ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΑΓΙΟΥ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ (ΠΑΝΤΩΝ ΤΩΝ ΕΝ ΤΗ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΙ ΜΟΡΦΟΥ ΔΙΑΛΑΜΨΑΝΤΩΝ ΚΑΙ ΕΞΑΙΡΕΤΩΣ ΤΙΜΩΜΕΝΩΝ ΑΓΙΩΝ) Πρὸς Ἑβραίους Ἐπιστολῆς Παύλου τὸ Ἀνάγνωσμα 11: 33-40; 12: 1-2
Св. великомъченица Варвара (19 век). Храм ”Св.Варвара”, Перистерона
И на вас: за много благословени години от днес празнуващата голяма светица, великомъченица Варвара, която предходните обитатели на дома имаха просветлението и вдъхновението от всички светци да изберат нея за своя покровителка! Сега по време на светата литургия слушах, че малко преди херувимската песен пеем тропарите на светците на енорията, дори певецът от дясната певница ми каза: „Да изпеем ли тропарите на всички светци?“. Отговорих му: „Разбира се! Днес е празник, неделя е, Божи ден, да ги изпеем всички! Няма да ни затрудни, защото ние се отморяваме така, а е и прослава за светците. А да ви кажа и нещо, което аз в последно време проумях, макар да се правя на многознаещ и образован.
Искате ли да направите един светец свой приятел и винаги да е с вас? Две неща иска светецът, всеки един светец: да му говорите с обикновени думи и от сърце. Имате грехове ли? Казвайте му греховете си, например: Света Варваро, помогни ми да не се гневя! Света Варваро, помогни мида не завиждам, да нямамлоши, срамни помисли!
И каквото има всеки един от нас, нека го казва простичко, с обикновени думи. Това е едно от нещата, които се харесват на светците. Да им говорим просто, искрено, сърдечно, направо – без заобиколки. Да не украсяваме молитвите си с някакви книжовни и красиви думи. Простота е нужна. Това първо нещо го знаех, тъй като на него ме бяха научили майка ми, баща ми и баба ми Мирофора. След това отидох да следвам право и открих тези светци, които вие вече знаете: свети Порфирий, свети Паисий (Светогорец) и особено свети Яков (Цаликис) и свети Евмений. Направи ми впечатление, че те и четиримата по този начин говореха на своите светци (т.е. със светците, с които имаха духовна връзка): свети Яков – на свети Давид, свети Евмений – на светите Безсребреници, свети Порфирий – на свети Георги, защото него имаше за закрилник, свети Паисий – на свети Арсений Кападокийски.
На второто не бях обърнал особено внимание, независимо че го бях забелязал, когато бях край свети Яков. Но по един начин виждаш нещата, когато си на 20 г., а по друг – на 50 и 60 г. Обяснимо е. С годините се променя и погледът върху нещата.
И така, втората предпоставка, за да се сприятелиш с един светец, т.е. за да ти стане близък, е да научиш тропара му. Аз това не го знаех. Научих няколко тропара, едва когато станах монах, богослов, адвокат. И знаете ли кога го разбрах? Когато някои болни наши братя започнаха да идват напоследък при нас да им четем молитви. И особено тази молитва, за която се говори в днешното евангелско четиво – за обсебването от зли духове. Това е изключително тежко състояние. Но така е в наши дни, тъй като голяма част от младите хора, а и от възрастните също, вършат страшни противоестествени плътски грехове, и особено аконе се покайват, не се изповядват, а отиват при магьосници, медиуми или при тъй наречените парапсихолози и астролози (дори и ако не те самите, а други вместо тях).
Разбрахте ли какво имам предвид? Някой казва, че това са глупости и не им вярва. Има обаче други, които им вярват и вместо да отидат при свещеника, се отправят към свещеника на сатаната – магьосника.
Например: ти си красиво момиче и той иска да те спечели, но като не успява с чара си отива при магьосника. Или обратното, ако се харесваш на момичето или жената и тя те ревнува или завижда, но не може да ти направи нещо лошо с човешки средства, използва дяволски методи. Нима по този начин не пострада и свети Йоан Лабадистис и не ослепя?! Или си мислите, че магиите са съществували само в миналото, а днес нали сме модерни хора?! Сега е времето на сатанизма. В днешно време всичко това, което се случва в Украйна, да знаете, 60% са техники на окултистите,на педофилите и на всички тези, които съчетават аномалиите с магиите. И те заемат много високи постове…
Връщам се обаче към всичко хубаво, с което започнах, а именно: как да се сприятелиш с един светец. Казахме:
– първо, да му говорим простичко, направо, от сърце;
– второ, да научим тропара му.
