Ἡ εἰκόνα καὶ ὁ ναὸς τῆς «Παναγίας τῆς Ἀπολυτρώσεως τῶν ἐξηρτημένων» στὸ χωριὸ Καννάβια τῆς Κύπρου
Μητροπολίτου Μόρφου Νεοφύτου
Ἡ ἱερὰ εἰκόνα τῆς «Παναγίας τῆς Ἀπολυτρώσεως τῶν ἐξηρτημένων»
Ἡ πρωτότυπη εἰκόνα τῆς «Παναγίας τῆς Ἀπολυτρώσεως», ἀντίγραφο τῆς ὁποίας ἀποτελεῖ ἡ ὁμώνυμη εἰκόνα στὸ χωριὸ Καννάβια τῆς καθ᾽ ἡμᾶς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μόρφου, βρίσκεται στὴν ἀνδρώα Ἐπισκοπικὴ Μονὴ τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου, μαθητῆ τοῦ ἁγίου Σεργίου τοῦ Ραντονέζ, στὴν πόλη Σερπουχὼβ (Серпухоь) κοντὰ στὴ Μόσχα.
Δὲν εἶναι ὅμως αὐτὴ ἡ ἀρχικὴ εἰκόνα, ἀλλὰ ἀντίγραφό της. Ἡ ἀρχική, αὐθεντικὴ εἰκόνα δυστυχῶς ἐξαφανίσθηκε μετὰ τὴν Ἐπανάσταση τῶν Μπολσεβίκων στὴ Ρωσία τὸ 1917 καὶ ἔκτοτε ἀγνοεῖται ἡ τύχη της. Ἔχουν διασωθεῖ μόνο κάποιες φωτογραφίες της, βάσει τῶν ὁποίων μπορεῖ νὰ χρονολογηθεῖ περίπου στὸν 14ο αἰῶνα. Ἡ ἀρχαία αὐτὴ εἰκόνα ἦταν ξακουστὴ σ᾽ ὅλη τὴ Ρωσία, καὶ εἵλκυε προσκυνητὲς ἀπὸ πολλὰ μέρη, γιατὶ εἶχε τὴν ἰδιαίτερη χάρη νὰ βοηθεῖ τοὺς ἀνθρώπους στὴν ἀπεξάρτηση ἀπὸ τὸ ἀλκοὸλ καὶ τὰ ναρκωτικά. Μετὰ τὴν πτώση τοῦ Κομμουνισμοῦ καὶ τὴν Περεστρόϊκα (1988), ἡ ἀνωτέρω Μονὴ ἐπαναλειτούργησε, ὁπόταν δόθηκε ἡ ἰδέα νὰ ξαναγίνει ἡ εἰκόνα αὐτή, ποὺ χάθηκε. Τὴν ἁγιογράφησή της ἀνέλαβε ὁ ἁγιογράφος Ἀλέξανδρος Σοκολώβ (Соколоь), ὁ ὁποῖος, βάσει τῶν σωζομένων φωτογραφιῶν, ἀπέδωσε μὲ μεγάλη ἐπιτυχία -κατὰ τὴν ἄποψη εἰδημόνων- τὴν ἀρχική, αὐθεντικὴ εἰκόνα. Τὸ πρῶτο αὐτὸ ἀντίγραφο τῆς ἀρχαίας εἰκόνας τῆς «Παναγίας τῆς Ἀπολυτρώσεως τῶν ἐξηρτημένων» ἁγιογραφήθηκε τὸ ἔτος 1993.
