Μητροπολίτου Μόρφου Νεοφύτου*
Όταν τον πρώτο καιρό της ενθρονίσεώς μου στη Μητρόπολη Μόρφου άρχισα να επισκέπτομαι τις εκκλησίες και τα προσκυνήματα της περιφέρειάς μας, πληροφορήθηκα από κάποιους παλαιότερους κατοίκους της Γαλάτας ότι δίπλα από το σημερινό χωριό υπήρχαν ερείπια παλαιού ναού του Αγίου Αποστόλου Τυχικού. Τα ερείπια βρίσκονταν στην τοποθεσία που είναι σήμερα γνωστή ως Έσω Γαλάτα, η οποία καλύπτεται από πυκνά περιβόλια.
Στην τοποθεσία αυτή, σύμφωνα με την παράδοση, βρισκόταν η αρχική κοινότητα της Γαλάτας πριν από τη μετακίνησή της στη σημερινή τοποθεσία. Η κοινότητα έτρεφε μεγάλη ευλάβεια προς τον Άγιο Απόστολο Τυχικό, τον οποίο είχε ως προστάτη άγιο και γι’ αυτό το λόγο οι παλαιοί εκείνοι Γαλατίτες είχαν οικοδομήσει προς τιμήν του το ναό του οποίου τα ερείπια μου υπέδειξαν κάποιοι γέροντες κάτοικοι.
Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, το 16ο αιώνα η αρχική κοινότητα μετεφέρθη από την Έσω Γαλάτα στη σημερινή της τοποθεσία, όπου και αναπτύχθηκε κατά τους επόμενους αιώνες γύρω από την εκκλησία του Αγίου Σωζομένου. Φαίνεται όμως ότι οι τότε Γαλατίτες δεν λησμόνησαν τον άγιό τους κατά τη μετακίνηση. Στο ναό του Αγίου Σωζομένου, εντός του ιερού, τοιχογράφησαν τον Άγιο Τυχικό, ως επίσκοπο, δίπλα από τον Πρωτομάρτυρα Στέφανο. Σημειωτέον ότι αρχαιότερη τοιχογραφία του αγίου, του 12ου αιώνα, βρίσκεται στο ιερό του ναού της Παναγίας της Ασίνου.
Αισθανόμενος ότι οφείλουμε, εμείς οι σύγχρονοι, να συνεχίσουμε τη φιλότιμη στάση που είχε πάντοτε ο λαός μας απέναντι στους αγίους, ανταποδίδοντάς τους τιμή και ευχαριστία για τις τόσες τους ευεργεσίες, είχα από τότε τη σκέψη ότι η τιμή και η ευλάβεια προς τον Άγιο Απόστολο Τυχικό θα έπρεπε να συνεχιστεί στην περιοχή της Γαλάτας. Με χαρά μάλιστα διαπίστωσα ότι τη σκέψη που είχα για την οικοδόμηση ενός νέου ναού προς τιμήν του αγίου, στην ίδια εκείνη περιοχή της Έσω Γαλάτας όπου βρισκόταν ο παλιός του ναός, τη συμμερίζονταν ένθερμα και οι κάτοικοι της Γαλάτας.
Όπως φαίνεται και από τον ανά χείρας βίο, ο απόστολος Τυχικός ήταν ένας εκ των Εβδομήκοντα Αποστόλων του Κυρίου, όπως και ο Απόστολος Βαρνάβας. Παρόλο που το όνομά του έχει συνδεθεί στενά με την Κύπρο, αφού υπήρξε ο πρώτος Επίσκοπος Νεαπόλεως-Λεμεσού, οι ναοί του στη νήσο μας, αλλά και σ’ ολόκληρη την Ορθοδοξία, είναι ελάχιστοι. Θα λέγαμε ότι είναι ένας κρυμμένος και ταπεινός Απόστολος. Που μπορεί να μην είχε μέχρι σήμερα μεγάλη φήμη, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι υστερεί σε αποστολική χάρη όλων των υπολοίπων Αποστόλων.