Свети великомъченик Георги Победоносец
Тропарът е кратка молитва от 4-5 реда. Например на света Варвара, която празнува днес, е: „Да почетем света Варвара, защото тя строши примките на врага“. На свети Георги е: „Като освободител на пленените и закрилник на бедните, лекар на болните, съратник на царете, победоносче великомъчениче Георги!“.
В това се изразява и злобата на сатаната – когато го проклинаме,да не произнесем името на Христос и света Богородица, и на трето място, името на светеца (на който и да било светец).
Голяма сила имат имената на светците! Да използвате, отци и братя, имената на нашия Бог: Господи, Иисусе Христе, помилвай ме! И на майка Му: Пресветая Богородице, спаси нас! И името на светеца, с когото имате връзка – близки отношения.
Аз съм от Зодя и църквата ни беше на свети архангел Михаил. Баща ни, Господ да го помилва, когато отиваше да полива (поливаха през нощта, за да нямаизпарения) казваше: «Аз отивам да поливам и оставям вкъщиАрхангелът да ви пази». Така ни научи и оттогава Архангелът стана закрилник на всичките ми братя. Но ви повтарям: научете тропари един, два или три. Не искам много. Само тропарите на светците, които желаете или с които иматепо-близки отношения.
И нека светците ни да бъдат винаги наши помощници!
Η Παραβολή του Τελώνου και του Φαρισαίου, 12ος αι., Σερβία
Έτη πολλά σε όλους, ταπεινά και αγαπητικά να είναι τα έτη μας, καθότι η ταπείνωση είναι η μοναδική δύναμη που ανυψώνει τον άνθρωπο, που δοξάζει τον άνθρωπο. Λίγο μόνο να σκεφτούμε τη ζωή του Χριστού μας, του Κυρίου και Θεού μας, του Νικητή του θανάτου, του Νικητή της αμαρτίας, του Νικητή του διαβόλου.
Η Θεανθρώπινη ζωή του Χριστού μας ξεκινά μέσα σε μία μήτρα. Τη μήτρα της Θεοτόκου και καταλήγει σε ένα μνήμα, στο άγιο μνήμα, στον άγιο τάφο εκεί στο Γολγοθά. Και μόνον αυτή τη διαδρομή να σκεφτούμε ότι ένας Θεός έγινε άνθρωπος, αληθινός άνθρωπος, τέλειος άνθρωπος από την αναμάρτητο Παναγία μας, και το Πνεύμα το Άγιο βέβαια που ενώθηκε με την Παναγία και ένας Θεός που δημιούργησε τα σύμπαντα, όλους τους ήλιους, όλους τους πλανήτες, το φως, τη ζωή σε οποιανδήποτε μορφή, εάν σκεφτούμε ότι αυτός ο Θεός σμικρύνεται, σμικρύνεται, σμικρύνεται τόσο πολύ για να χωρέσει μέσα σε μία μήτρα. Γι᾿ αυτό και η Παναγία ονομάζεται μέσα στα πολλά της επίθετα και Πλατυτέρα των Oυρανών. Ότι είναι πιο πλατιά ακόμη και από τους ουρανούς που δημιούργησε ο Θεός, ο Χριστός.
Η Γέννησις του Χριστού. Ιερά Μονή Παναγίας του Άρακα
Αυτός λοιπόν ο Δημιουργός του σύμπαντος κόσμου, ο Δημιουργός των ουρανών και τα σύμπαντα όλα και της ζωής όλης, σμικρύνεται και γίνεται κυοφορούμενο βρέφος. Η πρώτη λοιπόν ταπείνωση που συναντούμε στον Θεό μας είναι αυτή, η κυοφορία Του, ως κυοφορούμενο βρέφος. Ο «άσαρκος σαρκούται, ο αναφής άπτεται, ο Λόγος παχύνεται» και γίνεται άνθρωπος με σώμα και ψυχή. Να η πρώτη λοιπόν ταπείνωση του Θεού μας.
