Κήρυγμα Μητροπολίτου Μόρφου κ. Νεοφύτου στὴ Θεία Λειτουργία τῆς Κυριακῆς Δ΄ Νηστειῶν (Ἰωάννου τῆς Κλίμακος), ποὺ τελέσθηκε στὸν ἱερὸ ναὸ Ἁγίου Νικολάου τῆς κοινότητας Πολυστύπου τῆς μητροπολιτικῆς περιφέρειας Μόρφου (18.3.2018).
Μόρφου Νεόφυτος: Ἡ «Νέα Τάξη Πραγμάτων» πολεμᾶ τὴν ἀλήθεια τῶν Ὀρθοδόξων (25.03.2022)
Σύντομος λόγος Μητροπολίτου Μόρφου κ. Νεοφύτου στὴν ἀρχιερατικὴ Θεία Λειτουργία τῆς ἑορτῆς τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου, ποὺ τελέσθηκε στὸν ἱερὸ ναὸ Ἁγίου Γεωργίου τῆς κοινότητος Εὐρύχου, τῆς μητροπολιτικῆς περιφερείας Μόρφου (25.03.2022).
Ψάλλει ὁ πρωτοψάλτης τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μόρφου κ. Μάριος Ἀντωνίου.
Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου της Στέγης, Κακοπετριά
Η εκκλησία του Αγίου Νικολάου της Στέγης βρίσκεται σε κεντρική περιοχή της οροσειράς του Τροόδους, στο βόρειο τμήμα της κοιλάδας της Σολέας. Είναι κτισμένη στη δυτική όχθη του ποταμού Κλάριου/Καρκώτη, σε απόσταση δύο περίπου χιλιομέτρων νοτιοδυτικά του χωριού Κακοπετριά. Από το 1985 περιλαμβάνεται, μαζί με εννέα άλλες τοιχογραφημένες βυζαντινές εκκλησίες του Τροόδους, στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.
Ο Άγιος Νικόλαος της Στέγης αποτελεί μοναδικό, σωζόμενο στην Κύπρο, παράδειγμα καθολικού βυζαντινής Μονής η ίδρυση της οποίας τοποθετείται, κατά πάσα πιθανότητα, στο πρώτο μισό του 11ου αιώνα. Τότε χρονολογείται η εκκλησία, ενώ οι παλαιότερες γραπτές μαρτυρίες που έχουμε για τη μονή, ανάγονται στα τέλη του 13ου-αρχές του 14ου αιώνα. Η μονή αυτή ήκμασε τόσο κατά τη Μέση Βυζαντινή περίοδο όσο και κατά τη Φραγκοκρατία, ενώ κατά το 18ο αιώνα επήλθε η παρακμή, με αποτέλεσμα να διαλυθεί μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα. Από τότε φαίνεται ότι λειτουργούσε ως ξωκλήσι και ως προσκύνημα, όπως και σήμερα. Εκτός από την εκκλησία, δεν σώζονται άλλα κτίρια του μοναστηριού.
Ο αρχιτεκτονικός τύπος του ναού ανήκει στην κατηγορία του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο. Αρχικά κτίστηκε χωρίς νάρθηκα και χωρίς την αμφικλινή στέγη, η οποία καλύπτει σήμερα ολόκληρη την εκκλησία. Αυτή η μεταγενέστερη ξύλινη στέγη, στρωμένη με επίπεδα αγκιστρωτά κεραμίδια που κατασκευάζονται στην περιοχή του Τροόδους, έδωσε την προσωνυμία «της Στέγης» στον Άγιο Νικόλαο, τουλάχιστον από το 13ο αιώνα. Ο νάρθηκας προστέθηκε στις αρχές του 12ου αιώνα. Άλλες μεταγενέστερες προσθήκες και επεμβάσεις αλλοίωσαν την αρχική όψη της εκκλησίας και, σε μερικές περιπτώσεις, κατέστρεψαν σημαντικές τοιχογραφίες.
Ο Άγιος Νικόλαος της Στέγης είναι διακοσμημένος εσωτερικά με τοιχογραφίες που τοποθετούνται χρονολογικά σε διάφορες περιόδους, οι οποίες καλύπτουν ένα διάστημα πέραν των 600 χρόνων. Αυτός ο κατάγραφος ναός έχει χαρακτηριστεί, δικαίως, ως ένα μουσείο της βυζαντινής ζωγραφικής. Οι αρχαιότερες τοιχογραφίες χρονολογούνται στον 11ο αιώνα και είναι οι σημαντικότερες της εποχής αυτής που σώζονται στο νησί. Περιλαμβάνουν σκηνές του Δωδεκάορτου, την Έγερση του Λαζάρου, την Κοίμηση της Παναγίας, μεμονωμένες μορφές, κ.ά. Η επόμενη φάση ανήκει στο 12ο αιώνα και περιλαμβάνει τοιχογραφίες που σώζονται στο νοτιοδυτικό τμήμα του ναού, στο νάρθηκα και αλλού. Από το σύνολο αυτό σημειώνουμε την παράσταση των Τεσσαράκοντα Μαρτύρων και του Αγίου Νικολάου.
