Ὁμιλία, σὺν Θεῷ ἁγίῳ, εἰς τὴν 1ην Ἰανουαρίου, ἐν ᾗ ἡ Περιτομὴ τοῦ Κυρίου καὶ μνήμη τοῦ Μεγάλου Βασιλείου
Ἀρχιμανδρίτου Φώτιου Ἰωκεὶμ
Ἑορτὴ διπλὴ καὶ πανήγυρη λαμπρὴ ἐπιτελεῖ σήμερα, ἀγαπητοὶ ἐν Κυρίῳ ἀδελφοί, ἡ Ὀρθόδοξος τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία. Ἡ ἐκλεκτὴ τῶν πιστῶν ὁμήγυρη ἑορτάζει σήμερα καὶ τιμᾶ μὲ ὕμνους καὶ ᾠδὲς πνευματικὲς ἕνα σημαντικὸ γεγονὸς τῆς ἐπὶ γῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ μας καὶ ἕνα λαμπρότατο ἀστέρα τοῦ νοητοῦ στερεώματος. Σήμερα ἡ μνήμη τῆς περιτομῆς τοῦ Κυρίου, καθὼς καὶ τῆς κοιμήσεως τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν καὶ οὐρανοφάντορος Βασιλείου τοῦ Μεγάλου, ἀρχιεπισκόπου Καισαρείας.
Πρέπει ἐξαρχῆς νὰ ποῦμε πὼς κατὰ τὴν Πρωτοχρονιὰ συνήθως ἀπορροφοῦν τὴν προσοχή μας οἱ ἑορτασμοὶ γιὰ τὴν ἀλλαγὴ τοῦ ἔτους, ἑνὸς γεγονότος ὅμως χωρὶς ἰδιαίτερο πνευματικὸ νόημα, ἀφοῦ ἐκκλησιαστικὰ ὡς ἀρχὴ τοῦ ἔτους, ἀπὸ τὴ βυζαντινὴ ἤδη ἐποχή, ἑορτάζεται ἡ πρώτη Σεπτεμβρίου. Λησμονοῦμε δυστυχῶς οἱ περισσότεροι τὴ μεγαλύτερη ἑορτὴ τῆς ἡμέρας, ποὺ εἶναι μάλιστα καὶ Δεσποτικὴ ἑορτή, τὴν Περιτομὴ τοῦ Δεσπότου Χριστοῦ, μία ἑορτὴ μὲ μεγάλο καὶ βαθὺ θεολογικὸ νόημα.
Ἡ περιτομὴ τοῦ Κυρίου πιστοποιεῖ κατ’ ἀρχὰς τὴν ἀνθρώπινη φύση, ποὺ προσέλαβε γιὰ τὴ σωτηρία μας ὁ Υἱὸς καὶ Λόγος τοῦ Θεοῦ, ὀ Ὁποῖος, ὑπάρχοντας τέλειος Θεός, ἔγινε καὶ τέλειος ἄνθρωπος, χωρὶς ὅμως ἁμαρτία. Καὶ τηρώντας τὸν Νόμο, ποὺ ὁ ἴδιος εἶχε θεσπίσει, σύμφωνα μὲ τὴν ἐντολὴ ποὺ εἶχε δώσει αἰῶνες πρὶν στὸν Ἀβραάμ, ὀκτὼ ἡμέρες μετὰ τὴ Γέννησή Του, ὅπως μόλις ἀκούσαμε στὴ σημερινὴ εὐαγγελικὴ περικοπή, ὁδηγημένος ἀπὸ τὸν μνήστορα Ἰωσὴφ καὶ τὴν Παναγία Μητέρα Του στὸν ναό, ὑπομένει ἀπὸ ἄκρα φιλανθρωπία καὶ συγκατάβαση τὴν περιτομὴ τῆς σαρκός, σύμβολο τῆς θνητότητας τῶν ἀνθρώπων καὶ συμφιλίωσης μὲ τὸν Θεό. Καὶ μὲ τὴν περιτομή Του