Ἡ ἀπεικόνιση τῆς ἀρχικῆς εἰκόνας τῆς «Παναγίας τῆς Ἀπολυτρώσεως τῶν ἐξηρτημένων» καὶ ἡ θεολογική της ἑρμηνεία
Ἡ Παναγία ἀπεικονίζεται μετωπική, σὲ προτομὴ (ἀπὸ τὴ μέση καὶ πάνω), σὲ στάση δεήσεως, ἔχοντας μπροστά της τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν ὡς Βρέφος μέσα σὲ ἅγιο Ποτήριο καὶ ἐπάνω σὲ ἁγία Τράπεζα. Ὁ Ἰησοῦς εὐλογεῖ καὶ μὲ τὰ δύο Του χέρια. Ἡ ἐπωνυμία τῆς ἀρχαίας αὐτῆς εἰκόνας στὰ ρωσικὰ εἶναι «Неупиваемая Чаша», ποὺ σὲ μετάφραση στὰ ἑλληνικὰ σημαίνει, «Τὸ ἀνεξάντλητο Ποτήριο».
Ἐδῶ, νὰ σημειώσουμε πὼς καὶ στὴν Κύπρο ἀπεικονίζεται ὁ Χριστός, ὡς «παιδίον νέον», ὡς Ἐμμανουήλ, νὰ ἵσταται μέσα σὲ μεγάλο ἅγιο Ποτήριο καὶ νὰ εὐλογεῖ μὲ τὰ δύο Του χέρια αὐτοὺς ποὺ τὸν κοινωνοῦν, ἐλευθερώνοντάς τους ἀπὸ πάθη καὶ κακὲς συνήθειες.
Σχετικὰ παραδείγματα στὴ μητροπολιτική μας περιφέρεια ἔχουμε στὴν Πρόθεση τοῦ Βήματος τοῦ καθολικοῦ τῆς Μονῆς Παναγίας Χρυσοκουρδαλιώτισσας στὰ Κούρδαλι-Σπήλια (16ος αἰ.), στὴν Πρόθεση, στὸ κιβώριο τῆς ἁγίας Τράπεζας [ΕΙΚ. 4] καὶ τὸ καταπέτασμα τῆς Ὡραίας Πύλης στὸν κατεχόμενο ἱερὸ ναὸ τοῦ Ἁγίου Μάμαντος Μόρφου, καθὼς καὶ στὸ γνωστὸ ἅγιο Ποτήριο τοῦ ἔτους 1506, ποὺ προέρχεται ἀπὸ τὸν αὐτὸ ναὸ τοῦ Ἁγίου Μάμαντος καὶ σήμερα ἐκτίθεται στὸ Βυζαντινὸ Μουσεῖο τοῦ Ἱδρύματος Μακαρίου Γ´ στὴ Λευκωσία. Ἡ ἴδια ἀπεικόνιση ὑπάρχει καὶ σὲ τοιχογραφία τοῦ ναοῦ τοῦ Σωτῆρος στὸ Παλαιχώρι.
Ἡ μετονομασία τῆς ὡς ἄνω παλαιᾶς ρωσικῆς εἰκόνας σὲ «Παναγία τῆς Ἀπολυτρώσεως τῶν ἐξηρτημένων» στὴν οὐσία συμπίπτει μὲ τὴν ἀρχαία της ὀνομασία στὰ ρωσικά, κι αὐτὸ ἐξάγεται ἀπὸ τὴ θεολογικὴ ἑρμηνεία τῆς ἀπεικόνισης αὐτῆς. Ἡ Ἐκκλησία προτείνει σὲ ὅλους τοὺς ἀνθρώπους τὸ Ποτήριον τῆς Ζωῆς, τὴ Θεία Κοινωνία τοῦ Σώματος καὶ τοῦ Αἵματος τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ, τοῦ Νικητῆ τοῦ θανάτου. «Ὁ τρώγων μου τὴν σάρκα καὶ πίνων μου τὸ αἷμα ἐν ἐμοὶ μένει κἀγὼ ἐν αὐτῷ» (Ἰω. 