Και στη συνέχεια, πού γεννιέται; Πού γεννιέται ο Χριστός; Στη Βηθλεέμ. Και σε ποιο τόπο; Σε κανένα μεγάλο νοσοκομείο που γεννήθηκες εσύ; Στη φάτνη, μέσα σε ένα στάβλο, σε ένα σπήλαιο. Να η άλλη ταπείνωση λοιπόν του Χριστού μας. Ενώ έρχεται ως Θεάνθρωπος Ιησούς ταυτόχρονα έρχεται όχι ως βασιλιάς που είναι το μείζον το οποίο μπορεί, το μεγαλύτερο αξίωμα που μπορεί να λάβει άνθρωπος αλλά γεννιέται σε ένα πάμπτωχο σπήλαιο, σκοτεινό σπήλαιο ο Δημιουργός του φωτός, του κτιστού και του ακτίστου φωτός. Και στη συνέχεια βλέπουμε αυτό τον Θεάνθρωπο Ιησού ως αγκαλοφορούμενο βρέφος πλέον να το κυνηγούν οι στρατιώτες οι Ρωμαίοι και πού πηγαίνει; Πού τον παίρνει η μάνα του για να σωθεί; Στην Αίγυπτο. Πόσα χρόνια έκαμε στην Αίγυπτο; Δύο χρόνια πρόσφυγας. Ο Χριστός έγινε για μας ακόμη, όχι μόνον άνθρωπος αλλά και πρόσφυγας.
Η Βάπτιση του Χριστού, Ιερά Μονή Παναγίας του Άρακα
Και όταν πλέον μεγαλώνει κατ᾿ άνθρωπον και γίνεται ώριμος άνδρας καταδέχεται ο αναμάρτητος να πάει να βαφτιστεί στον ποταμό τον Ιορδάνη. Άλλη ταπείνωση και εκεί. Αντί να βαπτίσει τον Βαπτιστή Ιωάννη βαπτίζεται υπ᾿ αυτού. Και στη συνέχεια τι βλέπομε; Έναν Θεάνθρωπο Ιησού ο οποίος έχει και μαθητές, δώδεκα αποστόλους και ευρύτερα άλλους εβδομήκοντα και άλλους πολλούς ακολούθους και μυροφόρες γυναίκες, έναν τέτοιο θαυματουργό Δεσπότη Χριστό Θεάνθρωπον Ιησού, ο οποίος να βγάζει από τον τάφο αυτόν τον Λάζαρο και πολλούς άλλους, τον βλέπομε αυτό τον Θεό να πάσχει για μας. Να εμπαίζεται, να κοροϊδεύεται, να ταπεινώνεται έως εσχάτων.
Και ποια ήταν η τελευταία του ταπείνωση του Χριστού μας; Ο σταυρός. Τότε για να σταυρωθείς έπρεπε να είσαι ο χειρότερος κακούργος. Ήταν η εσχάτη των ποινών. Σε εμάς μας έβαλαν πρόστιμο γιατί ανοίξαμε τες Εκκλησίες και λειτουργήσαμε και μας κακοφάνηκε. Ε; Σκεφτείτε να είσαι ο Θεός του σύμπαντος κόσμου, Αυτός που έδωσε τη ζωή και συνεχώς τη δίδει τη ζωή και σε λογικά και άλογα όντα, ο Φωτοδότης που δίδει το φως και των κτιστών, αυτών που βλέπομε δηλαδή το ηλιακό και το άκτιστο φως της Αγίας Τριάδος, καθότι φως ο Πατήρ, φως ο Λόγος, φως και το Άγιο Πνεύμα. Αυτός λοιπόν καταδέχεται εμπτυσμούς, μάστιγες, κοροϊδία, σταυρό και στο τέλος θάνατο. Η Ζωή η αθάνατος δέχεται θάνατο.
Η Σταύρωσις. Ιερά Μητρόπολις Μόρφου (13ος αι.)
Δηλαδή όσο παρακολουθούμε τα βήματα του Θεανθρώπου Χριστού από την ώρα της συλλήψεώς Του μέχρι την ώρα του θανάτου Του είναι μία ταπείνωση που συνεχώς ξετυλίγεται. Ανοίγει, ανοίγει πιο πολύ. Σαν να μας λέει, μα δεν καταλάβατε από τη γέννα μου ότι είναι ταπείνωση που θέλω από εσάς; Αν δεν τα καταλάβατε αυτά στα Χριστούγεννα, καταλάβετέ το τα Φώτα. Αν δεν το καταλάβετε τα Φώτα που κατέβηκα μέσα στον ποταμό και βαφτίστηκα ο Αναμάρτητος, καταλάβετέ το τη Μεγάλη βδομάδα. Και αν δεν το καταλάβετε τη Μεγάλη βδομάδα, τουλάχιστον, καταλάβετέ το, το Πάσχα.