Στο 13ο και ιδιαίτερα στο 14ο αιώνα χρονολογείται μεγάλο μέρος του τοιχογραφικού διακόσμου του ναού. Στα τέλη του 13ου-αρχές 14ου τοποθετείται η Σταύρωση και η Ανάσταση, ενώ στο 14ο αιώνα χρονολογείται ο Παντοκράτορας στον τρούλο, οι Προφήτες στο τύμπανο του τρούλου και οι Ευαγγελιστές στα σφαιρικά τρίγωνα. Στο 14ο αιώνα χρονολογείται επίσης μια ομάδα ολόσωμων αγίων στον κυρίως ναό και στο νάρθηκα. Ιδιαίτερα εντυπωσιακοί είναι οι στρατιωτικοί Άγιοι Θεόδωρος και Γεώργιος, στο βορειοδυτικό πεσσό, που χρονολογούνται επίσης στο 14ο αιώνα. Αργότερα, μέσα στον ίδιο αιώνα, ξαναδιακοσμήθηκε η αψίδα του ιερού, η ανατολική και η νότια καμάρα. Μερικές από τις τοιχογραφίες αυτές εκτίθενται σήμερα στο Βυζαντινό Μουσείο του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄ στη Λευκωσία. Στο ίδιο Μουσείο εκτίθενται και σημαντικές φορητές εικόνες που προέρχονται από τον Άγιο Νικόλαο της Στέγης. Η τελευταία φάση των τοιχογραφιών χρονολογείται στα 1633 και περιλαμβάνει τους ολόσωμους Απόστολους Πέτρο και Παύλο, οι οποίοι κοσμούν τους ανατολικούς πεσσούς που υποβαστάζουν τον τρούλο, κοντά στο τέμπλο που χρονολογείται επίσης στο 17ο αιώνα.
Εκκλησία του Τιμίου Σταυρού, Πελέντρι
Πηγή: Τμήμα Αρχαιοτήτων
Η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού βρίσκεται σε κεντρική περιοχή της οροσειράς του Τροόδους, στο νότιο άκρο του χωριού Πελέντρι, η ύπαρξη του οποίου μαρτυρείται από τα τέλη του 12ου αιώνα. Από το 1985 περιλαμβάνεται, μαζί με εννέα άλλες τοιχογραφημένες βυζαντινές εκκλησίες της οροσειράς του Τροόδους, στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.
Η σημερινή μορφή της εκκλησίας του Τιμίου Σταυρού οφείλεται σε προσθήκες και επεμβάσεις διαφόρων εποχών. Η αρχική της φάση χρονολογείται γύρω στα μέσα του 12ου αιώνα και ανήκε μάλλον στον τύπο του μονόκλιτου ναού με τρούλο. Ενδέχεται μάλιστα να επρόκειτο για κοιμητηριακό ναό. Η πρώτη αρχιτεκτονική φάση καταστράφηκε από άγνωστα σε εμάς αίτια. Της καταστροφής αυτής επέζησε μόνο η αψίδα του Ιερού Βήματος, η οποία ενσωματώθηκε κατόπιν σε νέο κτίσμα του ίδιου τύπου που ανεγέρθηκε στα τέλη του 13ου ή στις αρχές του 14ου αιώνα. Ακολουθεί μια σειρά επεμβάσεων, κατά τις οποίες τμήματα του ναού που κατέρρεαν, είτε ανακατασκευάζονταν είτε καταργούνταν και αντικαθίσταντο σε διευρυμένη μορφή. Το βόρειο κλίτος είναι λίγο μεταγενέστερο και χρονολογείται σαφώς πριν από τα μέσα του 14ου αιώνα, ενώ το νότιο κλίτος προστέθηκε κατά το 16ο αιώνα. Το τελικό αποτέλεσμα είναι ένα τρίκλιτο οικοδόμημα με αρμονικές αναλογίες, οι οποίες αποκρύπτουν την πολυτάραχη αρχιτεκτονική του ιστορία.
Σύμφωνα με την επιγραφή που σώζεται στην αψίδα του Ιερού Βήματος, η αρχική εικονογράφηση της εκκλησίας χρονολογείται στα 1171/2. Τμήματα από τη φάση αυτή σώζονται στην αψίδα του Ιερού, κάτω από το στρώμα των τοιχογραφιών του 14ου αιώνα. Πρόκειται για μια σπάνια για τις εκκλησίες της Κύπρου τεχνοτροπία του 12ου αιώνα, που μοιάζει με σύγχρονα παραδείγματα από εκκλησίες του ελλαδικού χώρου, της Καππαδοκίας και της Κρήτης.
Για την εκτέλεση των τοιχογραφιών του κυρίως τμήματος της εκκλησίας, που χρονολογούνται στο δεύτερο μισό του 14ου αιώνα, εργάστηκαν δύο τουλάχιστον ζωγράφοι, που ανήκαν στο ίδιο εργαστήριο, μαζί με τους μαθητές τους. Οι τοιχογραφίες έγιναν με δαπάνη πολλών δωρητών. Από το σύνολο αυτό ξεχωρίζει μια ομάδα τοιχογραφιών που ακολουθεί την παλαιολόγεια τεχνοτροπία που αναπτύχθηκε στην Κωνσταντινούπολη κατά το 14ο αιώνα. Μια δεύτερη ομάδα ακολουθεί την ντόπια σύγχρονη παράδοση της βυζαντινής ζωγραφικής, εμπλουτισμένη με σταυροφοριακά και αρμενικά τεχνοτροπικά και εικονογραφικά στοιχεία.
Το βόρειο κλίτος, που είναι περίπου σύγχρονο με τις προηγούμενες τοιχογραφίες, χρησίμευε ως ιδιωτικό παρεκκλήσι για την οικογένεια του Λατίνου φεουδάρχη της περιοχής, Ιωάννη Λουζινιάν (1353-1374/5). Οι τοιχογραφίες εδώ συνδυάζουν δυτικίζοντα με βυζαντινά στοιχεία, αποκαλύπτοντας έτσι τις προτιμήσεις των Λατίνων αρχόντων της Κύπρου, οι οποίες δεν ήταν κατ’ ανάγκην εξολοκλήρου γοτθικές.
Εκκλησία της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (Αγία Σωτήρα), Παλαιχώρι
Πηγή: Τμήμα Αρχαιοτήτων
Η εκκλησία της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα της οροσειράς του Τροόδους, κτισμένη πάνω σε ένα μικρό λόφο που δεσπόζει του ανατολικού τμήματος του χωριού Παλαιχώρι. Από το 2000 περιλαμβάνεται, μαζί με εννέα άλλες τοιχογραφημένες βυζαντινές εκκλησίες του Τροόδους, στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Η εκκλησία κτίστηκε στις αρχές του 16ου αιώνα και ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του ξυλόστεγου μονόκλιτου ναού. Ο νάρθηκας, που φαίνεται ότι υπήρχε τουλάχιστον από τις αρχές του 17ου αιώνα, εκτείνεται δυτικά και νότια του ναού υπό μορφή στοάς και καλύπτεται από την ίδια αμφικλινή στέγη.
