Υπεύθυνη Ορεινής
Μαρία Ματθαίου
τηλ. 22923287
Υπεύθυνη Πεδινής
Το Ίδρυμα σκοπό έχει να καλύπτει τις υλικές και πνευματικές ανάγκες των νέων της μητροπολιτικής περιφέρειας μας και να εκπονεί διάφορα εκπαιδευτικά και πολιτιστικά προγράμματα.
Πρόεδρος
Μητροπολίτης Μόρφου
Μέλη
Πρωτοπρεσβ. Χριστοφόρος Δημητρίου
Πρεσβ.Αθανάσιος Βουδούρης
Σάββας Φουσκωτός
Γιάννης Λέμπος
Νικολέττα Τσιάρτα
τηλ. 22932401
Η εταιρεία «Οικοζωή Βιοκαλλιέργειες ΛΤΔ» ιδρύθηκε από την Ιερά Μητρόπολη Μόρφου με σκοπό την παραγωγή και διάθεση γεωργικών προϊόντων, που παράγονται με την μέθοδο της Βιολογικής Γεωργίας.Οι κατευθυντήριες γραμμές που ακολουθούνται στην διαδικασία παραγωγής και σήμανσης των προϊόντων μας είναι αυτές που ισχύουν και σε όλες τις χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Στην διαδικασία παραγωγής των προϊόντων μας δεν χρησιμοποιούνται χημικά συνθετικά παρασκευάσματα, δηλαδή: λιπάσματα, φυτοφάρμακα, ορμόνες, αλλά ούτε και γενετικά μεταλλαγμένοι σπόροι και φυτά.
Για τον έλεγχο των εχθρών και ασθενειών εργαζόμαστε έχοντας σαν στόχο την επίτευξη μιας φυσικής ισορροπίας και γι΄ αυτό χρησιμοποιούμε: α) Διευρυμένη αμειψισπορά, β) Μεγάλη βιοποικιλότητα φυτών στα καλλιεργούμενα κτήματα, γ) Δημιουργία και συντήρηση χώρων για εγκατάσταση ωφέλιμων οργανισμών και μικροοργανισμών, δ) Συγκαλλιέργεια φυτών, ε) Ράντισμα και πότισμα με εκχυλίσματα από διάφορα αυτοφυή βότανα.
Η βελτίωση της γονιμότητας του εδάφους επιτυγχάνεται με τους ακόλουθους τρόπους: α) Καλλιέργεια ψυχανθών, β) Χλωρολίπανση, γ) χρησιμοποίηση κομπόστας.
Ο έλεγχος και η πιστοποίηση της παραγωγής μας γίνεται από την Lacon Ltd , που είναι εγκεκριμένος οργανισμός από το Υπουργείο Γεωργίας για τον έλεγχο και την πιστοποίηση προϊόντων βιολογικής παραγωγής σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία.
Καλλιεργούμενες εκτάσεις και προϊόντα
Οι καλλιεργούμενες εκτάσεις από τις Βιοκαλλιέργειες της Ιεράς Μητροπόλεως Μόρφου ξεπερνούν τα 450 δεκάρια και υπάρχουν δυνατότητες για επέκταση στα 1000 δεκάρια. Στις εκτάσεις αυτές υπάρχου δενδροκαλλιέργειες όπως και διάφορα εποχιακά.. Οι δενδροκαλλιέργειες περιλαμβάνουν κατά κύριο λόγο ελιές και εσπεριδοειδή. Ανάμεσα στα καλλιεργούμενα είδη υπάρχουν και μικρές εκτάσεις με αλουίζα. Ένα σημαντικό μέρος των καλλιεργειών είναι οι πατάτες που καλύπτουν τις ανάγκες της ντόπιας αγοράς σε πατάτες βιολογικής καλλιέργειας. Τα κύρια προϊόντα που διαθέτει η ΟΙΚΟΖΩΗ είναι: ελαιόλαδο, πατάτες, αλουίζα, σιτάρι, κριθάρι, ρεβίθια και βίκο.
Τα βιολογικά προϊόντα της ΟΙΚΟΖΩΗΣ διατίθενται απο τις βιοκαλλιέργειες Οικοζωή και την Ιερά Μητρόπολη Μόρφου.Τηλέφωνα επικοινωνίας: 22932401 και Σάββας Φουσκωτός 99450132
Διοικητικό Συμβούλιο
Γιώργος Χατζηπιερής
Σάββας Ττοφιτζίκης
Αιμίλιος Μιχαήλ
Λάκης Πίγγουρας
Γραμματέας
Μάριος Ορφανίδης
Συντονιστής Εργασιών
Σάββας Φουσκωτός τηλ. 99450132
Υπάλληλος
Πέτρος Λεντέας
τηλ. 22932401
τηλεομ. 22933092
Μητροπολίτου Μόρφου Νεοφύτου*
Το Ακάκι αποτελεί την μεγαλύτερη κοινότητα της ελέυθερης περιοχής της Μητροπόλεως Μόρφου και έχει την δική του ιστορία και χριστιανική παράδοση. Στο τοπωνυμικό του Σίμωνα Μενάρδου αναφέρεται ότι το χωριό πήρε τό όνομά του από κάποιον βυζαντινό αξιωματούχο, ονομαζόμενο Ακάκιο.
Αρχαιολογικά ευρήματα και παλαιές εικόνες, που προέρχονται από διάφορες περιοχές μεταξύ του Ακακίου και της Αυλώνας, μαρτυρούν ότι το χωριό προέκυψε από την ένωση ποικίλων οικισμών, που υπήρχαν στα βυζαντινά χρόνια γύρω από τις δύο αυτές κοινότητες.
Στα ύστερα βυζαντινά χρόνια, από τον 10ο μέχρι και τον 12ο αιώνα, το Ακάκι ακμάζει και μεγαλουργεί. Κατά την Φραγκοκρατία, φαίνεται ότι είχε επιλεγεί ως ο τόπος της θερινής κατοικίας του Φράγκου βασιλέως, γεγονός που αναφέρεται και στο χρονικό του Λεόντιου Μαχαιρά. Μέχρι σήμερα σώζονται ερείπια του παλατιού του βασιλέως Πέτρου, αλλά και άλλων κτισμάτων της εποχής. Το Ακάκι αναφέρεται και ως τόπος κυνηγίου για αγριόπαπιες, ενώ φαίνεται ότι φημιζόταν τόσο για τα πολλά του νερά όσο και για τους μύλους του.