ὁ ἀναμάρτητος Χριστὸς καταργεῖ τοὺς τύπους καὶ τὶς σκιὲς καθὼς καὶ τὴν περιτομὴ τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ἐγκαινιάζοντας τὴν ἀχειροποίητη πνευματικὴ περιτομή, ποὺ εἶναι πλέον τὸ ἅγιο Βάπτισμα, τὸ Μυστήριο, μὲ τὸ ὁποῖο καταλλασόμαστε μὲ τὸν Θεό, πολιτογραφούμαστε στὴν Ἐκκλησία, εἰσερχόμαστε στὴν καινὴ κτίση, ἐνδυόμαστε τὸν Χριστό, γινόμαστε μέτοχοι τῆς οὐρανίου βασιλείας. «Ὀδύνη καὶ ἕλκος (δηλαδὴ πληγὴ) τὰ γνωρίσματα τῆς νομικῆς περιτομῆς», κατὰ τὸν Μεγάλο Βασίλειο, ἐνῶ ἡ Χάρη τῆς ἐν Χριστῷ πνευματικῆς περιτομῆς, μὲ τὴν ὁποία ἀπεκδυόμαστε τὸν παλαιὸ ἄνθρωπο, «δρόσος ψυχῆς καὶ ἴαμα (θεραπεία)» τοῦ ἕλκους τῆς ἁμαρτίας. Καί, ὅπως διακηρύσσει ὁ θεηγόρος Παῦλος, «ἐν γὰρ Χριστῷ Ἰησοῦ οὔτε περιτομή τι ἰσχύει οὔτε ἀκροβυστία, ἀλλὰ πίστις δι’ ἀγάπης ἐνεργουμένη» (Γαλ. 5, 6). Ἀλλὰ καὶ ἡ ὀγδόη ἡμέρα, κατὰ τὴν ὁποία ὁ Κύριος περιετμήθη, ἐνέχει ἕνα βαθὺ συμβολισμό: Οἱ ἑπτὰ ἡμέρες εἶναι σύμβολο τοῦ παρόντος χρόνου καὶ κόσμου, ποὺ ἡ ζωή του ρέει μέσα στὴν ἑβδομαδιαία ἀνακύκλωση τῶν ἡμερῶν, ἐνῶ ἡ ὀγδόη εἶναι τὸ πέρασμα ἐπέκεινα τοῦ παρόντος χρόνου, ποὺ εἶναι αἰχμάλωτος τοῦ θανάτου, πρὸς τὴν αἰώνια ζωή, ποὺ μᾶς δώρησε ὁ Κύριος μὲ τὴν ἀνάστασή Του τὴν «ὀγδόη καὶ πρώτη» ἡμέρα τῆς ἑβδομάδας, σύμβολο τῆς πρώτης καὶ ἀτελεύτητης ἐκείνης ἡμέρας τῆς αἰώνιας ζωῆς. Σύμφωνα ἀκόμη μὲ τὸ ἑβραϊκὸ ἔθιμο, τὴν ἴδια ἡμέρα δόθηκε στὸ Θεῖο Βρέφος καὶ τὸ ὄνομα, ποὺ παρήγγειλε ἄγγελος Κυρίου στὸν Ἰωσὴφ νὰ τοῦ δώσει, δηλαδὴ τὸ Ἰησοῦς, ὄνομα ἰουδαϊκό, ποὺ σημαίνει Σωτήρ. Τὸ ὄνομα Ἰησοῦς, τὸ γλυκύτατο τοῦτο ὄνομα, «τὸ ὑπὲρ πᾶν ὄνομα», μπροστὰ στὸ ὁποῖο «πᾶν γόνυ κάμψῃ ἐπουρανίων καὶ ἐπιγείων καὶ καταχθονίων» (Φιλιπ. 2, 10), συνοψίζει καὶ ἐκφράζει ὅλο τὸ Μυστήριο καὶ τὸν σκοπὸ τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Κυρίου, τὸ Μυστήριο δηλαδὴ τῆς σωτηρίας μας.