Η παρουσία του Αποστόλου Τυχικού στην περιοχή Γαλάτας και ευρύτερα της Σολέας, αποτελεί μια όλως ιδιαίτερη χάρη που συνδέεται με την παρουσία και άλλων αποστόλων και μετέπειτα αγίων. Κατά μυστηριώδη εύνοια της Θείας Προνοίας, η περιοχή ανεδείχθη σε τόπο αγιοτόκο και αποστολικό. Ο χαρακτήρας αυτός, τεκμηριώνεται μέσα από ιστορικά ίχνη και μαρτυρίες, τα οποίακατά αγαθή συγκυρία,επιβεβαιώνονται και από τοπικές παραδόσεις. Όλα αυτά μας οδηγούν στην παρουσία και το πέρασμα πολλών αγίων και αποστόλων στην περιοχή Σολέας και ειδικά της Γαλάτας. Τι γύρευε, όμως, ο Άγιος Τυχικός στην Γαλάτα; Ή, ακόμα, τι γύρευε στα Μέσανα της Πάφου, ή τι γυρεύει στο λόφο της Αγίας Φύλας παρά τη Λεμεσό;
Κατά μία εκδοχή παρά την σημερινή Γαλάτα βρισκόταν μια άλλη κώμη, η Λαμπαδιστός ή Λαμπαδού, που δυστυχώς οι σκληροί αιώνες που ακολούθησαν έσβησαν τα ίχνη της, η οποία διαδραμάτισε κομβικό ρόλο όχι μόνο στη θεμελίωση και στερέωση της Μητροπόλεως των Σόλων και μετέπειτα Μόρφου, αλλά και στη διάδοση του κηρύγματος του Χριστού σ’ ολόκληρη τη νήσο μας. Τοπική παράδοση τοποθετεί την Λαμπαδού πλησίον της Γαλάτας. Μάλιστα στην περιοχή υπάρχει βουνοκορφή την οποία μέχρι σήμερα οι κάτοικοι ονομάζουν «μούττη της Λαμπάδας».
Η Λαμπαδού συνδέεται έντονα με την πρώτη αποστολική περιοδεία, αφού οι Απόστολοι Παύλος, Βαρνάβας και Μάρκος, κατά την πρώτη τους άφιξη στην Κύπρο, συνάντησαν εδώ τον Ιεροκλή, πατέρα του Αγίου Ηρακλειδίου. Οι Απόστολοι πέρασαν από τη Λαμπαδιστό, και εκεί ζήτησαν από τον πατέρα τού Αγίου, Ιεροκλέωντα, που ήταν ιερέας των ειδώλων, να τους υποδείξει τον δρόμο προς το Τρόοδος (χιονώδες όρος). Αυτός τους έδωσε τον γυιό του για οδηγό. Καθ` οδόν οι Απόστολοι κατήχησαν τον Ηρακλέωνα και τον βάπτισαν στον ποταμό Σέτραχο της Μαραθάσας. Σχετική με το γεγονός αυτό είναι και η ύπαρξη του ναού του Αγίου Ηρακλειδίου στον Καλοπαναγιώτη καθώς και η παράδοση που θέλει το βαπτιστήριο του αγίου στον παρακείμενο ποταμό Σέτραχο.
Όμως η Λαμπαδού είχε την τύχη να υποδεχτεί τους Αποστόλους Βαρνάβα και Μάρκο και κατά τη δεύτερη αποστολική τους περιοδεία στο νησί. Αφού κατέπλευσαν στον Κορμακίτη, οι δύο Απόστολοιπέρασαν από διάφορα άλλαμέρη της πεδινής περιφέρειας Μόρφου κατευθυνόμενοι προς τα μέρη της Σολέας και έφτασανστη Λαμπαδού. Από εκείπήγαν στην Πάφο και σε άλλες πόλεις της Κύπρου με κατάληξη τη Σαλαμίνα.
Μετά το μαρτύριο του Βαρνάβα, ο Μάρκος, συνοδευόμενος από τους Αγίους Τίμωνα —ο οποίος καταγόταν από τη Λαμπαδού— και Ρόδωνα ήλθαν στην αρχαία κώμη του Λιμνίτη. Εκεί βρήκαν τον Άγιο Αυξίβιο, τον οποίο ο Μάρκος κατήχησε, βάπτισε και χειροτόνησε πρώτοΕπίσκοπο των Σόλων.
