώθησαν ἀπὸ ἀσθενείας, ἐγενήθησαν ἰσχυροὶ ἐν πολέμῳ, παρεμβολὰς ἔκλιναν ἀλλοτρίων· ἔλαβον γυναῖκες ἐξ ἀναστάσεως τοὺς νεκροὺς αὐτῶν· ἄλλοι δὲ ἐτυμπανίσθησαν, οὐ προσδεξάμενοι τὴν ἀπολύτρωσιν, ἵνα Κρείττονος ἀναστάσεως τύχωσιν· ἕτεροι δὲ ἐμπαιγμῶν καὶ μαστίγων πεῖραν ἔλαβον, ἔτι δὲ δεσμῶν καὶ φυλακῆς· ἐλιθάσθησαν, ἐπρίσθησαν, ἐπειράσθησαν, ἐν φόνῳ μαχαίρας ἀπέθανον, περιῆλθον ἐν μηλωταῖς, ἐν αἰγείοις δέρμασιν, ὑστερούμενοι, θλιβόμενοι, κακουχούμενοι, ὧν οὐκ ἦν ἄξιος ὁ κόσμος, ἐν ἐρημίαις πλανώμενοι καὶ ὄρεσι καὶ σπηλαίοις καὶ ταῖς ὀπαῖς τῆς γῆς. Καὶ οὗτοι πάντες μαρτυρηθέντες διὰ τῆς πίστεως οὐκ ἐκομίσαντο τὴν ἐπαγγελίαν, τοῦ Θεοῦ περὶ ἡμῶν κρεῖττόν τι προβλεψαμένου, ἵνα μὴ χωρὶς ἡμῶν τελειωθῶσι. Τοιγαροῦν καὶ ἡμεῖς, τοσοῦτον ἔχοντες περικείμενον ἡμῖν νέφος μαρτύρων, ὄγκον ἀποθέμενοι πάντα καὶ τὴν εὐπερίστατον ἁμαρτίαν, δι᾿ ὑπομονῆς τρέχωμεν τὸν προκείμενον ἡμῖν ἀγῶνα, ἀφορῶντες εἰς τὸν τῆς πίστεως ἀρχηγὸν καὶ τελειωτὴν ᾿Ιησοῦν.

ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΣΕΙΡΑΣ (ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ Ε΄ ΕΒΔΟΜΑΔΟΣ ΛΟΥΚΑ)
Ἐκ τοῦ κατὰ Λουκᾶν
10: 1-15

Τῷ καιρῷ ἐκείνῳ, ἀνέδειξεν ὁ Κύριος καὶ ἑτέρους ἑβδομήκοντα, καὶ ἀπέστειλεν αὐτοὺς ἀνὰ δύο πρὸ προσώπου αὐτοῦ εἰς πᾶσαν πόλιν καὶ τόπον οὗ ἤμελλεν αὐτὸς ἔρχεσθαι. ἔλεγεν οὖν πρὸς αὐτούς· Ὁ μὲν θερισμὸς πολύς, οἱ δὲ ἐργάται ὀλίγοι· δεήθητε οὖν τοῦ κυρίου τοῦ θερισμοῦ ὅπως ἐργάτας ἐκβάλῃ εἰς τὸν θερισμὸν αὐτοῦ. ὑπάγετε· ἰδοὺ ἀποστέλλω ὑμᾶς ὡς ἄρνας ἐν μέσῳ λύκων. μὴ βαστάζετε βαλάντιον, μὴ πήραν, μηδὲ ὑποδήματα, καὶ μηδένα κατὰ τὴν ὁδὸν ἀσπάσησθε. εἰς ἣν δ’ ἂν οἰκίαν εἰσέρχησθε, πρῶτον λέγετε· εἰρήνη τῷ οἴκῳ τούτῳ. καὶ ἐὰν ᾖ ἐκεῖ υἱὸς εἰρήνης, ἐπαναπαύσεται ἐπ’ αὐτὸν ἡ εἰρήνη ὑμῶν· εἰ δὲ μήγε, ἐφ’ ὑμᾶς ἐπανακάμψει. ἐν αὐτῇ δὲ τῇ οἰκίᾳ μένετε ἐσθίοντες καὶ πίνοντες τὰ παρ’ αὐτῶν· ἄξιος γὰρ ὁ ἐργάτης τοῦ μισθοῦ αὐτοῦ ἐστι· μὴ μεταβαίνετε ἐξ οἰκίας εἰς οἰκίαν. καὶ εἰς ἣν ἂν πόλιν εἰσέρχησθε καὶ δέχωνται ὑμᾶς, ἐσθίετε τὰ παρατιθέμενα ὑμῖν, καὶ θεραπεύετε τοὺς ἐν αὐτῇ ἀσθενεῖς, καὶ λέγετε αὐτοῖς· ἤγγικεν ἐφ’ ὑμᾶς ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ. εἰς ἣν δ’ ἂν πόλιν εἰσέρχησθε καὶ μὴ δέχωνται ὑμᾶς, ἐξελθόντες εἰς τὰς πλατείας αὐτῆς εἴπατε· καὶ τὸν κονιορτὸν τὸν κολληθέντα ἡμῖν ἀπὸ τῆς πόλεως ὑμῶν εἰς τοὺς πόδας ἡμῶν ἀπομασσόμεθα ὑμῖν· πλὴν τοῦτο γινώσκετε, ὅτι ἤγγικεν ἐφ’ ὑμᾶς ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ. λέγω δὲ ὑμῖν ὅτι Σοδόμοις ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ ἀνεκτότερον ἔσται ἢ τῇ πόλει ἐκείνῃ. οὐαί σοι, Χοραζίν· οὐαί σοι, Βηθσαϊδά· ὅτι εἰ ἐν Τύρῳ καὶ Σιδῶνι ἐγένοντο αἱ δυνάμεις αἱ γενόμεναι ἐν ὑμῖν, πάλαι ἂν ἐν σάκκῳ καὶ σποδῷ καθήμενοι μετενόησαν. πλὴν Τύρῳ καὶ Σιδῶνι ἀνεκτότερον ἔσται ἐν τῇ κρίσει ἢ ὑμῖν. καὶ σύ, Καπερναούμ, ἡ ἕως τοῦ οὐρανοῦ ὑψωθεῖσα, ἕως ᾅδου καταβιβασθήσῃ.

ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΑΓΙΟΥ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ (ΑΡΕΘΑ ΜΕΓΑΛΟΜΑΡΤΥΡΟΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΥΝΟΔΙΑΣ ΑΥΤΟΥ)
Ἐκ τοῦ κατὰ Λουκᾶν
12: 32-40

Εἶπεν ὁ Κύριος· Μὴ φοβοῦ τὸ μικρὸν ποίμνιον· ὅτι εὐδόκησεν ὁ πατὴρ ὑμῶν δοῦναι ὑμῖν τὴν βασιλείαν. πωλήσατε τὰ ὑπάρχοντα ὑμῶν καὶ δότε ἐλεημοσύνην. ποιήσατε ἑαυτοῖς βαλάντια μὴ παλαιούμενα, θησαυρὸν ἀνέκλειπτον ἐν τοῖς οὐρανοῖς, ὅπου κλέπτης οὐκ ἐγγίζει οὐδὲ σὴς διαφθείρει· ὅπου γάρ ἐστιν ὁ θησαυρὸς ὑμῶν, ἐκεῖ καὶ ἡ καρδία ὑμῶν ἔσται. Ἔστωσαν ὑμῶν αἱ ὀσφύες περιεζωσμέναι καὶ οἱ λύχνοι καιόμενοι· καὶ ὑμεῖς ὅμοιοι ἀνθρώποις προσδεχομένοις τὸν Κύριον ἑαυτῶν πότε ἀναλύσῃ ἐκ τῶν γάμων, ἵνα ἐλθόντος καὶ κρούσαντος εὐθέως ἀνοίξωσιν αὐτῷ. μακάριοι οἱ δοῦλοι ἐκεῖνοι, οὓς ἐλθὼν ὁ κύριος εὑρήσει γρηγοροῦντας. ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι περιζώσεται καὶ ἀνακλινεῖ αὐτοὺς, καὶ παρελθὼν διακονήσει αὐτοῖς. καὶ ἐὰν ἔλθῃ ἐν τῇ δευτέρᾳ φυλακῇ καὶ ἐν τῇ τρίτῃ φυλακῇ ἔλθῃ καὶ εὕρῃ οὕτω, μακάριοί εἰσιν οἱ δοῦλοι ἐκεῖνοι. τοῦτο δὲ γινώσκετε ὅτι εἰ ᾔδει ὁ οἰκοδεσπότης ποίᾳ ὥρᾳ ὁ κλέπτης ἔρχεται, ἐγρηγόρησεν ἂν καὶ οὐκ ἂν ἀφῆκε διορυγῆναι τὸν οἶκον αὐτοῦ. καὶ ὑμεῖς οὖν γίνεσθε ἕτοιμοι· ὅτι ᾗ ὥρᾳ οὐ δοκεῖτε ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἔρχεται.

Για τα προηγούμενα αποστολικά και ευαγγελικά αναγνώσματα πατήστε εδώ