Αλλά δεν μπορεί να μείνει ένας Θεός μέσα στον τάφο. Τη τρίτη ημέρα αναστήθηκε. Και σαράντα μέρες μετά ανελήφθη εν δόξη πλέον εις τους ουρανούς. Και επήρε αυτή την φύση που του εδάνεισε η Παναγία, την ανθρώπινη φύση και στους ουρανούς και είναι από τότε μέχρι σήμερα εκ δεξιών του Πατρός.
Και μου έκαμε σήμερα εντύπωση κάτι που ψάλλαμε στην αρχή – αρχή μόλις ήρθαμε εδώ, που τί έλεγε;Έλεγε ότι τόσο οι άνθρωποι όσο ιδιαιτέρως οι άγγελοι ευχαριστούν την Παναγία γιατί εξαιτίας της Αυτός που ήταν αόρατος, «Θεών ανθρώποις ιδείν αδύνατον». Που ήταν αδύνατο να Τον δει οποιοσδήποτε. Ένεκεν της Παναγίας αξιωθήκαμε και εμείς οι ελεεινοί να Τον δούμε και να Τον βλέπουμε εις τες άγιες εικόνες Του αλλά και οι άγγελοι Του. Οι άγγελοι να Τον βλέπουν συνεχώς στην ουράνια Θεία Λειτουργία. Και όταν εμείς, θα χωρισθεί η ψυχή μας από το σώμα και θα ανέβουμε στον ουρανό, αν είμεθα μετά των δικαίων, θα αξιωθούμε αυτής της μεγάλης, μεγάλης, μεγάλης τιμής να δοξαζόμαστε, να συνδοξαζόμαστε μάλλον και να συλλειτουργούμε μαζί με τους αγγέλους. Και Ποιος θα είναι ο Λειτουργός; Αυτός Τούτος ο Κύριος της ζωής και του θανάτου, ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός.
Βλέπετε πού οδηγεί η ταπείνωση; Η ταπείνωση οδηγεί στη δόξα. Είναι κάτι το οποίον οι άνθρωποι από την πολλή τετράγωνη λογική και τον ορθολογισμό της Ευρώπης που μας έμαθε να περηφανευόμαστε για πράγματα που δεν είναι δικά μας, για τα πτυχία μας, για τα μυαλά μας, για την ομορφιά μας, για τα χρήματά μας, για τη φωνή μας, για τη φήμη μας που σήμερα τα έχουμε αύριο δεν τα έχουμε και μεθαύριο ποιος μας ξέρει. Ρώτησα τα μικρά παιδιά του Δημοτικού πέρσι όταν τα σχολεία ήταν ανοιχτά ακόμη και δεν μπήκαν σ᾿ αυτή την περιπέτεια της απρόσωπης εκπαίδευσης και τους λέω, παιδιά, ξέρετε την Αλίκη Βουγιουκλάκη; Ένα δυο παιδιά, την ξέρουμε, μου είπαν. Είναι μια που κάνει κάτι τρελίτσες σε κάτι παλιές μαυρόασπρες ταινίες. Και λέω και ᾿γω, στην εποχή μας, εμείς που είμαστε στα εξήντα, δεν είχε παιδί που δεν ήξερε την Αλίκη Βουγιουκλάκη. Μόνο από αυτό το τόσο απλό, το τόσο αφελές να καταλάβουμε ότι γενεά έρχεται γενεά φεύγει, ο σήμερα δοξασμένος από τα ψεύτικα μέσα ενημέρωσης, αύριο είναι άδοξος και μεθαύριο είναι άγνωστος. Και όμως, αυτός που εγνωρίστηκε διά της ταπεινώσεως, είτε μέσα από ασθένειες, είτε μέσα από συκοφαντίες και κατατρεγμούς, είτε μέσα από αδυναμίες με τον ταπεινό Ιησού και Τον αγάπησε και κοινώνησε, πάλιν και πολλάκις, όπως προηγουμένως κάματε που πολύ χάρηκα γι᾿ αυτό, ότι για εσάς Θεία Λειτουργία σημαίνει Θεία Κοινωνία. Θεία Κοινωνία είναι Θεία Λειτουργία. Αρχίζουμε δηλαδή να κοινωνούμε Αυτόν τον Νικητή του θανάτου για να μην πεθάνει η ψυχή μας όταν θα πεθάνει το σώμα μας. Αυτό είναι. Να κρατηθεί σε λειτουργία διά της Θείας Λειτουργίας η ψυχή μας. Τι μεγάλο πράμα. Και να βλέπει και να αισθάνεται η ψυχή. Διότι η ψυχή έχει μάτια, έχει αυτιά. Βλέπει, ακούει, αισθάνεται, γνωρίζει, έχει γνωστική αίσθηση, έχει οφθαλμό τον νουν. Και ο νους είναι το κατεξοχήν γνωστικό όργανο της ψυχής και του ανθρώπου. Ο εγκέφαλος είναι πολύ, πολύ, πολύ δευτερεύον. Γι᾿ αυτό, αγαπητοί μου, αν θέλομε να εξυγιάνουμε τον νουν ένα έχομε να κάμομε. Να μελετούμε συνεχώς τες ευεργεσίες του Χριστού σε μας. Αυτά που σας είπα προηγουμένως.
