Μητροπολίτου Μόρφου Νεοφύτου
Στὴν καθ᾽ ἡμᾶς Μητροπολιτικὴ περιφέρεια Μόρφου τιμᾶται ἰδιαίτερα ὁ ὅσιος Σωζόμενος. Ἐπίκεντρο τῆς ἐδῶ τιμῆς του εἶναι ἡ ἁγιοτόκος κοινότητα τῆς Γαλάτας, ὅπου εὑρίσκεται κατάγραφος ναὸς ἐπ᾽ ὀνόματί του, ἱστορημένος διὰ χειρὸς τοῦ περίφημου μεσαιωνικοῦ ἁγιογράφου Συμεὼν Ἀξέντη τὸ ἔτος 1513. Στὸν ναὸ τοῦτο ἀνευρέθηκε καὶ μέρος τῶν ἱερῶν λειψάνων τοῦ ὁσίου Σωζομένου. Ἀναφορικὰ μὲ τὸ ζήτημα τῆς ταυτότητας τοῦ τιμωμένου στὴν περιφέρειά μας ὁσίου, πρέπει νὰ λεχθοῦν τὰ ἑξῆς:
Σύμφωνα μὲ τὶς τοπικὲς ἁγιολογικὲς πηγές, στὸ νησί μας ἔζησαν δύο ὁμώνυμοι ὅσιοι, μὲ τὸ ὄνομα Σωζόμενος, ποὺ ἐντάσσονται στὴν ὁμάδα τῶν ὡς 300 θεωρουμένων ἁγίων, τῶν γνωστῶν καὶ ὡς Ἀλαμανῶν, ποὺ ἦλθαν κατὰ τὴ βυζαντινὴ γιὰ τὴν Κύπρο περίοδο (πρὶν τὸν 12ο αἰ.) ἀπὸ ἄλλες πλησίον χῶρες στὸ νησί μας καὶ τελειώθηκαν σ᾽ αὐτὸ ἀσκητικά. Ὁ ἕνας ὅσιος ἔζησε, τελειώθηκε καὶ τάφηκε σὲ λαξευτὸ στὸ βράχο σπήλαιο-ἀσκητήριο, ποὺ σώζεται μέχρι καὶ σήμερα, κοντὰ στὸ χωριὸ Ποταμιὰ Λευκωσίας. Ἡ μνήμη του τελεῖται στὶς 21 Νοεμβρίου καί, κατὰ μετάθεση -ἕνεκα τῆς σύμπτωσης μὲ τὴ Θεομητορικὴ ἑορτὴ τῶν Εἰσοδίων- στὶς 22 Νοεμβρίου. Ὁ ἄλλος ὁμώνυμος ὅσιος τελειώθηκε ἀσκητικὰ σὲ σπήλαιο πάνω σὲ ὄρος στὴν περιοχὴ Κόψα, κοντὰ στὸ χωριὸ Γαλάτεια τῆς Καρπασίας.
Ἡ μνήμη του τελεῖται στὶς 20 Νοεμβρίου. Ἐπειδὴ λοιπὸν ἡ μνήμη τοῦ ὁσίου Σωζομένου στὴ Γαλάτα ἐτελεῖτο ἀνέκαθεν στὶς 20 Νοεμβρίου, καὶ ἕνεκα τοῦ παραπλησίου ὀνόματος τῶν χωριῶν Γαλάτα καὶ Γαλάτεια, ὁ ἐδῶ τιμώμενος ὅσιος Σωζόμενος θεωρήθηκε ὅτι εἶναι ὁ δεύτερος τῶν πιὸ πάνω, αὐτὸς δηλ. ποὺ τελειώθηκε στὴ Γαλάτεια τῆς Καρπασίας. Δεδομένης ὅμως τῆς εὑρέσεως τμήματος τῶν ἱερῶν λειψάνων τοῦ ὁσίου Σωζομένου στὸν ναό του στὴ Γαλάτα (ποὺ σήμερα φυλάσσονται σὲ εἰδικὴ λειψανοθήκη στὸν ἐνοριακὸ ναὸ Παναγίας Ὁδηγητρίας τοῦ ἰδίου χωριοῦ), ἀλλὰ καὶ τῆς πρόσφατης θαυμαστῆς ἐμφάνειας τοῦ παρ᾽ ἡμῖν τιμωμένου ἁγίου σὲ ἑλληνίδα χριστιανὴ στὴν Πελοπόννησο, στὴν ὁποία διασαφήνισε ὅτι εἶναι ὁ ἅγιος Σωζόμενος «ἐκ τῆς Γαλατείας τῆς Μόρφου»1 , ἐκφράζουμε τὴν ὑπόθεση ὅτι μπορεῖ νὰ πρόκειται γιὰ καθαρὰ τοπικὸ ἀσκητή.