Το εσωτερικό του ναού είναι κατάγραφο. Κοσμείται με τοιχογραφίες των αρχών του 16ου αιώνα, σύγχρονες με την κτίση του ναού. Οι τοιχογραφίες αυτές αποτελούν ένα από τα πιο ολοκληρωμένα εικονογραφικά σύνολα της υστεροβυζαντινής τέχνης της Κύπρου. Πρόκειται για το σημαντικότερο δείγμα μιας ομάδας έργων της ενετοκρατίας που ακολουθούν την παραδοσιακή βυζαντινή τέχνη, ενώ τα δυτικά στοιχεία είναι πολύ περιορισμένα. Είναι μια τέχνη εναρμονισμένη με αυτήν που παρουσιάζεται στους τουρκοκρατούμενους ελληνικούς τόπους του 16ου αιώνα.
Ο άγνωστος ζωγράφος αντλεί από την τέχνη της εποχής των Παλαιολόγων, διατηρώντας όμως τον προσωπικό του χαρακτήρα, ενώ δεν μένει εντελώς ανεπηρέαστος από τη δυτική ζωγραφική. Φαίνεται ότι πρόκειται για ικανότατο ζωγράφο, έναν αριστοτέχνη στην απόδοση όρθιων μορφών, όπως βλέπουμε στο ζωγραφικό διάκοσμο της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος.
Στην εξωτερική πλευρά του δυτικού τοίχου σώζονται μεταγενέστερες τοιχογραφίες, που χρονολογούνται στα 1612. Το ξυλόγλυπτο γραπτό εικονοστάσιο του ναού χρονολογείται στις αρχές του 18ου αιώνα. Πολλές από τις σύγχρονές του εικόνες είναι έργα του Αγιορείτη ζωγράφου Ματθαίου Κουτλουμουσίου.
Μόρφου Νεόφυτος: «Νὰ μιλάει ἡ καρδιὰ τοῦ Πνευματικοῦ…» (24.03.2022)
Κήρυγμα Μητροπολίτου Μόρφου κ. Νεοφύτου στὸν πανηγυρικὸ Ἑσπερινὸ τῆς ἑορτῆς τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου, ποὺ τελέσθηκε στὸν ἱερὸ ναὸ Παναγίας Χρυσελεούσης τῆς κοινότητος Ἀκακίου, τῆς μητροπολιτικῆς περιφέρειας Μόρφου (24.03.2022).
Ψάλλει ὁ πρωτοψάλτης τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μόρφου κ. Μάριος Ἀντωνίου.
Παναγιώτης Νεοχωρίτης: Την Υψηλόφρονα γνώμην (δοξαστικό αίνων Κυριακής Σταυροπροσκυνήσεως), ήχος πλ. δ’
Τὴν ὑψηλόφρονα γνώμην τῶν κακίστων Φαρισαίων ὁ πάντων Κύριος παραβολικῶς ἐκφεύγειν ταύτην ἐδίδαξε καὶ μὴ ὑψηλοφρονεῖν, παρ’ ὃ δεῖ φρονεῖν, πάντας ἐπαίδευσεν ὑπογραμμὸς καὶ τύπος ὁ αὐτὸς γενόμενος, μέχρι Σταυροῦ καὶ θανάτου, ἑαυτὸν ἐκένωσεν. Εὐχαριστοῦντες οὖν σὺν τῷ Τελώνῃ εἴπωμεν, ὁ παθὼν ὑπὲρ ἡμῶν καὶ ἀπαθής διαμείνας Θεὸς τῶν παθῶν ἡμᾶς ῥῦσαι, καὶ σῶσον τὰς ψυχὰς ἡμῶν.
Ιερά Μονή Παναγίας Ποδίθου παρά την Γαλάτα
Πηγή: Τμήμα Αρχαιοτήτων
Στα βουνά της οροσειράς του Τροόδους, στο κεντρικό τμήμα της Κύπρου, βρίσκονται μερικά από τα σπουδαιότερα μνημεία για την ιστορία της βυζαντινής ζωγραφικής. Πρόκειται για τοιχογραφημένες εκκλησίες που διασώζουν ως τις μέρες μας έξοχα δείγματα των διαφόρων ρευμάτων της βυζαντινής και μεταβυζαντινής μνημειακής ζωγραφικής, από τον 11ο μέχρι και το 19ο αιώνα. Δέκα από τις εκκλησίες αυτές έχουν ενταχθεί μέχρι στιγμής στον κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.
Η εκκλησία της Παναγίας της Ποδίθου ή Ποδύθου βρίσκεται σε κεντρική περιοχή της οροσειράς του Τροόδους, στο βόρειο τμήμα της κοιλάδας της Σολέας. Είναι κτισμένη μέσα σε μια στενή και εύφορη κοιλάδα του ποταμού Κλάριου/Καρκώτη, μερικές εκατοντάδες μέτρα βορείως του χωριού Γαλάτα. Από το 1985 περιλαμβάνεται, μαζί με εννέα άλλες τοιχογραφημένες βυζαντινές εκκλησίες του Τροόδους, στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.
Πρόκειται για το καθολικό μικρής ομώνυμης Μονής που οικοδομήθηκε, σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή που βρίσκεται στην εξωτερική πλευρά του δυτικού τοίχου του ναού, στα 1502 με χορηγία του Δημητρίου ντε Κορόν και της συζύγου του Ελένης. Ο Δημήτριος, ως ιππότης της βαρωνίας της Πεντάγειας, μας είναι γνωστός από ιστορικά γεγονότα του 1461. Η μονή λειτουργούσε μέχρι και τις αρχές του 19ου αιώνα, παρήκμασε όμως και εγκαταλείφθηκε, όπως και πολλά άλλα μοναστήρια του νησιού, μετά τα τραγικά γεγονότα του 1821. Γύρω στα 1850, στη μονή ιδρύθηκε το πρώτο δημοτικό σχολείο της Γαλάτας από τον ιερομόναχο Σωφρόνιο.