Σύμφωνα με αρχαίες πηγές και με το Βίο τον Αγίου Αυξιβίου, μετά το μαρτυρικό θάνατο του Βαρνάβα, ο Ευαγγελιστής Μάρκος πήγε προς συνάντηση του Παύλου στην Έφεσο, στον όποιο διηγήθηκε το μαρτυρικό τέλος του θείου του και τα όσα αφορούσαν τη νεοσύστατη Εκκλησία της Κύπρου. Επειδή λοιπόν δεν υπήρχε άλλος Απόστολος να διδάσκει στην Κύπρο, ο Παύλος απέστειλε τους συνεργάτες του Αποστόλους Επαφρά και Τυχικό, προς τον μόνο τότε Επίσκοπο της νήσου, Άγιο Ηρακλείδιο—ο οποίος επίσης καταγόταν από τη Λαμπαδού—, με εντολές να καταστήσει συγκεκριμένους επισκόπους στις πόλεις της Κύπρου. Σύμφωνα με την εντολή του Αποστόλου Παύλου, ο Απόστολος Τυχικός έγινε ο πρώτος Επίσκοπος Νεαπόλεως-Λεμεσού, ενώ ο Επαφράς Επίσκοπος Πάφου. Ειδικότερα, ως προς την Εκκλησία των Σόλων, ο Παύλος έγραψε στον Ηρακλείδιο να βρει τον Ρωμαίο Αυξίβιο και αυτόν να θέσει εκεί Επίσκοπο, αλλά να μη τον χειροτονήσει, επειδή είχε ήδη χειροτονηθεί από τον Μάρκο.
Βλέπουμε λοιπόν με κατάπληξη και θαυμασμό πόσους μυστικούς δεσμούς έπλεξε η Θεία Πρόνοια γύρω από την περιοχή της Γαλάτας: Η Λαμπαδού δέχεται τους Αποστόλους Βαρνάβα και Μάρκο. Ο πρώτος ιδρύει την Εκκλησία της Κύπρου και ο δεύτερος χειροτονεί τον πρώτο Επίσκοπο Σόλων. Στο Λιμνίτη, κατά τη χειροτονία του Αγίου Αυξιβίου, ο Μάρκος συνοδεύεται από τον Άγιο Τίμωνα που κατάγεται κι αυτός από τη Λαμπαδού. Τον Άγιο Αυξίβιο, τον εγκαθιστά ως Επίσκοπο των Σόλων ένα άλλο τέκνο της Λαμπαδούς, ο πρώτος Αρχιεπίσκοπος της Κύπρου, ο Άγιος Ηρακλείδιος. Η απόφαση αυτή έρχεται κατευθείαν από τον Απόστολο Παύλο, μέσω του Αποστόλου Τυχικού. Έτσι, ο Άγιος Τυχικός, συνδέει την Εκκλησία των Σόλων, μέσω του Αγίου Ηρακλειδίου και με τον Απόστολο των Εθνών.
Η αγιοτόκος Λαμπαδού συνεχίζει να καλλιεργεί στα γόνιμα χώματά της και στα βυζαντινά χρόνια τον σπόρο του Θείου Λόγου, δίνοντας αγλαούς καρπούς, όπως ο Άγιος Ιωάννης ο Λαμπαδιστής. Ο Ρώσος μοναχός Βασίλειος Μπάρσκι, ο οποίος επισκέφθηκε τη Σολέα στα 1735, αναφερόμενος στην προσωνυμία του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή, μας πληροφορεί: «ονομάσθη Λαμπαδιστής εκ του χωρίου ‘Λαμπαδούς’ όπου εγεννήθη ο άγιος, ως αναφέρεται εν τη βιογραφία του. Το χωρίον έχει τώρα εγκαταλειφθεί, ως διεπίστωσα όταν ήμην εις την Σολέαν…» (Κυπριακ. Σπουδές, ΚΑ’, 1957). Σύμφωνα με τον Μπάρσκι λοιπόν, το 1735 υπάρχουν ακόμα κατάλοιπα της Λαμπαδούς, στη Σολέα.