Ἀλλά, ἂς ἔλθουμε καὶ στὸν ἑορταζόμενο μεγάλο ἅγιο τῆς ἡμέρας. Γνωρίζουμε, πὼς μὲ μεγάλη φειδὼ ἡ Ἱστορία ἀπένειμε τὸν τίτλο τοῦ Μεγάλου, σὲ ἐλάχιστους δηλαδὴ ἀνθρώπους, ποὺ ἔκρινε πὼς μεγαλούργησαν σὲ τούτη τὴ γῆ. Ὁ Βασίλειος ὅμως Μέγας καὶ κατὰ κόσμον καὶ στὸ πνεῦμα καὶ συνεχίζει νὰ μεγαλουργεῖ μέχρι σήμερα. Καὶ τοῦτα παρὰ τὸ εὔθραστο τῆς σωματικῆς του ὑγείας καὶ τὸ βραχυχρόνιο τῆς ἐπίγειας βιοτῆς του (γεννήθηκε τὸ 329 καὶ ἐκοιμήθη τὴν 1η Ἰανουαρίου τοῦ 379, μόλις δηλαδὴ 49/50 ἐτῶν). Μέγας λοιπὸν ὁ Βασίλειος στὴν παιδεία καὶ γνώση. Μὲ τὴ χάρη τοῦ Θεοῦ καὶ τὶς πλούσιες φυσικές του καταβολές, κατέστη ἕνας ἀληθινὸς πανεπιστήμων τῆς ἐποχῆς, κατέχοντας βαθύτατα φιλολογία, θεολογία, ἀστρονομία, μαθηματικά, ἰατρικὴ κ.ἄ. ἐπιστῆμες. Μέγας κατόπιν στὸν ἀσκητικὸ βίο καὶ διδάσκαλος τοῦ κοινοβιακοῦ μοναχικοῦ πολιτεύματος. Μέγας ὕστερα στὴν ἱερωσύνη καὶ τὰ ποιμαντικά του καθήκοντα, ἐξαιρέτως κατὰ τὴν δεκαετὴ διαποίμανση τῆς μεγαλώνυμης Μητρόπολης τῆς Καισάρειας. Μέγας καὶ ἀκραιφνὴς στὴ διδασκαλία καὶ ὑπεράσπιση τῆς ἀνόθευτης Ὀρθόδοξης πίστης. Οὔτε Ἀρειανοί, οὔτε ἐξουσιαστὲς αἱρετικοὶ, οὔτε Μόδεστοι, οὔτε Οὐάλεντες, οὔτε δολοπλοκίες τῶν κακοδόξων κατάφεραν νὰ τὸν μετακινήσουν, ἔστω καὶ ἐλάχιστον, ἀπὸ τὴν ἀκρίβεια τῆς πίστεως καὶ τοῦ ὀρθοδόξου φρονήματος. Μέγας ὁ Βασίλειος καὶ στὸ κοινωνικὸ καὶ φιλανθρωπικὸ ἔργο. Τὸ τεράστιο φιλόπτωχο ἵδρυμα, ποὺ ὀργάνωσε λίγο ἔξω ἀπὸ τὴν Καισάρεια, ἡ περίφημη «πολιτεία τοῦ ἐλέους» —ποὺ ἀργότερα μετονομάσθηκε σὲ «Βασιλειάδα» καὶ ποὺ συγκέντρωνε γύρω ἀπὸ ἕνα ναὸ γηροκομεῖα, νοσοκομεῖα, λεπροκομεῖο, σχολεῖο κ.ἄ.—, θὰ διαλαλεῖ στοὺς αἰῶνες τὸ μέγεθος καὶ εὖρος τῆς ἀγάπης τοῦ Μεγαλωνύμου Πατρός. Μέγας ὁ Βασίλειος καὶ ὡς λειτουργὸς καὶ θεολόγος καὶ συγγραφέας. Οἱ ἀθάνατοι καὶ μελίρρυτοι λόγοι καὶ βίβλοι του θὰ παραμένουν στοὺς αἰῶνες πυξίδα Ὀρθοδοξίας καὶ Ὀρθοπραξίας καὶ πηγὴ χάριτος καὶ παρηγορίας, καὶ ἡ φερώνυμή του Θεία Λειτουργία θὰ τελεῖται μέχρι συντελείας εἰς μνημόσυνό του αἰώνιο. Μέγας ὁ Βασίλειος καὶ στὴν