Όσον αφορά την αρχιτεκτονική, πρόκειται για ένα μονόχωρο ξυλόστεγο ναό με ορθογώνια κάτοψη. Στις τρεις του πλευρές περιβάλλεται από στοά που προστέθηκε αργότερα. Η δίριχτη στέγη, στρωμένη με αγκιστρωτά κεραμίδια, καλύπτει τόσο την εκκλησία όσο και τη στοά. Ο Ρώσος μοναχός Βασίλι Μπάρσκυ, που επισκέφθηκε τη μονή στα 1734, αναφέρει ότι σε παρακείμενο μικρό διώροφο κτήριο, κτισμένο με πλιθιά, κατοικούσαν δύο μοναχοί. Το κτήριο αυτό σωζόταν μέχρι τα μέσα περίπου του 20ου αιώνα.
Η εκκλησία δεν είχε ποτέ διακοσμηθεί ολόκληρη. Ο ζωγραφικός διάκοσμος, που είναι σύγχρονος με την εκκλησία, περιορίζεται στην αψίδα του Ιερού Βήματος, τόσο στο εσωτερικό όσο το εξωτερικό του δυτικού αετώματος, καθώς και σε τμήματα του βόρειου και νότιου τοίχου. Στο 17ο αιώνα χρονολογούνται μόνο οι τοιχογραφίες που απεικονίζουν τους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο, στο βόρειο και νότιο τοίχο αντίστοιχα.
Ο δωρητής απεικονίζεται μεγάλος σε ηλικία, να προσφέρει με την ελληνίδα σύζυγό του στην Παναγία ένα μοντέλο της εκκλησίας. Είναι εμφανές ότι πρόκειται για έναν εξελληνισμένο πλέον φράγκο που ακολουθεί το ορθόδοξο τυπικό στη λατρεία και ομιλεί την ελληνική γλώσσα. Ο ζωγράφος που εργάστηκε στην Ποδίθου είναι επηρεασμένος, τεχνοτροπικά και εικονογραφικά, από τη δυτική ζωγραφική. Μερικές από τις παραστάσεις της Παναγίας της Ποδίθου θεωρούνται από τα καλύτερα δείγματα της «ιταλοβυζαντινής» τεχνοτροπίας, η οποία εμφανίστηκε και εξαπλώθηκε στο νησί με την ενετοκρατία. Η τεχνοτροπία αυτή συνδυάζει βυζαντινά στοιχεία με αντίστοιχα της ιταλικής τέχνης της Αναγέννησης.
Σύγχρονο με τις τοιχογραφίες του 1502 είναι και το ξυλόγλυπτο τέμπλο που επιχρυσώθηκε ξανά στα 1783, καθώς και ένα αναλόγιο. Το τέμπλο αποτελεί ένα από τα πρωϊμότερα παραδείγματα του συγκεκριμένου τύπου που εμφανίζεται σε πολλές ελληνικές περιοχές, υπό την επίδραση της Βενετίας, στις αρχές του 16ου αιώνα και φέρει υστερογοτθικά και αναγεννησιακά στοιχεία.
Πρωτοπρεσβ. Χριστοφόρος Δημητρίου, τηλ. 99465448
Μόρφου Νεόφυτος: Παναγία η Αγνιώτισσα… τα μεγάλα μάτια της… (18.03.2022)
Κήρυγμα Μητροπολίτου Μόρφου κ. Νεοφύτου στην Ακολουθία της Β΄ Στάσεως των Χαιρετισμών της Υπεραγίας Θεοτόκου, που τελέσθηκε στον ιερό ναό Αγίας Βαρβάρας της κοινότητος Οίκου Μαραθάσας της μητροπολιτικής περιφέρειας Μόρφου (18.03.2022).
Σήμερον, αγαπητοί μου πατέρες και αδελφοί, ημέρα Παρασκευή, που η Εκκλησία αναπέμπει τη Β΄ Στάση των Χαιρετισμών ενώπιον της Θεομητορικής εικόνος, ήλθαμε και ημείς εκ της προσφυγικής μας έδρας εκ της Ευρύχου, εδώ εις την παλαίφατη κοινότητα του Οίκου Μαραθάσας, εδώ εις τον Οίκο της αγίας Βαρβάρας, όπου διαφυλάττετε εδώ και αιώνες, η θαυμαστή εικόνα της Παναγίας της Αγνιώτισσας. Από την Άγνη παλαιών οικισμών όπως καλύτερα από εμένα ξέρετε, της περιοχής ταύτης.
Τι να πούμε γι᾿ αυτή την εικόνα! Κάθε κοινότητα της Μητρόπολης Μόρφου είναι και μια Παναγία. Όταν σήμερα εισήλθα και στάθηκα εις τον δεσποτικό θρόνο και τόλμησα με τα αμαρτωλά μου μάτια να κοιτάξω αυτά τα μάτια τα Θεομητορικά της Θεοτόκου, της Αγνιώτισσας μάλιστα, της πάναγνης μητέρας του Θεού, ντράπηκα. Και είπα στον εαυτό μου: «Πώς τολμάς ταλαίπωρε Νεόφυτε, με αυτά τα μάτια που τόσες φορές λέρωσες και ασχήμυνες την εικόνα του Θεού που σου έδωσε την ώρα του βαπτίσματος και του μυρώματός σου, να κοιτάξεις αυτά τα μάτια της Παναγίας».