Επιστροφή του Ασώτου, φορ. εικόνα,16ος αι. Άγιο Όρος
Με ρώτησε χτες ένας περισπούδαστος νεανίας, τι σημαίνει θεωρητικός βίος. Όλοι οι άγιοι είχαν εκτός από τον πρακτικό βίο, τες νηστείες, τες ορθοστασίες, τες υπομονές εις τες αρρώστιες και στις συκοφαντίες, είχαν και θεωρητικό βίο. Δηλαδή έβαζαν τον νουν τους και συνεχώς μελετούσε αυτά που σας είπα προηγουμένως. Τη Σύλληψη της Θεοτόκου, τη Γέννα της Θεοτόκου, τη Βηθλεέμ, τη Βάφτιση στον Ιορδάνη ποταμό… Όπως σας τα περιέγραψα προηγουμένως. Πώς ένας Θεός παντοδύναμος έγινε τόσο, τόσο, τόσο μικρός. Να κυκλοφορεί ανάμεσα στους ανθρώπους και να μην Τον αναγνωρίζουν οι άνθρωποι και να μην τον παραδέχονται. Μέχρι και δαιμονισμένο Τον είπαν. Όταν αυτά τα σκέφτεται ο άνθρωπος γεννιέται μέσα μας έναν αίσθημα… Να πως αρχίζει η πραγματική ταπείνωση, η κατά Θεόν ταπείνωση. Και όχι η ψευτοταπείνωση των Φαρισαίων. Αρχίζει ο άνθρωπος και σκέφτεται τα δώρα του Θεού, τη ζωή του Χριστού επί της γης αλλά και τη ζωή εις τον ουρανό που μας περιμένει. Αυτή τη Λειτουργία που σας περιέγραψα προηγουμένως. Και τί αισθάνεται ο άνθρωπος, ο πραγματικά πιστός; Ανάξιος. Λέει, μα είμαι άξιος εγώ να λέγομαι Χριστιανός; Συνεχώς να αμαρτάνω, να έχω τέτοιες σκέψεις, τέτοιες κρίσεις, τέτοιες κατακρίσεις, ανυπομονησίες, ολιγοπιστίες, απιστίες. Ένας κορωνοϊός ήλθε και σείστηκε η πίστη του καθενός. Όλοι γίναμε μασκοφόροι, λίγοι μείναμε Χριστοφόροι.
Αντιλαμβάνεστε λοιπόν, όταν βλέπουμε μέσα μας φόβο σημαίνει έλλειψη ελπίδας εις τον Χριστό, όταν βλέπομε μέσα μας αγνωμοσύνη και στους ανθρώπους που μας ευεργέτησαν και σ᾿ Αυτό τον Θεό που μας δίδει ζωή. Ζούμε επειδή θέλει ο Χριστός. Θα πεθάνουμε όχι όποτε θα τρυπήσει η μάσκα. Όποτε θα θελήσει ο Χριστός. Αυτό να το καταλάβομε. Η ζωή και ο θάνατός μας είναι στα χέρια Του. Και Αυτός έρχεται και μας λέει, όχι μόνο ζωή να σας δώσω σ᾿ αυτή την πρόσκαιρη εβδομήντα, ογδόντα, εκατόν χρόνια. Αιώνια ζωή να σας δώσω, αθάνατους να σας κάμω. Φτάνει λίγο, λίγο, λίγο να μου μοιάσετε στην ταπείνωση, στην απλότητα, στην ειλικρίνεια, στη μετάνοια.