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας οι Φράγκοι φεουδάρχες του Ακακίου φαίνεται ότι εξισλαμίσθηκαν, σε αντίθεση με τους Ελληνορθοδόξους που παρέμειναν πιστοί στον Χριστιανισμό. [1] Κατά την παράδοση, την εποχή αυτή οι Ελληνορθόδοξοι κάτοικοι του χωριού υποχρεώθηκαν να παραχωρήσουν τον ναό του Σταυρού [2] στους εξισλαμισθέντες Φράγκους, οι οποίοι τον μετέτρεψαν σε τζαμί. Το παρεκκλήσιο του Αρχαγγέλου Μιχαήλ βρίσκεται μεταξύ του ναού της Παναγίας της Χρυσελεούσης και του τεμένους αυτού.
Σύμφωνα με τις μαρτυρίες του κ. Λοΐζου Λεωνίδου, κατά την Τουρκοκρατία, εξαιτίας των περιορισμών που οι Τούρκοι επέβαλαν στους Χριστιανούς του χωριού, ο ναός του Αρχαγγέλου χαλάστηκε˙ παρέμεινε, όμως, μέρος των θεμελίων του. Γύρω στο 1850, οι Τούρκοι αποφάσισαν να χτίσουν ένα τζαμί στον χώρο, όπου βρισκόταν ο ναός του Αρχαγγέλου, για να δώσουν στην κοινότητα τουρκικό χαρακτήρα. Οι χριστιανοί του χωριού θορυβήθηκαν. Τρία αδέλφια, οι Καττιρζιής, Μαρκαντώνης και Γιακουμὴς Χατζηγιάννη, γνωρίζοντας ότι ένας τουρκικός νόμος απαγόρευε να χτίζεται τζαμί δίπλα σε εκκλησία και το αντίθετο και θέλοντας να αποτρέψουν τους Τούρκους να υλοποιήσουν τα σχέδιά τους, παραχώρησαν τον χώρο και άρχισαν χωρίς καθυστέρηση το κτίσιμο του ναού του Αρχαγγέλου. Στην προσπάθειά τους να ολοκληρωθεί γρήγορα το κτίσιμο του ναού, εάν ήταν δυνατόν μέσα σε μία νύχτα, ώστε να προλάβουν τους Τούρκους και να ματαιώσουν τα σχέδιά τους, βοηθούσαν και οι ίδιοι στις εργασίες, χρησιμοποιώντας ό,τι υλικά μπορούσαν εύκολα να βρουν. Λέγεται μάλιστα ότι κάποιος χριστιανός κάτοικος του χωριού προσέφερε για το κτίσιμο του ναού τα κομμένα πλινθάρια, τα οποία προόριζε για το σπίτι του.
Πράγματι με την βοήθεια του Αρχαγγέλου ο ναός κτίστηκε σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, ματαιώνοντας τα σχέδια των Τούρκων για την ανέγερση του τζαμιού. Το πρόχειρα αυτό κτισμένο παρεκκλήσιο μας κληροδότησαν οι απλοί άνθρωποι της εποχής εκείνης. Γύρω στο 1962 η τότε εκκλησιαστική επιτροπή επιθυμούσε την πλήρη αναδόμηση του ναού τελικά, όμως, προέβη σε μία μικρή ανακαίνισή του.
Στις προτεραιότητες της Ιεράς Μητροπόλεως Μόρφου, τέθηκαν εξ αρχής η ανακαίνιση των ναών και των παρεκκλησίων, η συντήρηση των εικόνων και των ιερών σκευών και γενικά ο ευπρεπισμός των οίκων του Κυρίου. Στην προσπάθειά μας αυτή εργάστηκαν με ευλάβεια Μητροπολίτης, ιερείς, εκκλησιαστικοί επίτροποι και ο πιστός λαός. [3]
Στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων αυτών εντάσσεται και η απόφασή μας για την ανακαίνιση του παρεκκλησίου του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, το οποίο είχε πολλές φθορές. Η προσπάθεια για αναδόμηση του ναού που επιχειρήθηκε προ πεντηκονταετίας δεν συμφωνούσε με την βυζαντινή αρχιτεκτονική. Μετά από μελέτη και προβληματισμό καταλήξαμε ότι η αναδόμηση του ήδη υπάρχοντος ναού ήταν αδύνατη και η όποια προσπάθειά μας θα ήταν αποτυχής, διότι στα θεμέλιά του υπήρχε φθαρμένος πορόλιθος, που δημιούργησε μεγάλα προβλήματα υγρασίας στον ναό.
Κύριος παραστάτης στο έργο μας στάθηκε εξ αρχής ο δωρητής του ναού, ο κ. Ανδρέας Χατζηγιάννης, υιός του ιεροψάλτη κ. Νικολάτζη και δισέγγονος ενός από τους τρεις πρωτεργάτες στο κτίσιμο του ναού το 1850. Σε συνεννόηση μαζί του αποφασίσαμε να προχωρήσουμε στην οικοδόμηση ενός νέου ναού στον χώρο του παρεκκλησίου, αφιερωμένου στον Αρχάγγελο Μιχαήλ, αντάξιου της πρωτοκαθεδρίας του στον ουρανό.
Ο θεμέλιος λίθος του νέου παρεκκλησίου τέθηκε ανήμερα του Ευαγγελισμού το 2003 και ως αρχιτέκτονας του έργου ανέλαβε ο κ. Μάριος Πελεκάνος. Ο ναός, ο οποίος κτίστηκε αποκλειστικά με πέτρα, είναι μονόχωρος, σταυροειδής με οκταγωνικό τρούλλο και τοίχους με πλάτος ενός μέτρου. Διακρίνεται για την ισορροπημένη κλίμακα και την αρμονία του. Ο περίγυρος χώρος καλύφθηκε περιμετρικά με πλακίδια ρωμαϊκού τύπου, τα οποία ο δωρητής εισήγαγε από την Ιταλία.