Την περασμένη Παρασκευή ήμασταν σε μια άλλη Θεομητορική όχι μόνο κοινότητα αλλά και Μονή, στο μοναστήρι της Παναγίας της Χρυσοκουρδαλιώτισσας, εκεί που ασκητεύει εδώ και χρόνια η αδελφή Ισιδώρα. Και εκεί υπάρχει μια εικόνα ανάλογης δύναμης όπως αυτή εδώ, η Παναγία η Αγνιώτισσα. Αλλά υπάρχει μια διαφορά: Αυτά τα μάτια της Παναγίας της Αγνιώτισσας, που τόσο μοιάζουν με την Παναγία την Ιεροσολυμίτισσα εις τη Γεσθημανή ευρισκόμενη πίσω από το Πανάγιο Θεομητορικό μνήμα, μόνον εδώ τα συναντάς. Και όταν κάποτε ρώτησαν οι υποτακτικοί του τον μεγάλο προφήτη του γένους μας της συγχρόνου Ρωμηοσύνης, της πονεμένης Ρωμηοσύνης, τον άγιο Παΐσιο, που είδε, πάλιν και πολλάκις, την Παναγία και τον ρώτησαν οι υποτακτικοί του, οι μαθητές του και του είπαν, γέροντα, εσύ που είδες την Παναγία ολοζώντανη, με ποια εικόνα της μοιάζει περισσότερο. Διότι είναι αλήθεια έχουμε πολλές εικόνες και του Χριστού και της Παναγίας και των αγίων. Οι άγιοι όπως και ο Κύριός μας ο Ιησούς Χριστός, μια συγκεκριμένη μορφή είχαν. Οι ζωγράφοι, ανάλογα και με την ικανότητα τη ζωγραφική που έχουν και με τα πρωτότυπα που έχουν τα λεγόμενα ανθίβολα, κάμνουν μέσα στους είκοσι αιώνες από τον καιρό της σαρκώσεως του Σωτήρος Χριστού, ποικίλα πρόσωπα και του Χριστού και της Παναγίας και ύστερα των αγίων αποστόλων και μετέπειτα των αγίων, των κατά καιρούς αγιασθέντων ανθρώπων του Θεού, ανδρών και γυναικών. Όμως, να ξέρετε και οι άγιοι άνθρωποι ήταν και η Παναγία άνθρωπος ήταν και έναν τύπο, ένα σχήμα συγκεκριμένο είχαν επί της γης. Αυτό το σχήμα, αυτό τον τύπο, αυτή την ομορφιά ανέβασαν εις τον ουρανό. Εμείς δικαιούμαστε, ιδιαιτέρως το πρόσωπο του Χριστού, για να το κάνουμε όσο γίνεται πιο οικείο σε μας, άλλοι όταν είναι Έλληνες οι ζωγράφοι, Τον ζωγραφίζουν με ελληνική ομορφιά, μελαχρινό, με ανοιχτό χρώμα χωρίς να Τον κάνουν όμως και πολύ λευκό. Αν είναι Ρώσος ο αγιογράφος, θα Τον κάμει κάτασπρο, όπως είναι οι Ρώσοι. Αν είναι μαύρος ο αγιογράφος, και έχουμε τώρα πολλούς μαύρους αδελφούς μας ορθοδόξους, θα Τον κάμει όσο γίνεται πιο μελαχρινό τον Χριστό. Θέλει ο καθένας τον Θεό του να είναι οικείος, να είναι συγγενής του. Όσο θέλει ο Θεός εμείς να Του μοιάσουμε, να είμαστε «κατ᾿ εἰκόνα καὶ καθ᾿ ὁμοίωσιν Του» και ο άνθρωπος θέλει να μοιάσει του Θεού, του Θεανθρώπου Ιησού Χριστού, του μόνου από τα Τρία Πρόσωπα από τες τρεις υποστάσεις που επήρε σάρκα, «ἐκ Πνεύματος Ἁγίου καὶ Μαρίας τῆς Παρθένου». Και κατά τη δύναμη και κατά τον πολιτισμό και κατά τη ζωγραφική τέχνη του καθενός, ζωγραφίζεται ο Κύριός μας και ο Θεός μας.
Το ίδιο και με την Παναγία. Τα πρόσωπα τόσο του Χριστού μας όσο και της Παναγίας μας και των αγίων αποστόλων, μας τα διέσωσε «ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ» πάντοτε, ο απόστολος και Ευαγγελιστής Λουκάς, ο οποίος εκτός από γιατρός ήταν και εξαιρετικός ζωγράφος και αξιώθηκε να είναι και ο πρώτος αγιογράφος από όλη την Εκκλησία και από όλο το αποστολικό κοινόβιο. Έτσι έφτασαν σε ᾿μας από γενεά σε γενεά τα χαρακτηριστικά, τα πρόσωπα, τόσο του Κυρίου μας Ιησού Χριστού όσο και της Παναγίας, των αγίων αποστόλων και ύστερα, πάντοτε «ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ» και διά πολλών αποκαλύψεων, τα πρόσωπα των αγίων. Για να καταλάβετε εδώ του γείτονα σας, του αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή, διαβάζομε στον βίο του, παρόλο που ζωγραφίστηκε η εικόνα του τον καιρό που ζούσε ο πατέρας του ο παπά-Κυριακός και μπορούσε να καθοδηγήσει τον αγιογράφο πώς ήταν στο πρόσωπο ο γιος του, εμφανίστηκε εις τον ζωγράφο, λέει, ο ίδιος ο άγιος και του είπε, έτσι να με ζωγραφίσεις.
Όταν ερωτήθηκε λοιπόν ο άγιος Παΐσιος από τες πολλές, πολλές, πολλές εικόνες που έχομε σε όλο τον κόσμο, η Παναγία, πώς ήταν εις τη γη; Με ποια γυναίκα έμοιαζε; Και τους είπε, απ᾿ όλες τες εικόνες που έχω δει, περισσότερο έμοιαζε με την Παναγία την Ιεροσολυμίτισσα. Και στην Κύπρο, αν με ρωτήσετε εμένα τον παρατηρητικό, απαιτητικό και ιδιότροπο, στα της Ορθοδόξου πίστεως και τέχνης πράγματα και κειμήλια και εικονίσματα και αγιάσματα, ποια εικόνα, πάτερ Νεόφυτε, της Κύπρου, όχι της Μόρφου, της Κύπρου, μοιάζει πιο πολύ με την Ιεροσολυμίτισσα, θα σας έλεγα, η Παναγία του Οίκου, η Αγνιώτισσα. Κοιτάξτε το και ᾿σεις. Με τη σύγχρονη τεχνολογία μπορείτε να κάμετε σύγκριση και να μπείτε να δείτε πώς είναι η Ιεροσολυμίτισσα, τι μάτια έχει, τι δύναμη έχουν τα μάτια της, τι μητρότητα, τι παιδικότητα, τι αγνότητα έχουν αυτά τα μάτια. Και θα τολμούσα να πω, και τι βάθος.