Ο άνθρωπος λοιπόν που αγαπά την ταπείνωση αγαπά τον Χριστό. Είναι ο μόνος πραγματικά ταπεινός. Όλοι οι άλλοι είτε το παίζουν ηγέτες είτε το παίζουν σωτήρες του κόσμου, που δεν είναι και καταστρέφουν τον κόσμο στο τέλος είτε το παίζουν ένδοξοι. Σήμερα ένδοξοι όπως σας είπα με το παράδειγμα προηγουμένως της ηθοποιού και αύριο άδοξοι και άγνωστοι. Γι᾿ αυτό «πας ο ταπεινών εαυτόν υψωθήσεται». Όποιος ταπεινώνει τον εαυτό του θα υψωθεί αλλά όχι από τους ανθρώπους. Και εμάς που μας ύψωσαν οι άνθρωποι και μας έκαμαν επισκόπους, ιερείς, κάποιους τους έκαμαν προέδρους και βουλευτές, να τρέμουν τα πόδια μας, να τρέμει η καρδιά μας. Μήπως από αυτά τα αξιώματα όπως έλεγε η μακαρίτισσα η αγία μάνα μου γύρει ο νους μας και νομίσει ότι αυτή είναι η ζωή. Η ζωή του χρήματος, η ζωή της ηδονής, η ζωή της φήμης των ανθρώπων. Μα σήμερα μας φημίζουν και μεθαύριο μας δυσφημίζουν. Όταν αυτά τα μελετούμε και συνεχώς λέμε του Χριστού, δεν είμαι άξιος, Χριστέ μου, τόσης πολλής αγάπης. Όταν έτσι Του λέμε, «μάθε με Χριστέ μου, να Σε αγαπώ». «Ταπεινέ μου Κύριε, ταπείνωσόν με». Όταν έτσι Του λέμε θα μας δίδει πιο πολλή χάριν, πιο πολλή δόξα, πιο πολλή ενέργεια, πιο πολλή δύναμη. Αυτό είναι το παράδοξο. Έτσι πραγματοποιείται αυτός ο πνευματικός νόμος, «πας ο ταπεινών εαυτόν υψωθήσεται», όταν εμείς συνεχώς ταπεινώνουμε τον νουν μας και δεν επιδιώκουμε τον έπαινο του δήμου και των σοφιστών, του λαού, των ανθρώπων και των ανθρώπων της κολακείας και των αυλικών.
Εύχομαι και σε σας, να εύχεσθε και σεις για μας να μας αξιώσει ο Θεός αυτού του φρονήματος που σήμερα ο τελώνης μας δίδαξε. Ένας λωποδύτης, ένας ψευταράς, ένας κλέφτης ήταν ο τελώνης, φοροεισπράκτορας. Αγόραζε και πουλούσε φόρους και τους δεκαπλασίαζε. Και όταν κατάλαβε τι σημαίνει Θεός και τι σημαίνει αιώνια ζωή που μας περιμένει όλους, δικαίους και αδίκους, τότε ένα πράγμα έκαμε. Πήγε στον ναό, γονάτισε σε μια γωνιά και έλεγε «ο Θεός, ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ».
Έτσι λοιπόν και εμείς. Να αγαπήσουμε την ταπείνωση και την προσευχή των ταπεινών. «Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με τον αμαρτωλό». Να αγαπήσομε το Ψαλτήρι του Δαβίδ και να το μελετούμε καθημερινά για να μας διδάξει αυτή την ατμόσφαιρα, αυτό το πνεύμα, αυτό το ήθος αυτού του θεωρητικού βίου της ταπείνωσης και της μετάνοιας. Και τότε μας περιμένει η δόξα. Αν θέλει ο Θεός μπορεί και σ᾿ αυτή τη ζωή. Αλλά το καλύτερο είναι να Του λέμε, Χριστέ μου, όχι σ᾿ αυτή τη ζωή. Στην αιώνια ζωή. Τότε και συ θα δοξασθείς και θα ζούμε τη δόξα σου στην ουράνια λειτουργία όπου συλλειτουργείς με όλους τους αγίους και ψάλλουν όλοι οι άγγελοι. Τότε μάλιστα. Αυτή είναι δόξα εις τους αιώνας των αιώνων. Την εύχομαι σε σας, να την εύχεσθε και σεις για μας.