Σημαντικό ρόλο στην ανέγερση του ναού διαδραμάτισε με τις εισηγήσεις του ο Ρώσσος Αρχιμανδρίτης της Μητροπόλεώς μας π. Αμβρόσιος, καλός γνώστης, όχι μόνο της τέχνης της αγιογραφίας, αλλά και της αίσθησης του βυζαντινού κάλλους. Ο π. Αμβρόσιος αγιογράφησε τον ναό ακλουθώντας μία τεχνική, γνωστή στον Μεσαίωνα πριν τον 16ο αι., δηλαδή χρησιμοποίησε οργανικό ασβεστοκονίαμα, ζωντανό και ενεργό και γαιώδη χρώματα. Το έργο έχει ιστορική σημασία για την Ορθόδοξη Εκκλησία στο σύνολό της. [4]
Τα θέματα των αγιογραφιών αφορούν στις Δεσποτικές εορτές και παραστάσεις αγίων, ενώ στο πίσω μέρος του ναού εικονίζονται τα εννέα τάγματα των ουρανίων δυνάμεων. Ιδιαίτερη θέση έχει η παράσταση του «ἐν Χώναις» θαύματος του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, η ανάμνηση του οποίου αποτελεί και την ημέρα της εορτής του παρεκκλησίου στις 6 Σεπτεμβρίου. Στον τρούλλο δεσπόζει η μορφή του Παντοκράτορα, ενώ μοναδικού κάλλους δημιούργημα είναι και το μαρμάρινο εικονοστάσιο κατασκευασμένο με μάρμαρο Πεντέλης. Ένθεν και ένθεν του εικονοστασίου υπάρχουν δύο μαρμάρινα προσκυνητάρια, στα οποία θα τοποθετηθούν εικόνες των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ. Το εικονοστάσιο κατασκεύασε εξ ολοκλήρου ο συνεργάτης του π. Αμβροσίου, ο Γάλλος ορθόδοξος γλύπτης κ. Αλεξάντερ ντε Λουί, ο οποίος βοήθησε και στην αγιογράφηση του τρούλλου.
Η καθυστέρηση που παρατηρήθηκε στην ολοκλήρωση του ναού οφείλεται ακριβώς στην προσπάθειά μας να ακολουθήσουμε, στον μέγιστο δυνατό βαθμό, τους κανόνες της ορθόδοξης ναοδομίας. Η πέτρα που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή του ναού, η αγιογράφηση του ναού με το οργανικό ασβεστοκονίαμα και η κατασκευή του μαρμάρινου εικονοστασίου με βάση πρωτοχριστιανικά σχέδια, τον καθιστούν πρότυπο για την Εκκλησία της Κύπρου. Ένας ναός κτίζεται αρχιτεκτονικά, πνευματικά και θεολογικά. Ἡ αρχιτεκτονική που είναι αποκομμένη από την θεολογία δεν ωφελεί.
Επιθυμούμε να δώσουμε στην κοινότητα του Ακακίου πυρήνες πνευματικής ζωής. Σε κάθε περιοχή να υπάρχει ένας τόπος λατρείας, όπου να μπορούν οι μανάδες να παίρνουν τα παιδιά τους, οι παππούδες και οι γιαγιάδες τα εγγόνια τους να ανάβουν ένα κερί, ένα καντήλι, να προσεύχονται ήσυχα, να βρίσκουν τον ρυθμό της ψυχής τους που πολλές φορές αποσυντονίζεται λόγω του έντονου άγχους της καθημερινότητας. Τα παρεκκλήσια και τα εξωκκλήσια, όπως η Αγία Παρασκευή στο Ακάκι και η Μάνα των Παίδων στο Μένοικο, είναι μείζονος σημασίας για την πνευματική ορθόδοξη ζωή των πιστών της περιοχής της πεδινής Μόρφου.
Μία πνευματική βάση της περιοχής αυτής είναι και η Μονή του Αγίου Νικολάου στην Ορούντα. Οι βάσεις αυτές, όπως μας προείπε κάποτε ένας όσιος γέροντας του εικοστού αιώνα, θα διώξουν τις άλλες βάσεις, εννοώντας όχι μόνο τις στρατιωτικές, άλλα και αυτές που μας οδηγούν στην πνευματική αυτοκτονία. Η κάθε κοινότητα πρέπει να έχει τα δικά της πνευματικά εργαστήρια. Τα εργαστήρια αυτά είναι τα παρεκκλήσια και τα εξωκκλήσια μας, όπου οι άνθρωποι μπορούν να βρίσκουν την μεγάλη αγκαλιά του Χριστού, το πνευματικό οξυγόνο για την καρδία, που ζωογονείται με το σώμα και το αίμα του Κυρίου, δηλαδή με την συμμετοχή των πιστών στην Θεία Ευχαριστία.
Θα ήθελα και με αυτήν την ευκαιρία να ευχαριστήσω τους κτήτορες του ναού, Ανδρέα και Μαρία Χατζηγιάννη, οι οποίοι με την δωρεά τους κατά πρώτον επιδίωξαν την δόξα του Θεού, δεύτερον έδειξαν έμπρακτα την βοήθεια προς τους συνανθρώπους μας και τρίτον φανέρωσαν την έγνοια τους για την ιστορία που αφήνουμε στις επόμενες γενιές και στον τόπο μας.
Η χαρά μου για την οικοδόμηση του ναού του Αρχαγγέλου Μιχαήλ οφείλεται και στο γεγονός ότι το σπίτι όπου μεγάλωσα στην Άνω Ζώδια βρισκόταν δίπλα από τον μεγάλο ναό του Αρχαγγέλου Μιχαήλ. Στον ναό αυτό η ψυχή μου συνέλαβε τις πρώτες ιερατικές κλήσεις. Ο Αρχάγγελος δεν είναι μόνο ο άγιος του χωριού μου˙ είναι και ο ουράνιος προστάτης της ψυχής μου. Είναι θλιβερό που ο Αρχάγγελος της Ζώδιας έχει πλέον μετατραπεί σε μουσουλμανικό τέμενος και που έχει καταστραφεί το εικονοστάσιό του και όλες σχεδόν οι τοιχογραφίες του. Αισθάνομαι ότι το έργο της Μητροπόλεώς μας για ανακαίνιση και ευπρεπισμό των ναών θα συνεχιστεί στις κατεχόμενες εκκλησίες μας. Αυτό θα είναι αποτέλεσμα της θέλησης του Θεού και όχι των ανθρώπινων διαπραγματεύσεων.