Βλέπεις τα μάτια της Παναγίας και σου επιτρέπουν να ταξιδεύεις, να ταξιδεύεις, να ταξιδεύεις μέσα σε μία ζωή ατελεύτητο, σε μία ζωή αιώνιον, σε ένα Φως. «Χαῖρε, αὐγὴ μυστικῆς ἡμέρας!». Τα έχουμε πει και άλλες φορές τι σημαίνει αυτή η στιχολογία. Μιας ημέρας η οποία είναι μυστική, ακόμα δεν ήλθε. Είναι η Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου μας αυτή η ημέρα. Είναι η μητέρα ενός αστέρος άδυτου, λέει. Που δεν θα δύσει ποτέ. Και αυτός ο Αστήρ ο άδυτος, ο Χριστός μας, έχει ένα φως. Όπως φως έχει και ο Θεός Πατέρας, όπως φως έχει και το Άγιο Πνεύμα. Φως ο Πατήρ, Φως ο Λόγος, Φως και το Άγιο Πνεύμα. Τρισάγιο Φως. Γι᾿ αυτό και όταν ψέλνουν οι ψάλτες σας, προσέξτε, λεν τρείς φορές, «Ἅγιος ὁ Θεός». Κάθε «Ἅγιος ὁ Θεός», είναι και σε ένα από τα Τρία Πρόσωπα. Το πρώτο, «Ἅγιος ὁ Θεός», είναι για τον Θεό Πατέρα. Το δεύτερο το «Ἅγιος Ἰσχυρός», είναι για τον Χριστό, τον Θεάνθρωπο Ιησού, τον Υιό και Λόγο του Πατρός. Το «Ἅγιος Ἀθάνατος», είναι για το Άγιο Πνεύμα. Το «ἐλέησον ἡμᾶς», είναι για όλη την Αγία Τριάδα που δεν χωρίζει. Μπορεί να είναι κεχωρισμένη αλλά είναι πάντα, πάντα, πάντα ενωμένη. Έχει κοινή ενέργεια, κοινή θέληση αλλά είναι και διακεκριμένη η κάθε υπόσταση γιατί; Γιατί έχει η κάθε υπόσταση το δικό της φως, απλά του Χριστού διαφέρει το φως περισσότερο γιατί εκτός από Θεός είναι και άνθρωπος και μοιάζει πολύ σ᾿ Αυτήν που Του έδωσε μορφή, σ᾿ Αυτήν που Του έδωσε ανθρώπινη ομορφιά. Ποια είναι η πιο όμορφος που του έδωσε μορφή και ομορφιά ανθρώπινη; Η Θεοτόκος, η Μητέρα του Φωτός.
Γι᾿ αυτό παρακαλώ την αγάπη σας, αυτά τα τόσο μεγαλειώδη, που μας βοηθά αυτή η τόσο θαυμαστή εικόνα να πούμε και άλλα τόσα περισσότερα να ζήσουμε και να μην μπορούμε να πούμε, γι᾿ αυτό και λέγεται «μυστικῆς ἡμέρας». Έχει και τα μυστικά της η πνευματική ζωή που μπορεί να τα αισθανθείς αλλά δεν μπορείς να τα πεις. Αυτή είναι η δύναμη της Ορθοδόξου Πίστεως, που δεν την κατάλαβε ούτε ο πάπας ούτε οι προτεστάντες ούτε οι ιεχωβάδες ούτε οι ινδουιστές ούτε οι μωαμεθανοί. Άλλο νους νοερά αίσθηση και άλλο εγκεφαλική γνώση. Αυτοί έμειναν εις τον εγκέφαλο και φτώχυναν, και φτώχυναν και τώρα τους κοροϊδεύει ο διάολος. Και νομίζουν ότι θα γίνουν παντοδύναμοι με τα χρήματα, με τα όπλα, με την εξουσία, με το να κατασκευάζουν ψευτοαρρώστιες και να τες μοιράζουν μέσα στον κόσμο. Και με το να θανατώσουν το ανθρώπινο γένος και να μειώσουν τον αριθμό του και ξεχνούν ότι: «Εἷς Ἅγιος, εἷς Κύριος Ἰησοῦς Χριστός». Ότι αυτός όλος ο κόσμος έχει τον Δημιουργό του και απέκτησε η δημιουργία και Μητέρα. Και η Μητέρα του Δημιουργού του Υιού του Θεού, είναι η Παναγία μας. Έχει καμιά μητέρα, που θα αφήσει τα παιδιά της να καταστραφούν; Ιδιαιτέρως τα παιδιά που θα της φωνάξουν και θα της πουν, «μάνα μου, Παναγία μου, Δέσποινα μου, βοήθει μοι, σώσον μας, σκέπασον ημάς».