Ἡ τιμὴ τοῦ ὁσίου Σωζομένου εἶναι ἐξαπλωμένη σὲ πολλὰ μέρη τῆς ἐκκλησιαστικῆς μας περιφέρειας. Στὸν δρόμο, ποὺ ὁδηγεῖ στὴν παλαίφατη Μονὴ τοῦ Κύκκου, μετὰ τὶς Γερακιές, στὴν τοποθεσία «ἁγιόπετρα», σώζεται προσκυνηματικὸς χῶρος, τὸν ὁποῖο, κατὰ τὴν τοπικὴ παράδοση, χρησιμοποίησε ὁ ὅσιος Σωζόμενος ὡς χῶρο ἀσκήσεως καὶ προσευχῆς. Ἐκφράζοντας οἱ κάτοικοι Γερακιῶν τὴν ἀγάπη τους στὸν τοπικὸ ὅσιο, ἀνεγείρουν στὶς μέρες μας ἐξωκκλήσι του στὴν τοποθεσία «ἁγιόπετρα», δίπλα ἀπὸ τὰ ἐρείπια παλαιοῦ ναοῦ του.
Τοιχογραφίες τοῦ ὁσίου Σωζομένου, ἀπὸ τὸν 14ο αἰώνα καὶ μετά, σώζονται σὲ ἀρκετοὺς ναοὺς τῆς περιοχῆς μας, ὅπως στὰ καθολικὰ τῶν μονῶν Ἁγίου Νικολάου τῆς Στέγης (14ου αἰ.) καὶ Παναγίας τῆς Ἀσίνου (1332/1333), στὸν ναὸ τοῦ τιμίου Σταυροῦ τοῦ Ἁγιασμάτι στὴν Πλατανιστάσα (1494), στὸν ναὸ τῆς Παναγίας ἢ τοῦ Ἀρχαγγέλου τῆς Ποδίθου (ἔτους 1514) κ.ἀ. Περαιτέρω, φορητὴ εἰκόνα τοῦ ὁσίου, ἰταλο-βυζαντινῆς τεχνοτροπίας (16ου αἰ.) καὶ προερχόμενη ἀπὸ τὸ καθολικὸ τῆς Μονῆς τῆς Θεοτόκου στὸ Κούρδαλι, φυλάσσεται σήμερα στὸ Ἐπισκοπεῖο τῆς Μητροπόλεώς μας στὴν Εὐρύχου.
1. Ἡ ἐν λόγῳ κ. Μαρία, ἀπὸ τὴν Τρίπολη τῆς Πελοποννήσου, ὅπως ἡ ἰδία μᾶς πληροφόρησε τηλεφωνικά, ὅταν κατὰ τὸ ἔτος 2014 ὁ σύζυγός της εἶχε ἤδη διαγνωσθεῖ μὲ ὄγκο στὸν ἐγκέφαλο, παρακαλοῦσε νυχθημερὸν τὸν Θεὸ γιὰ τὴ θεραπεία του. Ὁπόταν κάποια μέρα, ἐνῶ ἦταν ξύπνια, τῆς ἐμφανίσθηκε μέσα σὲ οὐράνιο φῶς ἕνας ἄγνωστος ἅγιος, ποὺ τὴ διαβεβαίωσε πὼς ὁ σύζυγός της ἦταν καλὰ καὶ δὲν εἶχε τίποτα. Κι ὅταν αὐτὴ τὸν ρώτησε τὸ ὄνομά του, τῆς ἀπάντησε πὼς ἦταν ὁ ἅγιος Σωζόμενος «ἐκ τῆς Γαλατείας τῆς Μόρφου», καὶ νὰ πάει στὸ σπίτι του (ναό του) ἐκεῖ, γιὰ νὰ προσκυνήσει. Παρὰ λοιπὸν τὶς ἰατρικὲς διαγνώσεις, ὁ σύζυγός της θεραπεύθηκε, χάριτι Θεοῦ. Κι ὅταν αὐτὴ μπῆκε στὸ διαδίκτυο, ψάχνοντας στὴ λέξη Μόρφου γιὰ τὸν ἄγνωστό της αὐτὸν εὐεργέτη ἅγιο, τὸ πρῶτο ποὺ βρῆκε ἦταν ἡ εἰκόνα τοῦ ὁσίου Σωζομένου, ποὺ φυλάσσεται στὸ Ἐπισκοπεῖο τῆς Μητροπόλεώς μας στὴν Εὐρύχου!