ἁγιότητα καὶ τὴν οὐρανόσδοτη χάρη τῶν τιμίων του λειψάνων. Ἐνθυμοῦμαι, ὅταν πρὶν τριάντα πέντε περίπου χρόνια ἐπισκέφθηκα τὴ Μονὴ Μεγίστης Λαύρας στὸ Ἅγιον Ὄρος, ὅπου φυλάσσεται ἡ ἁγία του κάρα, καὶ ποὺ ἐκπέμπει ἔντονη ἄρρητη εὐωδία, ποὺ μᾶς διηγήθηκαν οἱ Λαυριῶτες πατέρες ἕνα θαυμαστὸ γεγονός: Τὴν ἡμέρα τῆς μνήμης του, 1η Ἰανουαρίου τοῦ 1981, ποὺ τὴν εἶχαν τοποθετήσει στὸ Καθολικὸ γιὰ προσκύνηση, τόσο εὐωδίασε, ποὺ «πνίγηκαν» ἀπ’ τὴν εὐωδία καὶ ἀναγκάστηκαν νὰ ἀνοίξουν τὰ παράθυρα, παρόλο ποὺ ἔξω ὅλα ἦσαν χιονισμένα καὶ τὸ ψύχος διαπεραστικό! «Θαυμαστὸς ὁ Θεὸς ἐν τοῖς ἁγίοις Αὐτοῦ»!
Αὐτὸν τὸν Μέγαν ἅγιο, ἂς ἱκετεύσουμε καὶ ἐμεῖς οἱ πτωχοὶ καὶ ταπεινοί, ἀγαπητοὶ ἀδελφοί, νὰ πρεσβεύει στὸν Κύριο, στὸν ὁποῖο πλουτεῖ πολλὴ παρρησία, νὰ μᾶς δίδει μετάνοια, διόρθωση τοῦ βίου μας, ταπείνωση, ἀγάπη πρὸς τὸν Θεὸ καὶ τὸν πλησίον μας, ἐνσυνείδητη Μυστηριακὴ ζωή. Νὰ μᾶς δίδει κουράγιο, ἐλπίδα, πίστη καὶ ἀπαντοχὴ στὶς δύσκολες τοῦτες μέρες, ποὺ ἡ ἀγάπη Του ἐπέτρεψε νὰ διερχόμαστε. Καὶ ἔτσι θὰ ἔλθει καὶ σ’ ἐμᾶς πλούσιο τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ, γιατὶ εἶναι ἀψευδὴς στὶς ὑποσχέσεις Του. Ναί, ἀδελφοί, νὰ ἔχουμε θάρρος καὶ ἐλπίδα. Καὶ μὲ τὴ μετάνοιά μας τὴν εἰλικρινὴ καὶ τὴν ἐνάρετη ζωή μας, θὰ παρέλθει καὶ ἡ κρίση ἡ οἰκονομική, καὶ ἡ πολιτικὴ καὶ ἡ ἐθνικὴ καὶ ὅποια ἄλλη. Οὐδὲν ἀπρονόητον. Ὅλα εἶναι στὰ σχέδια τῆς πατρικῆς Πρόνοιας τοῦ Θεοῦ γιὰ τὸ καλό μας, τὴ σωτηρία μας. Κι ἂν ἔτσι ζοῦμε, τηρώντας τὸ θέλημά Του, ὅλα τὰ καλὰ θὰ μᾶς δώσει ἡ ἀγάπη Του, ὅπως ἀψευδῶς ὑποσχέθηκε: «Ζητεῖτε δὲ πρῶτον τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν δικαιοσύνην αὐτοῦ καὶ ταῦτα πάντα προστεθήσεται ὑμῖν» (Ματθ. 6, 3). Ναί, ἀδελφοί, γιατί, «Ἰησοῦς Χριστὸς χθὲς καὶ σήμερον ὁ αὐτὸς καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας» (Ἑβρ. 13, 8).
Σ’ αὐτὸν ἀνήκει ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος, μὲ τὸν Πατέρα καὶ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα, στοὺς αἰῶνες τῶν αἰώνων. Ἀμήν!