[1] Από τους εξισλαμισθέντες αυτούς Φράγκους δημιουργήθηκε η μικρή κοινότητα των Τουρκοκυπρίων του Ακακίου.
[2] Κατά την Φραγκοκρατία, φαίνεται ότι οι Φράγκοι, στην προσπάθειά τους να επιβάλουν τον καθολικισμό, μετέτρεψαν τον ναό του Σταυρού σε φραγκικό, προσθέτοντας φραγκικά στοιχεία, κυρίως στην βόρεια είσοδό του.
[3] Τα τελευταία δώδεκα χρόνια, μόνο στην κοινότητα του Ακακίου, εκτός από το παρεκκλήσιο του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, που ανοικοδομήθηκε εκ βάθρων, ανακαινίσθηκαν η μεγάλη εκκλησία της Παναγίας, ο ναός της Μεταμορφώσεως, το εξωκκλήσιο της Αγίας Παρασκευής με την αρωγή του κ. Χατζηγιάννη και κτίστηκε το σχολικό παρεκκλήσιο του Αγίου Γεωργίου με την φροντίδα του π. Κωνσταντίνου Κακουρίδη. Στα άμεσα σχέδια της Μητροπόλεώς μας είναι και η συμπλήρωση των έργων για την ανακαίνιση του ναού της Παναγίας της Χρυσελεούσης, με την αρωγή και πάλι του κ. Ανδρέα Χατζηγιάννη.
[4] Η τέχνη του παραπέμπει στις απαράμιλλης καλαισθησίας τοιχογραφίες του καθολικού της Μονής της Παναγίας του Άρακα στα Λαγουδερά, που θεωρείται το ύψιστο αριστούργημα της βυζαντινής περιόδου στην Κύπρο.
*Πρόλογος στο: Ιερά Μητρόπολις Μόρφου, Το παρεκκλήσιο του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στο Ακάκι, εκδ. Θεομόρφου, σ. 9-15.
π. Μιχαήλ Νικολάου
Η Βυζαντινή πεντάτρουλλη εκκλησία των Οσίων Βαρνάβα και Ιλαρίωνος που βρίσκεται στην Περιστερώνα, είναι σίγουρο ότι κτίστηκε πάνω σε προγενέστερη εκκλησία. Αυτό αποδείχτηκε μετά από αρχαιολογικές ανασκαφές που έγιναν το 1959, όπου ήλθαν στην επιφάνεια ένα ημικυκλικό σύνθρονο εντός της αψίδος τού ιερού και δυτικότερα μια βάση λίθινου ευθύγραμμου εικονοστασίου.
Αυτά μας δίδουν το δικαίωμα να πούμε ότι ο πρώτος ναός είχε τη μορφή τρίκλιτης καμαροσκέπαστης Βασιλικής που πιθανότατα κτίστηκε κατά την περίοδο των αραβικών επιδρομών. Από τον αρχικό Ναό σώζεται ακόμη τμήμα του βορείου τοίχου, ενσωματωμένο στο δυτικό τμήμα του βορείου τοίχου του σημερινού Ναού κάτω από το νεότερο καμπαναριό.
Ο σημερινός ναός είναι κτισμένος περί το 1100 μ.Χ. και έχει τη μορφή τρίκλιτης Βασιλικής της οποίας τα κλίτη διαχωρίζονται μεταξύ τους με τοίχους οι οποίοι έχουν τοξοτά ανοίγματα, και καταλήγουν ανατολικά σε ημικυκλικές αφίσες που διατρυπώνται από παράθυρα και διακοσμούνται εξωτερικά από ημικυκλικές αχιβάδες. Ο κεντρικός τρούλος του ναού στηρίζεται σε τέσσερις ισχυρούς γαμματοσχήμους πεσσούς και αντί τμήματα καμάρας ανατολικά και δυτικά του τρούλου, που θα βλέπαμε σε μια εκκλησία του τύπου εγγεγραμμένου σταυροειδούς με τρούλο, βλέπουμε εδώ δύο ισομεγέθεις προς τον κεντρικό τρούλο τα άλλα δύο κλίτη, βόρεια και νότια της εκκλησίας καλύπτονται από μία συνεχή ήμικυλινδρικη καμάρα ή οποία διακόπτεται στο μέσο από δύο μικρούς τρουλίσκους τοποθετημένους εκατέρωθεν, αλλά στο ίδιο ύψος του κεντρικού τρούλου του μεσαίου κλίτους.Ετσι βλέποντας κανέις την Εκκλησία εξωτερικά και κυρίως πανοραμικά παιρνει την εντύπωση ότι είναι σταυρόσχημος ενώ εσωτερικά υπάρχει καθαρά η εικόνα μιας τρικλιτης βασιλικής.
Ο νάρθηκας προστέθηκε λίγο αργότερα εντός του 12ου αιώνος αλλά η πρόσοψις του ναού δέχτηκε σημαντικές αλλαγές λόγω φθοράς, το 1931.
Η εκκλησία αυτή μαζί με εκείνη της Αγίας Παρασκευής στη Γεροσκήπου είναι οι μοναδικές στο είδος τους στην Κύπρο. Έχει όμως καλύτερες αναλογίες, επιμελέστερη τοιχοδομία από αυτήν και διάρθρωση των ημικυκλικών αψίδων παρόμοια με Εκκλησίες της Σχολής της Κωνσταντινουπόλεως. Έχει σαν πρότυπο της την κατεστραμμένη εκκλησία των Αγίων Αποστόλων στην Κωνσταντινούπολη.