6, 56). Ἡ ἐξάρτηση ἀπὸ ὁποιοδήποτε πάθος ἢ κακὴ συνήθεια εἶναι πρόβλημα τῶν ἐπιθυμιῶν μας, τὶς ὁποῖες ἐντοπίζει καὶ ὑποδαυλίζει ὁ Πειρασμὸς καὶ τὶς κάνει σκλαβιὰ γιὰ τὸν ἄνθρωπο. Πράττω δηλαδὴ αὐτά, ποὺ δὲν θέλω. «Οὐ γὰρ ὃ θέλω ποιῶ ἀγαθόν, ἀλλ᾽ ὃ οὐ θέλω κακὸν τοῦτο πράττω» (Ρωμ. 7, 19). Ὁ ἄνθρωπος πρέπει νὰ προσφέρει τὴ θέλησή του στὸν Χριστό. Καί, ὅπως μοῦ ἔλεγε κάποτε ὁ μακαριστὸς ἅγιος Γέρων Εὐμένιος Σαριδάκης, «νὰ λὲς στὴν προσευχή σου· ‘‘Χριστέ μου, γιὰ νὰ μὴν διορθώνομαι, φαίνεται σὲ θέλω λίγο. Θέλω νὰ σὲ θέλω περισσότερο. Μόνος μου δὲν μπορῶ νὰ διορθωθῶ. Ἔλα μέσα μου καὶ αὔξησε τὴ θέλησή μου’’.» Καί, ὁ καλύτερος τρόπος, γιὰ νὰ ἔλθει μέσα μας ὁ Χριστὸς καὶ νὰ ἑνωθεῖ μὲ τὸ αἷμα μας, τὴν ἐπιθυμία μας, τὸν λογισμό μας, εἶναι ἡ Μετάνοια καὶ τὸ Ποτήριον τῆς Ζωῆς, ἡ Θεία Κοινωνία. Καὶ στὸν Χριστὸ μᾶς ὁδηγεῖ ἡ «Παναγία τῆς Ἀπολυτρώσεως», Αὐτή, ποὺ γέννησε τὸν Ἐλευθερωτὴ τῶν ἀνθρώπων ἀπὸ τὰ πάθη καὶ τὸν θάνατο.
Ἡ εἰκόνα τῆς «Παναγίας τῆς Ἀπολυτρώσεως τῶν ἐξηρτημένων» στὸ χωριὸ Καννάβια
Κατὰ τὴν ἐνάσκηση τῶν ποιμαντικῶν μας καθηκόντων, ἀντιληφθήκαμε σὺν τῷ χρόνῳ τὴν ἔκταση τοῦ προβλήματος τῶν νέων τῆς ἐποχῆς μας ἀπὸ τὴ χρήση οὐσιῶν ἐξάρτησης (ἀλκοόλ, ναρκωτικά, τσιγάρο, κ.λπ.), ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὰ λεγόμενα «τυχερὰ παιγνίδια», καθὼς καὶ τὶς διαδεδομένες πλέον ἀσθένειες τοῦ αἵματος (ὅπως ἡ λευχαιμία), καὶ ὅτι δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ἀντιμετωπισθοῦν μόνο μὲ ἀνθρώπινα μέσα. Χρειάζεται προπαντὸς ἡ ἄνωθεν βοήθεια ἀπὸ τὴ Μητέρα τοῦ Λυτρωτοῦ, τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, τὴν πηγὴ τοῦ ἐλέους καὶ τῆς εὐσπλαγχνίας. Ἡ ἀποξένωση τῶν νέων ἀνθρώπων ἀπὸ τὴν ἐν Χριστῷ ζωή, τὴ Μετάνοια, τὴ Θεία Λειτουργία καὶ τὸ Ποτήριο τῆς Ζωῆς, ὁδηγεῖ ἀναπόφευκτα σὲ ἀσθένειες τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ σώματος.