Έτσι να αισθάνεστε. Ιδιαιτέρως σ᾿ αυτή την εποχή την ορφανεμένη, τη βαβελική, τη συγχυσμένη, τη φοβισμένη, τη φοβητσιάρικη όπως λεν τα μωρά. Που θέλουν αυτοί οι δαίμονες της νέας τάξης πραγμάτων να φοβίσουν τον κόσμο, να τον απελπίσουν, ει δυνατόν να πάει ο κόσμος όλος να αυτοκτονήσει. Τους βολεύει πάρα-πάρα πολύ αυτό. Αλλά πες μου. Ποιου να πεις, ότι έχεις μητέρα την Παναγία και να πάει να αυτοκτονήσει; Δεν παρά να είναι καταχρεωμένος, δεν παρά να είναι ο χειρότερος αμαρτωλός του κόσμου τούτου; Άμα του πεις, ρε φίλε, μα και συ και ᾿γω έχουμε την ίδια μάνα, την Παναγία. Θα σου πει, εν τάξει, φίλε μου, θα πάω και ᾿γω στη μάνα μου όπως επήγες εσύ. Εσύ δεν είσαι καλύτερος από μένα, Νεόφυτε. Εσύ απλά ανακάλυψες τη μάνα σου. Εγώ ακόμα να την ανακαλύψω.
Γι᾿ αυτό πολλά, πολλά «Θεοτόκε Παρθένε» να λέτε. Σας παρακαλώ πολύ, να μάθετε να λέτε πολλά «Θεοτόκε Παρθένε». Σαν αυτό το παιδάκι τώρα που κλαψούρισε στον παππού του και το οικονομά ο παππούς, έτσι και εσείς να κλαψουρίζετε της Παναγίας. Πώς κλαψουρίζουμε της Παναγίας; Με μικρές, μικρές προσευχές. Στην αρχή μικρές, μετά τις μεγαλώνει η μνήμη μας. Μια προσευχή που αρέσει πολύ στην Παναγία γιατί είναι γεμάτη με όλη αυτή τη θεολογία που περίπου σας περιέγραψα και σήμερα και άλλες φορές, είναι το «Θεοτόκε Παρθένε». Σας παρακαλώ, να το λέτε όσο μπορείτε περισσότερο: «Θεοτόκε Παρθένε, Χαῖρε κεχαριτωμένη Μαρία, ὁ Κύριος μετὰ σοῦ, εὐλογημένη, σὺ ἐν γυναιξί, καὶ εὐλογημένος ὁ καρπὸς τῆς κοιλίας σου, ὅτι Σωτῆρα ἔτεκες τῶν ψυχῶν ἡμῶν». Κάμετε μια στάση, πάρτε μια ανάσα. Ξανά, «Θεοτόκε Παρθένε, Χαῖρε κεχαριτωμένη Μαρία. Έτσι. Με ένα ρυθμό, να μπαίνουν τα λόγια μέσα στην καρδία, να γίνετε άνθρωποι της καρδιακής προσευχής. Όχι της εγκεφαλικής. Όχι να θέλετε να καταλάβετε. Ρε, να μην καταλάβετε τίποτε. Να αισθανθείτε.
Έλεγε πάλι ο άγιος Παΐσιος. Ανοίξτε το Ψαλτήρι, λέει. Μα δεν καταλαβαίνω, γέροντα, τίποτα. Βρε παιδί μου, νοιώσε, μέσα από λίγες λέξεις που καταλάβεις. Νοιώσε το από την ενέργεια που εκπέμπει. Και αντί να πεις ένα Κάθισμα, διάβασε μισό, λέει. Πόσο φιλάνθρωπος ο άγιος είναι. Διάβασε μισό, λέει. Μην σε πιάνει το αμάν, να διαβάσω τόσο όσο μου είπε ο πνευματικός, όσο μου είπε ο Δεσπότης. Διάβασε τόσο όσο να νοιώσει η καρδιά, να ταπεινωθεί η καρδιά, να ενθουσιαστεί η καρδιά, να κλάψει η καρδιά, να στενάξει η καρδιά, να μετανοήσει η καρδιά. Και τότε κάμνομε Σαρακοστή, και τότε κάμνομε νηστεία και δεν μετρούμε ούτε λάδι ούτε ξύδι. Γιατί έχει αρχίσει η καρδιά η ίδια να στενάζει, έχει αρχίσει η καρδιά να ταπεινώνεται. Ξέρετε πως λέγεται αυτή η διαδικασία στη γλώσσα των Φιλοκαλικών ασκητικών Πατέρων; Συντριβή λέγεται. Και τότε οι πιο προσεκτικοί έχουν και δάκρυα. Αν δεν έχουν δάκρυα έχουν καρδιακούς αναστεναγμούς.
Και έτσι σιγά-σιγά αρχίζει ο νους μας να έχει έγνοια τις αγίες εντολές περισσότερο. Και όταν έχουμε έγνοια τις αγίες εντολές και προσπαθούμε να τες τηρούμε και όποτε αποτυγχάνομε να μετανοούμε, τότε αρχίζει και το Άγιο Πνεύμα και μας επισκέπτεται. Και όπως άλλοτε έχουμε πει, ύστερα είναι το Φως του Χριστού και τέλος-τέλος είναι η δόξα του Θεού Πατρός.
Αλλά όλα ξεκινούν από την Παναγία. Όπως όλη η αναδημιουργία ξεκίνησε από τη σάρκωση του Υιού και Λόγου του Θεού, «ἐκ Πνεύματος Ἁγίου καὶ Μαρίας τῆς Παρθένου», έτσι και η δική μας καρδία αναπλάθεται, καινουργιώνει, καινοποιείται, γίνεται καινούργια δηλαδή ανανεώνεται, πάντοτε ξεκινώντας από το όνομα της Θεοτόκου. «Θεοτόκε Παρθένε».