Το Δεκέμβριο του 2005 ολοκληρώθηκαν από το Τμήμα Αρχαιοτήτων μία σειρά εργασιών που ξεκίνησαν τον Μάρτιο του 2003 και αφορούσαν τη συντήρηση και αποκατάσταση του Ναού στη προτέρα του μορφή. Συγκεκριμένα αφαιρέθηκαν από ολόκληρη την εσωτερική τοιχοποιία όλα τα γύψινα επιστρώματα με αποτέλεσμα να εμφανιστούν και να συντηρηθούν ή να αντικαταστούν οι πωρόλιθοι και οι πέτρες. Καθαρισμό και συντήρηση από την φθορά του χρόνου, δέχτηκε επίσης και ολόκληρη η εξωτερική τοιχοποιία. Αφαιρέθηκε επίσης το δάπεδο στην θέση του οποίου τοποθετήθηκαν πλάκες από Κυπριακό γυψομάρμαρο. Τέλος συντήρηση δέχθηκαν το καμπαναριό του Ναού, του οποίου ένα μικρό τμήμα στο πάνω μέρος αντικατασταθηκε, και το ξυλόγλυπτο τέμπλο του μεσαίου κλίτους εσωτερικά στο Ναό.
Σε πολλά σημεία εσωτερικά του ναού υπάρχουν υπολείμματα τοιχογραφιών που υποδηλώνουν ότι ο ναός ήταν αγιογραφημένος ολόκληρος. Σε αρκετά καλή κατάσταση σώζεται μια τοιχογραφία της Παναγίας της Βρεφοκρατούσας στον βορειανατολικό πεσσό στο ύψος του τέμπλου του 12ου αιώνος και μία του προφήτη Δαυίδ στη δυτική πλευρά του βορειοδυτικού κεντρικού πεσσού, του 16ου αιώνος.
Τέλος αξίζει να αναφέρουμε ότι πέρα από τα ιερά κειμήλια και τις αξιόλογες φορητές εικόνες διαφόρων εποχών, φυλάσσονται στο ναό μας τα ιερά λείψανα των Αγίων Βαρνάβα και Ιλαρίωνος καθώς και η βυζαντινή φορητή τους εικόνα και λιτανεύονται αμφότερα την 21η Οκτωβρίου, στην ιερά τους πανήγυρη.
Ο ναός ανήκει στον λεγόμενο φραγκοβυζαντινό ρυθµό και συνδυάζει τη γοτθική τρίκλιτη βασιλική µε τον βυζαντινού τύπου τρουλλαίο ναό. Παρουσιάζει σηµαντικές οµοιότητες µε το καθολικό της Μονής του Αγίου Νεοφύτου στην Πάφο, που είναι της ίδιας χρονολογικής περιόδου (16ος αιώνας). Τα τρία κλίτη διαχωρίζονται από δύο κιονοστοιχίες µε πέντε κίονες ή κάθε µία. Τα τόξα που ενώνουν τους κίονες είναι ημικυκλικά και ξεκινούν από ψευδογοτθικά κιονόκρανα.
Στο µέσο του βόρειου τοίχου του ναού ανοίγεται τυφλό τόξο µε περίτεχνο λαξευτό διάκοσµο και στεγάζει τη µαρµάρινη σαρκοφάγο του Αγίου Μάµαντος του 3ου αιώνα μ.Χ. Από τη σαρκοφάγο οι πιστοί λαμβάνουν αγιασμένο έλαιο, το οποίο χρησιμοποιούν για τις θεραπείες κυρίως των ασθενειών των αυτιών. Το ανατολικό άκρο του βόρειου κλίτους είναι αφιερωµένο στην Αγία Τριάδα (εορτάζει τη Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος) και στους γονείς του αγίου Μάμαντος, αγίους Θεόδοτο και Ρουφίνα (εορτάζουν στις 31 Αυγούστου) και το αντίστοιχο του νότιου κλίτους είναι αφιερωμένο στην Αγία Άννα (εορτάζει στις 25 Ιουλίου και στις 9 Δεκεμβρίου). Οι άγιες Τράπεζες και των δύο παρεκκλησίων καθώς και οι Προθέσεις τους διανοίγονται στον ανατολικό τοίχο.
Αρχικά ο ναός έφερε χαµηλό κτιστό τέµπλο µε µαρµάρινα θωράκια, πάνω στο οποίο τοποθετήθηκε ξυλόγλυπτο εικονοστάσιο, που χρονολογείται στον 16ο αιώνα, αλλά έχει υποστεί µμεταγενέστερες επεµβάσεις. Οι τοιχογραφίες στις δυτικές πλευρές των δύο κιόνων, που είναι ενσωματωμένοι στο εικονοστάσιο παριστάνουν τους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο. Στην κόγχη της Πρόθεσης υπάρχει τοιχογραφία µε τον Άρτο της Ζωής. Οι τοιχογραφίες χρονολογούνται στον 16ο αιώνα. Το ξυλόγλυπτο κιβώριο που καλύπτει την αγία Τράπεζα, το σημαντικότερο ίσως κιβώριο που σώζεται στην Κύπρο χρονολογείται γύρω στα μέσα του 16ου αιώνα και η ζωγραφική του υπογράφεται από τον ζωγράφο Σίλβεστρο Αξιώτη.
Ο ναός του Αγίου Μάµαντος είναι κτισµένος με πωρόλιθο στα ερείπια δύο παλαιοχριστιανικών βασιλικών και ενός µεσοβυζαντινού ναού, ο οποίος φαίνεται ότι παρέµεινε σε χρήση πιθανώς µέχρι την ανέγερση του σηµερινού ναού στο α΄ μισό του 16ου αιώνα από τον φεουδάρχη της περιοχής Ευγένιο Συγκλητικό. Μέσα στο ναό εντοπίστηκαν μεσαιωνικές ταφές, στοιχείο που οδηγεί ότι αυτός χρησιμοποιήθηκε και ως κοιμητηριακός. Ήδη από τον 16ο αιώνα ο ναός αποτελούσε καθολικό Μονής αφιερωμένης στον Άγιο Μάµαντα. Τη Μονή επισκέφθηκε το 1727 και το1735 ο Ρώσος περιηγητής Βασίλειος Μπάρσκυ. Κατά την επίσκεψή του το 1727 περίγραψε τον ναό, ενώ κατά το 1735 σχεδίασε το μοναστήρι. Σε μαρμάρινο κίονα της δυτικής εισόδου ο Μπάρσκυ άφησε γραπτή ενθύμηση της επίσκεψής του στο ναό.