***
Η εκκλησία του Αγίου Σωζομένου στη Γαλάτα
Πηγή: Τμήμα Αρχαιοτήτων
Η εκκλησία του Αγίου Σωζόμενου είναι κτισμένη στο κέντρο του παλαιού χωριού της Γαλάτας, της μητροπολιτικής περιφέρειας Μόρφου.
Ο ναός οικοδομήθηκε και τοιχογραφήθηκε το 1513, σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή που βρίσκεται πάνω από τη δυτική του είσοδο. Δεκατέσσερις κάτοικοι του χωριού ανέλαβαν την δαπάνη για την τοιχογράφηση της εκκλησίας, επειδή όμως οι δύο ήταν αδέρφια κατέλαβαν ένα μερίδιο, και έτσι στην επιγραφή αναφέρονται ως ένας κτήτορας. Στην επιγραφή αναφέρονται όχι μόνο τα ονόματα και τα επίθετα των δωρητών, αλλά και τα επαγγέλματα μερικών από αυτούς. Από την επιγραφή αυτή παίρνουμε και μία γεύση της κυπριακής διαλέκτου του 16ου αιώνα.
Ο ναός του Αγίου Σωζόμενου είναι ένας μονόκλιτος ξυλόστεγος ναός. Η στέγη εκτείνεται πέραν του κτηρίου του ναού από τη νότια, δυτική και βόρεια πλευρά, σχηματίζοντας στοά σε σχήμα Π. Η είσοδος της εκκλησίας βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του ναού. Το εσωτερικό της εκκλησίας είναι κατάγραφο. Τοιχογραφημένη είναι επίσης η εξωτερική πλευρά του βορείου τοίχου της εκκλησίας. Πρόκειται για μία περισσότερο παραδοσιακή τάση του 16ου αιώνα, με βυζαντινά στοιχεία και ελάχιστες δυτικές επιρροές. Οι τοιχογραφίες του ναού είναι από τα πρωιμότερα έργα του ζωγράφου Συμεών Αξεντή. Πρόκειται για έναν εκλεκτικό ζωγράφο, με ανομοιογένεια στην τεχνοτροπική απόδοση των μορφών, καθώς δεν μπορεί να αποδώσει αρμονικά τις δυτικές επιρροές που δέχεται. Ένα ακόμα χαρακτηριστικό του ζωγράφου, είναι η θερμή κόκκινη ώχρα που χρησιμοποιεί στα πρόσωπα των μορφών. Ο διάκοσμος του ναού είναι γενικά καλής ποιότητας και οι τοιχογραφίες διατηρούνται σε καλή κατάσταση, με ελάχιστες μόνο εξαιρέσεις.
Οι τοιχογραφίες εντός του κυρίως ναού αναπτύσσονται σε δύο ζώνες. Στην επάνω ζώνη είναι ζωγραφισμένες σκηνές από τον Χριστολογικό κύκλο, ενώ στην κάτω ζώνη απεικονίζονται όρθιες μορφές αγίων κάτω από ζωγραφισμένα τόξα. Στην αψίδα του Ιερού Βήματος απεικονίζεται η Παναγία με τους Αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ εκατέρωθεν. Οι τοιχογραφίες της εξωτερικής πλευράς του βορείου τοίχου περιλαμβάνουν σκηνές της Δευτέρας Παρουσίας, της Ρίζας του Ιεσσαί και των οκτώ Οικουμενικών Συνόδων.