Γι᾽ αὐτὸ καὶ καλέσαμε τὸν ἀνωτέρω ἐκλεκτὸ ἁγιογράφο (καὶ ἤδη μακαριστό), κ. Ἀλέξανδρο Σοκολώβ, γιὰ νὰ ἁγιογραφήσει καὶ πάλιν ἕνα ἀντίγραφο τῆς ἀνωτέρω ἁγίας εἰκόνας, ἡ ὁποία, μὲ τὴ μεσιτεία τῆς Θεοτόκου, θαυματουργεῖ ἐξαίρετα στὴ Ρωσία γιὰ τὶς πιὸ πάνω ἀσθένειες καὶ ἐλευθερώνει τοὺς ἀνθρώπους ἀπὸ ἐμπαθεῖς λογισμοὺς καὶ ἐπιθυμίες, ποὺ τυραννοῦν τὴ ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου. Πράγματι, ἡ ἱερὰ αὐτὴ εἰκόνα ἁγιογραφήθηκε ἀπὸ τὸν κ. Σοκολὼβ στὴ Ρωσία τὸ ἔτος 2010 καὶ μεταφέρθηκε στὸν ὑπὸ ἀνέγερση τότε ναὸ τῆς «Παναγίας τῆς Ἀπολυτρώσεως» στὰ Καννάβια στὶς 18 Ἀπριλίου τοῦ ἰδίου ἔτους, Κυριακὴ τῶν Μυροφόρων, ἡμέρα καταθέσεως τοῦ θεμελίου λίθου τοῦ ναοῦ.
Ὁ καθορισμὸς τῆς ἡμέρας ἑορτασμοῦ τῆς «Παναγίας τῆς Ἀπολυτρώσεως τῶν ἐξηρτημένων»
Ὡς καταλληλότερη ἡμέρα ἑορτασμοῦ τῆς «Παναγίας τῆς Ἀπολυτρώσεως», προκρίναμε τὴν Κυριακὴ τῶν Μυροφόρων, γιὰ ποικίλους λόγους: Πρῶτον, γιατὶ εἶναι ἡμέρα Κυριακή, καὶ δὴ ἐμπίπτουσα μέσα στὴν Πασχάλια καὶ χαρμόσυνη περίοδο τοῦ Πεντηκοσταρίου, στοιχεῖα ποὺ συμβάλλουν στὸν πανηγυρικώτερο ἑορτασμὸ τῆς Παναγίας μας. Πέραν τούτου ὅμως, ὑπάρχουν καὶ λόγοι θεολογικοὶ καὶ ἱστορικοί, ποὺ συντείνουν στὴν ἐπιλογὴ καὶ καθιέρωση τῆς ἡμέρας αὐτῆς. Θεολογικοί, γιατί, ὡς γνωστὸν, κατὰ τὴν Κυριακὴ τῶν Μυροφόρων ἤδη ἑορτάζεται καὶ τιμᾶται καὶ ἡ Θεοτόκος, ἀφοῦ αὐτὴ ἦταν μία ἀπὸ τὶς Μυροφόρους γυναῖκες, ποὺ ἔτρεξαν «λίαν πρωὶ τῆς μιᾶς Σαββάτων» νὰ μυρίσουν τὸ σῶμα τοῦ Ἰησοῦ (ἡ Παναγία μας εἶναι ἡ «ἄλλη Μαρία» ἢ ἡ «Μαρία Ἰακώβου», ποὺ ἀναφέρουν οἱ Εὐαγγελιστές). Ἱστορικοὶ δὲ λόγοι, καθότι ὁ ἑορτασμὸς τῆς Θεοτόκου κατὰ τὴν ἡμέρα αὐτὴ ἔχει λειτουργικὸ προηγούμενο: Οἱ κάτοικοι τῆς περιοχῆς τῆς Ἀττάλειας τῆς Μικρᾶς Ἀσίας τιμοῦσαν τὴν Παναγία τοῦ Κύκκου (ποὺ εἶχε ἐκεῖ Μετόχι καὶ θαυματουργὸ ἀντίγραφο τῆς Κυκκώτισσας) κατὰ τὴν Κυριακὴ τῶν Μυροφόρων. Καὶ τὸν ἑορτασμὸ τοῦτο μετέφεραν οἱ Μικρασιᾶτες πρόσφυγες στὴν περιοχὴ Ταῦρος τῆς Ἀθήνας, ὅπου ἑορτάζουν τὴν Παναγία μας μέχρι σήμερα κατὰ τὴν ἡμέρα αὐτή.