Το 1907 στη δυτική και τη βόρεια πλευρά κατασκευάστηκε υπόστεγο (ηλιακός) από τον εργολάβο Γεώργιο Ασσιώτη από το Καϊµακλί. Την ίδια εποχή έγινε και το λιθανάγλυφο προσκυνητάρι στη δυτική πλευρά του ναού. Το 1918 κτίστηκε το κωδωνοστάσιο στη βορειοανατολική γωνιά του ναού.
Ο ναός πανηγυρίζει στις 2 Σεπτεμβρίου και την Κυριακή των Βαΐων. Πριν από την τουρκική εισβολή γινόντουσαν μεγάλες εμποροπανηγύρεις και πλήθη πιστών προσέτρεχαν στην χάρη του Αγίου.
Ο ναός κατελήφθη το 1974 από τα τουρκικά στρατεύματα και μετατράπηκε σε «μουσείο εικόνων». Στον ναό φυλάσσεται προσωρινά και η θαυματουργή εικόνα του Χρυσοσώτηρος από την κατεχόμενη Ακανθού. Από το 2004 τελείται στον τουρκοκρατούμενο ναό από τον Πανιερώτατο Μητροπολίτη Μόρφου κ. Νεόφυτο Εσπερινός και θεία Λειτουργία την 1η και 2α Σεπτεμβρίου αντίστοιχα, για την εορτή του Πολιούχου αγίου της Μόρφου Μεγαλομάρτυρος Μάμαντος. Στις φετινές (2014) εορταστικές ακολουθίες θα παραστεί και ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Λεμεσού κ. Αθανάσιος.
Τέλος θα πρέπει να σημειώσουμε ότι για τη διοργάνωση της πανηγύρεως η Εκκλησιαστική Επιτροπή του Αγίου Μάμαντος Μόρφου συνεργάζεται με τους Δήμους Μόρφου και Ακανθούς, προς τους οποίους ευχόμαστε το ποθούμενον ως τάχιστα!
Η εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ βρίσκεται σε κεντρική περιοχή της οροσειράς του Τροόδους, μέσα στην κοιλάδα της Μαραθάσας. Είναι κτισμένη μέσα στο χωριό Πεδουλάς. Από το 1985 περιλαμβάνεται, μαζί με εννέα άλλες τοιχογραφημένες βυζαντινές εκκλησίες του Τροόδους, στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.
Σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή που βρίσκεται πάνω από τη βόρεια είσοδο, η εκκλησία κτίστηκε και τοιχογραφήθηκε στα 1474 με δαπάνη του ιερέα Βασίλειου Χάμαδου. Ο ιερέας εικονίζεται πάνω από την κτητορική επιγραφή, συνοδευόμενος από τη σύζυγο και τις δύο θυγατέρες του, να προσφέρει ομοίωμα της εκκλησίας στον Αρχάγγελο Μιχαήλ.
Η εκκλησία ανήκει στον τύπο των ξυλόστεγων μονόχωρων ναών της οροσειράς του Τροόδους. Ο νάρθηκας, που την περιβάλλει από τη νότια και δυτική του πλευρά, χρησίμευε σαν γυναικωνίτης λόγω του μικρού μεγέθους του ναού.
Η εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ συγκαταλέγεται ανάμεσα στις λίγες της Κύπρου που διέσωσαν το όνομα του ζωγράφου που τις ιστόρησε. Πρόκειται για τον ντόπιο Μηνά, ο οποίος καταγόταν από την περιοχή της Μαραθάσας. Ο Μηνάς, είναι ένας τυπικός λαϊκός ζωγράφος της εποχής, περιορισμένων δυνατοτήτων, που παραμένει προσκολλημένος στις Βυζαντινές παραδόσεις. Φαίνεται ότι έχει ως πρότυπο τις τοιχογραφίες του Αγίου Ηρακλειδίου, στο γειτονικό χωριό Καλοπαναγιώτης. Παρακολουθεί τις καλλιτεχνικές τάσεις της εποχής και του τόπου του και έτσι εξηγείται η εισροή δυτικών στοιχείων στην τέχνη του. Με τον ίδιο τρόπο τοιχογραφούνται πολλές εκκλησίες που κτίζονται κατά την ίδια περίοδο.
Αξιοσημείωτο είναι το ξύλινο γραπτό τέμπλο της εκκλησίας, σύγχρονο με τις τοιχογραφίες. Είναι ένα από τα καλύτερα δείγματα του είδους που σώζονται στην Κύπρο. Στο επιστύλιο του τέμπλου αυτού υπάρχει ζωγραφισμένο το οικόσημο του μεσαιωνικού Βασιλείου της Κύπρου. Δίπλα σε αυτό υπάρχει και ο δικέφαλος αετός, σύμβολο των Παλαιολόγων, των τελευταίων βασιλέων του Βυζαντίου.
Πηγή: Τμήμα ΑρχαιοτήτωνΗ εκκλησία της Παναγίας βρίσκεται σε κεντρική περιοχή της οροσειράς του Τροόδους, μέσα στην κοιλάδα της Μαραθάσας. Είναι κτισμένη σε ένα λόφο πάνω από το χωριό Μουτουλλάς. Από το 1985 περιλαμβάνεται, μαζί με εννέα άλλες τοιχογραφημένες βυζαντινές εκκλησίες του Τροόδους, στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.
Σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή στο βόρειο τοίχο του Ιερού Βήματος, ο ναός κτίστηκε και τοιχογραφήθηκε στα 1280 με δαπάνη του «Ιωάννη του Μουτουλλά» και της συζύγου του Ειρήνης, οι οποίοι απεικονίζονται να κρατούν το ομοίωμα της εκκλησίας. Ενδέχεται, λοιπόν, να πρόκειται για ένα ιδιωτικό παρεκκλήσιο.