Κάλεσαν μια κοπέλα που έχω πνευματική σχέση χρόνια μαζί της, να γίνει αναπληρώτρια καθηγήτρια. Είναι μουσικός αυτή. Μου λέει, τώρα τι μουσική να κάνω. Εγώ πήγα και διδάχτηκα στη Γερμανία, πήρα και κάμποσα διδακτορικά, αλλά αυτή η μουσική που διδάχτηκα δεν έχει Θεό. Μπορεί να έχει μαθηματικά, να έχει ωραία διαστήματα, αλλά χάριν Θεού δεν έχει. Μυσταγωγική δεν είναι. Δεν οδηγεί δηλαδή στο μυστήριο. Τι να λέω στα παιδιά, μου λέει, Δεσπότη; Της λέω, κοίταξε, θα είσαι ένα χρόνο, περίπου ένα χρόνο με αυτά τα παιδιά. Μάθε τους τρεις προσευχές να τους μείνουν. Μάθε τους το «Θεοτόκε Παρθένε» να το λεν πρώτα, μετά να το ψάλλουν κιόλας. Πλάγιο του Πρώτου, λέει ο αρχιδιάκονος. Πρακτικά. Μάθε τους να λεν, της λέω, και μια προσευχή εις τον Χριστό μας: «Χριστέ, τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν» ή «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με». Και μια προσευχή στον Βαπτιστή, όπως ψέλνουμε τώρα στο Μέγα Ἀπόδειπνο: «Βαπτιστὰ τοῦ Χριστοῦ, πάντων ἡμῶν μνήσθητι, ἵνα ρυσθῶμεν τῶν ἀνομιῶν ἡμῶν, σοὶ γὰρ ἐδόθη χάρις, πρεσβεύειν ὑπὲρ ἡμῶν. Ἱκετεύσατε ὑπὲρ ἡμῶν, ἅγιοι Ἀπόστολοι καὶ ἅγιοι Πάντες». Αυτά να τους μάθεις των παιδιών, της λέω. Και όταν μεγαλώσουν μάθε τους και το «Πιστεύω». Και μετά, μάθε τους και κανένα τραγούδι της Βίσση. Αυτό θα το ξεχάσουν. Τα άλλα δεν θα τα ξεχάσουν. Γιατί ξέρετε; Γιατί όπως μεγαλώνουμε, μεγαλώνουν και τα πάθη μας. Οι κακίες μας, οι ζήλιες μας, τα σαρκικά μας. Και τότε θα χρειαστούμε φάρμακα. Και τα τραγούδια της Βίσσης και του Καζαντζίδη δεν είναι φάρμακα. Μπορεί να είναι panadol, να είναι ασπιρίνες. Θεραπεία δεν είναι όμως, αγαπητοί μου. Παυσίπονο είναι όπως είναι ένα μπουκάλι ζιβανία. Ενώ το «Θεοτόκε Παρθένε», το «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με», το «Πάτερ ἡμῶν», το «Πιστεύω», η Θεία Λειτουργία είναι φάρμακο θεραπευτικό.
Γι᾿ αυτό, σας παρακαλώ, μάθετε στα παιδιά σας και στα εγγόνια σας λίγες προσευχές. Πέντε. Πέντε, όσα είναι τα δάκτυλα του ενός χεριού. Τι ωραίο πράμα να μας τα μάθαιναν οι παπάδες του χωριού μας. Και αν οι παπάδες μας δεν μας το μάθαιναν, να μας το μάθαιναν οι δασκάλοι μας. Αυτά τα παιδιά, θα τέλειωναν το Δημοτικό και να είχαν μέσα στη τσάντα της καρδιάς τους, της μνήμης τους, το «Θεοτόκε Παρθένε, το «Πάτερ ἡμῶν», «Χριστέ, τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν», το «Βασιλεῦ Οὐράνιε», το «Πιστεύω», το απολυτίκιο της αγίας Βαρβάρας όσοι κατάγονται από τον Οίκο. Τι ωραίο θα ήταν! Μα σπέρνεις; Μα είσαι στη θάλασσα; Μα ταξιδεύεις με το αυτοκίνητο; Μα μαγειρεύεις; Μα ξαπλώνεις; Μα νίβεσαι; Εργάζεσαι; «Θεοτόκε Παρθένε, Χαῖρε κεχαριτωμένη Μαρία, Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με». Έτσι έρχεται η δύναμις, η ενέργεια, η χάρις του Τριαδικού Θεού: Του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος.
Παρακαλώ την αγάπη σας, έτσι να εργάζεστε και έτσι να διδάξετε τα παιδιά σας. Έρχονται ώρες πολύ δύσκολες όχι μόνο για τον τόπο μας. Εμείς θα έχουμε πολύ λίγα λόγω της μεγάλης προστασίας που έχουμε από τον ουρανό, από τους αγίους που γέννησε η μικρή μας νήσος, η αγία νήσος της Κύπρου. Όμως, πρέπει να έχουμε έγνοια για όλη την οικουμένη. Μπορεί τώρα να γίνεται πόλεμος στην Ουκρανία και εμείς οι χαζοί να χωριζόμαστε, ποιοι είναι με τους Ρώσους και ποιοι είναι με τους Ουκρανούς; Η έγνοια μας να είναι ο πονεμένος άνθρωπος, ο φοβισμένος άνθρωπος.
Και με αυτές τις προσευχές να μεταδίδομε, να εκπέμπομε ενέργεια του Παναγίου Πνεύματος σε όλους τους εμπόλεμους αδελφούς μας, σε όλους τους πεινασμένους, σε όλους τους φοβισμένους, σε όλους τους αρρώστους και σε όλους τους αμαρτωλούς. Και οπωσδήποτε είμαστε και εμείς μέσα σε αυτούς.
Καλό Στάδιο, καλή Σαρακοστή να έχετε! Με αυτή την προσευχή και με αυτή την Μεγάλη Μητέρα την Θεοτόκο, την Μητέρα του Φωτός και δική μας Μητέρα, φτάνει να Την θέλουμε, να Τον θέλουμε!
Μόρφου Νεόφυτος: Ὁ Χριστὸς μᾶς θέλει κληρονόμους τῆς περιουσίας Του… (20.03.2022)
Κήρυγμα Μητροπολίτου Μόρφου κ. Νεοφύτου στὴ Θεία Λειτουργία τὴν Β΄ Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν (ἁγ. Γρηγορίου Παλαμᾶ), ποὺ τελέσθηκε στὸν ἱερὸ ναὸ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου τῆς κοινότητος Κατυδάτων τῆς μητροπολιτικῆς περιφέρειας Μόρφου (20.03.2022).
Ψάλλει ὁ πρωτοψάλτης τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μόρφου κ. Μάριος Ἀντωνίου.