Περὶ τοῦ ναοῦ τῆς «Παναγίας τῆς Ἀπολυτρώσεως» Κανναβιῶν
Μὲ ἀπόφαση τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κύπρου, οἱ δύο πλησιόχωρες κοινότητες Κανναβιῶν καὶ Ἁγίας Εἰρήνης τῆς καθ᾽ ἡμᾶς μητροπολιτικῆς περιφέρειας Μόρφου συνενώθηκαν ἐκκλησιαστικὰ σὲ μία ἐνορία. Καὶ ὁ νεόδμητος ναὸς τῆς «Παναγίας τῆς Ἀπολυτρώσεως» ἐξυπηρετεῖ ἀκριβῶς τὶς λειτουργικὲς ἀνάγκες τοῦ συμπλέγματος τῶν κοινοτήτων αὐτῶν.
Ὁ ἀρχιτεκτονικὸς τύπος τοῦ ναοῦ εἶναι αὐτός, ποὺ ἁρμόζει στὴν περιοχὴ τοῦ Τροόδους, δηλαδὴ τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική. Τὴν ἔμπνευση γιὰ τὸν ρυθμὸ τοῦ ναοῦ λάβαμε ἀπὸ τὸν ναὸ τῆς γειτονικῆς Μονῆς τῆς Παναγίας τῶν Κουρδάλων. Ἡ εἴσοδος στὸν ναὸ τῆς «Παναγίας Ἀπολυτρώσεως» συνιστᾶ παραμονὴ στὴν κιβωτὸ τοῦ Νῶε. Ἐδῶ κυριαρχεῖ ἡ παρουσία τοῦ ξύλου καὶ ἡ αἴσθηση ὅτι βρίσκεσαι σ᾽ ἕνα πλοῖο, μὲ κυβερνήτη «τὴν Θεοτόκον καὶ Μητέρα τοῦ Φωτός», τὴν Ἀπολύτρωσιν τῶν ἐξηρτημένων.
Εὐχαριστοῦμε ὅλως ἰδιαιτέρως τὸν μεγάλο δωρητή, κ. Πολύκαρπο, ποὺ ἦταν ἡ ἀπαρχὴ τοῦ τολμήματος, δύο μικρὰ χωριὰ νὰ ἀνεγείρουν ἕνα μεγάλο ναὸ μὲ μεγάλη θεολογικὴ καὶ ἰαματικὴ ἱστορία. Κι ἀκόμη, μακαρίζουμε τὸν ἁγιογράφο Ἀλέξανδρο, ποὺ κατὰ τὸν σύντομο ἐπίγειο δίαυλό του, ἄφησε στὴν Ἐκκλησία δύο θαυματουργὲς εἰκόνες τῆς «Παναγίας τῆς Ἀπολυτρώσεως», μία στὴ Ρωσία καὶ μία στὴ Νῆσο τῶν Ἁγίων, τὴν Κύπρο.
* Τὸ κείμενο τοῦ Πανιερωτάτου Μητροπολίτου Μόρφου κ. Νεοφύτου, «Ἡ εἰκόνα καὶ ὁ ναὸς τῆς «Παναγίας τῆς Ἀπολυτρώσεως τῶν ἐξηρτημένων» στὸ χωριὸ Καννάβια τῆς Κύπρου», περιέχεται σὲ εἰδικὸ ἔντυπο ποὺ διανεμήθηκε δωρεὰ εἰς μνήμην τῆς δούλης τοῦ Θεοῦ Κυριακῆς Ξενοφῶντος, στὴν τελετὴ τῶν θυρανοιξίων τοῦ ἱεροῦ ναοῦ «Παναγίας τῆς Ἀπολυτρώσεως τῶν ἐξηρτημένων» στὸ χωριὸ Καννάβια στὶς 26 Σεπτεμβρίου 2015.