Η εκκλησία ανήκει στο γνωστό αρχιτεκτονικό τύπο των ξυλόστεγων μονόχωρων ναών της οροσειράς του Τροόδους. O νάρθηκας προστέθηκε σε κατοπινό στάδιο, μετά τις αρχές του 16ου αιώνα, και περιβάλλει τη δυτική και βόρεια πλευρά της εκκλησίας. Η ξύλινη αμφικλινής στέγη καλύπτει και το νάρθηκα.
Όσον αφορά το ζωγραφικό διάκοσμο του ναού, αξίζει να αναφερθεί ότι πρόκειται για τις μόνες ακριβώς χρονολογημένες τοιχογραφίες του 13ου αιώνα (1280) που σώζονται στην Κύπρο. Λόγω των μικρών διαστάσεων του εσωτερικού της εκκλησίας, το εικονογραφικό πρόγραμμα προσαρμόστηκε ανάλογα. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι κτήτορες τηρούν πιστά την ορθόδοξη παράδοση, γεγονός που φαίνεται από την επιλογή των θεμάτων, χωρίς όμως να απομονώνονται από το σύγχρονό τους κόσμο. Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για ένα αξιόλογο ζωγραφικό σύνολο.
Τόσο η τεχνοτροπία του ζωγράφου όσο και το εικονογραφικό πρόγραμμα που ακολουθεί, παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Τεχνοτροπικά πρόκειται για ένα μείγμα παλαιότερων βυζαντινών προτύπων του 12ου αιώνα, και στοιχείων από τη σύγχρονη του δυτική ζωγραφική. Χρησιμοποιεί επίσης στοιχεία της ζωγραφικής που αναπτύχθηκε στα σταυροφοριακά κρατίδια της Ανατολής και στην Καππαδοκία, την Κρήτη, και γενικά σε απομακρυσμένους ελληνικούς τόπους. Μερικά από τα στοιχεία αυτά συναντούνται και στα ερημητήρια της Απουλίας και τις εκκλησίες της Καλαβρίας στην Κάτω Ιταλία. Στα τέλη του 15ου-αρχές του 16ου αιώνα διακοσμήθηκε η εξωτερική πλευρά του βόρειου τοίχου με την πολυπρόσωπη σκηνή της Μέλλουσας Κρίσης.
Πηγή: Τμήμα Αρχαιοτήτων
Η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού του Αγιασμάτι βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα της οροσειράς του Τροόδους, στο γεωγραφικό διαμέρισμα της Πιτσιλιάς, σε απόσταση πέντε περίπου χιλιομέτρων βορειοανατολικά του χωριού Πλατανιστάσα. Από το 1985 περιλαμβάνεται, μαζί με εννέα άλλες τοιχογραφημένες βυζαντινές εκκλησίες του Τροόδους, στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.
Πρόκειται για το καθολικό ομώνυμης μονής που οικοδομήθηκε στα τέλη του 15ου αιώνα. Ο Ρώσος μοναχός Βασίλι Μπάρσκυ, ο οποίος επισκέφθηκε το νησί στα 1735, αναφέρει ότι το μοναστήρι ήταν από τότε εγκαταλελειμμένο και διέμεναν εκεί μόνο ένας μοναχός, ο οποίος ήταν και ηγούμενος, και ένας λαϊκός υπηρέτης. Σύμφωνα με ορισμένους ερευνητές η ονομασία «Αγιασμάτι» προέρχεται από τη λέξη Αγίασμα. Άλλη εκδοχή συνδέει την ονομασία με την περιοχή Αγιασμάτι της δυτικής Μικράς Ασίας, μια τοποθεσία που αναφέρεται σε σχέση με την άλωση της Κωνσταντινούπολης στα 1453. Ένα ενδεχόμενο είναι να κατέφυγαν πρόσφυγες από την περιοχή αυτή στην Κύπρο και να ίδρυσαν λίγο αργότερα ένα μοναστήρι στα βουνά του νησιού, δίνοντάς του το ίδιο όνομα με αυτό της ιδιαίτερης τους πατρίδας. Από τα υπόλοιπα μοναστικά κτίσματα, σώζονται σήμερα μόνο κάποια ερείπια κελιών στο νότιο τμήμα του ναού.
Πρόκειται για ένα μονόκλιτο ξυλόστεγο ναό, καλυμμένο με επίπεδα, αγκιστρωτά κεραμίδια. Η οροφή εκτείνεται πέραν του κτιρίου του ναού σχηματίζοντας ένα περίστωο, γεγονός που τον καθιστά μοναδικό σε ολόκληρη την Κύπρο. Στην εξωτερική πλευρά του βόρειου τοίχου, πάνω από την είσοδο, σώζεται επιγραφή σύμφωνα με την οποία το οικοδόμημα κτίστηκε με χορηγία του ιερέα Πέτρου Περάτη και της συζύγου του Πεπάνης, οι οποίοι απεικονίζονται σε τοιχογραφία στην εξωτερική πλευρά του νότιου τοίχου να προσφέρουν το ομοίωμα της εκκλησίας στο Χριστό μέσω της Θεοτόκου. Η επιγραφή με τη χρονολογία ανέγερσης του ναού καταστράφηκε, είναι γενικά αποδεκτό όμως ότι κατά το έτος 1494 ολοκληρώθηκε η αγιογράφησή της. Έτσι έχουμε ένα έμμεσο στοιχείο για την κτίση του ίδιου του ναού.
Ολόκληρο το εσωτερικό της εκκλησίας, ακόμη και τα τέσσερα δοκάρια που συγκρατούν τη ξύλινη στέγη, είναι ζωγραφισμένο. Οι τοιχογραφίες αυτές έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον μια και παρουσιάζουν ένα συγκερασμό της βυζαντινής παλαιολόγειας τέχνης και της τοπικής λαϊκής ζωγραφικής, με στοιχεία από την τέχνη της ιταλικής Aναγέννησης. Ο ζωγράφος, ο Φίλιππος Γούλ, ήταν ένας εξελληνισμένος Σύρος Ορθόδοξος με καλή παιδεία. Παρόλο που η τεχνική της κάθε τεχνοτροπίας που χρησιμοποιεί είναι ανόμοια, η γενική εντύπωση που δημιουργείται είναι ευχάριστη και ενίοτε εντυπωσιακή. Ο ίδιος ζωγράφος διακόσμησε στα 1495 το ναό του Αγίου Μάμαντα στο Λουβαρά.
Οι τοιχογραφίες αναπτύσσονται σε δύο ζώνες. Στην ανώτερη ζωγραφίζονται οι πολυάνθρωπες σκηνές της Καινής Διαθήκης και στην κατώτερη οι μεμονωμένες μορφές. Ο αφηγηματικός κύκλος της Εύρεσης και Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού, στον οποίο είναι αφιερωμένος ο ναός, αναπτύσσεται σε μικρογραφίες στο βόρειο τυφλό τόξο. Στην αψίδα του Ιερού Βήματος απεικονίζεται ολόσωμη η Παναγία στον τύπο της Βλαχερνίτισσας. Τοιχογραφίες σώζονται και στην εξωτερική πλευρά του δυτικού και του νότιου τοίχου. Αξίζει να αναφερθεί η εκτεταμένη και πολυπρόσωπη σκηνή της Μέλλουσας Κρίσης, η οποία αναπτύσσεται μέχρι την απόληξη του αετώματος όπου απεικονίζεται ο Κριτής Χριστός.
Υπεύθυνος
Πρεσβ. Γεώργιος Κούρρης
τηλ. 99677216
Πηγή: Τμήμα Αρχαιοτήτων
Η εκκλησία της Παναγίας της Φορβιώτισσας, περισσότερο γνωστή ως η Παναγία της Ασίνου, βρίσκεται στις βόρειες υπώρειες της οροσειράς του Τροόδους. Είναι κτισμένη στην ανατολική όχθη ενός μικρού χείμαρρου, τρία χιλιόμετρα νοτίως του χωριού Νικητάρι. Από το 1985 περιλαμβάνεται, μαζί με εννέα άλλες τοιχογραφημένες βυζαντινές εκκλησίες του Τροόδους, στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.
Πρόκειται για το καθολικό της Μονής των Φορβίων, από όπου προέρχεται και η προσωνυμία της. Σε επιγραφή που χρονολογείται στα 1105/6, και βρίσκεται πάνω από τη νότια είσοδο του ναού, αναφέρεται ότι κτήτορας της Μονής ήταν ο Μάγιστρος Νικηφόρος Ισχύριος, μετέπειτα μοναχός Νικόλαος. Η ίδρυση της Μονής χρονολογείται στα 1099, ενώ συνεχίζει να λειτουργεί και κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα οπότε εγκαταλείπεται.
Η εκκλησία αποτελείται από δύο μέρη: το μονόκλιτο καμαροσκεπή κυρίως ναό και το νάρθηκα, ο οποίος προστέθηκε κατά το δεύτερο μισό του 12ου αιώνα. Οι πλαϊνοί τοίχοι του νάρθηκα απολήγουν σε αψίδα, γεγονός που θεωρείται επίδραση της Κωνσταντινουπόλεως. Ήδη από το 12ο αιώνα ο ναός ήταν καλυμμένος με μια δεύτερη ξύλινη στέγη, στρωμένη με επίπεδα αγκιστρωτά κεραμίδια. Σήμερα δεν σώζονται ίχνη από τα υπόλοιπα μοναστηριακά κτίσματα.
Το εσωτερικό του ναού της Παναγίας της Ασίνου είναι κατάγραφο. Οι τοιχογραφίες που σώζονται σήμερα ανήκουν σε διαφορετικές χρονολογικές περιόδους. Το παλαιότερο σύνολο χρονολογείται στα 1105/6 και εκφράζει τις νέες τάσεις της ζωγραφικής της περιόδου των Κομνηνών. Οι τοιχογραφίες αυτές απηχούν την τέχνη της Κωνσταντινούπολης, από όπου θα πρέπει να προερχόταν και ο ζωγράφος που τις δημιούργησε, και αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα σύνολα βυζαντινής τέχνης της περιόδου. Η ισχυρή επίδραση της πρωτεύουσας εξηγείται από το γεγονός ότι ο τότε αυτοκράτορας Αλέξιος Α΄ Κομνηνός (1081-1118) κατέστησε την Κύπρο τη σημαντικότερη στρατιωτική βάση της νοτιοανατολικής Μεσογείου, λόγω των γεωπολιτικών συνθηκών της εποχής.
Πολλές παραστάσεις από το αρχικό σύνολο του 1105/6 σώζονται κυρίως στην αψίδα του Ιερού και στο δυτικό τοίχο του ναού, ο οποίος υπέστη διάφορες καταστροφές κατά καιρούς, συμπεριλαμβανομένων των σεισμών. Κατά το 14ο αιώνα, για παράδειγμα, θα πρέπει να κατέρρευσε το τεταρτοσφαίριο της αψίδας του Ιερού, οπότε ξανακτίστηκε και διακοσμήθηκε με τοιχογραφίες. Παράλληλα προστέθηκαν οι εξωτερικές αντηρίδες, και λίγο αργότερα η τοξωτή αντηρίδα στο ανατολικό άκρο του βόρειου τοίχου.
Ο νάρθηκας διακοσμήθηκε με τοιχογραφίες λίγο μετά την οικοδόμησή του κατά το δεύτερο μισό του 12ου αιώνα, και επαναδιακοσμήθηκε στα 1332/3 με έντονες φράγκικες επιδράσεις. Στο εικονογραφικό πρόγραμμα του νάρθηκα ξεχωρίζει ιδιαίτερα η απεικόνιση μεγάλου αριθμού δωρητών. Στην Παναγία της Ασίνου σώζονται και μερικές μεταγενέστερες τοιχογραφίες που χρονολογούνται στο 17ο αιώνα.
Υπεύθυνος
Πρεσβ. Κυριακός Χριστοφή
τηλ. 99830329