Όλα τα ανωτέρω μας θέρμαναν το ενδιαφέρον και μας έδωσαν ώθηση να αναβιώσουμε την ευσέβεια προς το πρόσωπο του Αγίου Αποστόλου Τυχικού ανοικοδομώντας την εκκλησία του στην περιοχή της έσω Γαλάτας. Για λόγους ιστορικής συνεχείας, προχωρήσαμε στη θεμελίωση του ναού δίπλα από τα ερείπια της παλαιάς εκκλησίας του αγίου, σε τεμάχιο γης που ευγενώς δώρησε η κυρία Ελένη Σάββα. Παράλληλα αναθέσαμε και στον αγιογράφο της Μητροπόλεώς μας, τον Αρχιμανδρίτη Αμβρόσιο, την αγιογράφηση της εικόνας του αγίου.
Ο άγιος ευαρεστήθηκε φαίνεται από τις ενέργειες αυτές. Στις παραμονές της θεμελίωσης του ναού του, φανέρωσε το πρόσωπό του με τον εξής τρόπο: Εκείνες τις μέρες κάναμε συντήρηση κάποιων παλαιών εικόνων. Ανάμεσα σε αυτές ήταν και μια πολύ μεγάλη εικόνα, που όμως ήταν μαυρισμένη τελείως, η οποία φυλασσόταν στο γυναικωνίτη του ναού της Παναγίας στη Γαλάτα. Δεν περιμέναμε πως θα περιείχε οποιαδήποτε απεικόνιση. Όμως, άλλα βλέπουν τα δικά μας τα μάτια και άλλα κρύβει ο Θεός. Δέκα μέρες πριν από τη θεμελίωση του ναού του αγίου, οι συντηρητές έφεραν την εικόνα στη Μητρόπολη, αυτό το μαυρισμένο ξύλο, και έκπληκτοι είδαμε ότι με την αφαίρεση της μαυρίλας φανερώθηκαν δύο άγιοι: Ο Πρωτομάρτυς Στέφανος και δίπλα του ο Απόστολος Τυχικός, που είναι τοιχογραφημένοι και στον ναό του Αγίου Σωζομένου. Η φορητή εικόνα είναι του 14ου αιώνα.
Με τη βοήθεια του Θεού και του αγίου, ολοκληρώσαμε το ναό και την τοιχογράφησή του την ποία ανέλαβε ο αγιογράφος της Μητροπόλεώς μας, ο Αρχιμανδρίτης Αμβρόσιος. Κρατήσαμε και τις δύο εικόνες, τόσο την παλαιά όσο και τη νέα, ως σημείο ενώσεως της ευλαβείας των προγόνων με τη σύγχρονη ευλάβεια που αναβιώνει έναντι του αγίου στην περιοχή.
Ο ναός θεμελιώθηκε στις 8 Δεκεμβρίου 2002. Πρόκειται για μονόκλιτο ναό δικής μου αρχιτεκτονικής εμπνεύσεως, με τρεις πτέρυγες στεγασμένες από δίρριχτη στέγη. Το αρχιτεκτονικό ύφος του ναού δανείζεται στοιχεία από τρία σημαντικά μνημεία που βρίσκονται στο ορεινό μέρος της Μητροπολιτικής μας περιφέρειας, από την Παναγία της Ποδύθου, τον Σταυρό του Αγιασμάτη και την Παναγία του Άρακα.
Ακολουθώντας την τοπική παράδοση, για την οικοδόμηση του ναού χρησιμοποιήσαμε ως μοναδικό υλικό τη γνωστή ηφαιστιογενή πέτρα του Τροόδους, την οποία δούλεψαν και έχτισαν με περισσή αγάπη και μαστοριά Πόντιοι τεχνίτες. Η στέγη έγινε από Σολιάτες ξυλουργούς. Το ξυλόγλυπτο εικονοστάσι τεχνουργήθηκε από τον Ανδρέα Χαραλάμπους που άντλησε έμπνευση από εκείνο της Μονής του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή.
Τα στασίδια είναι εμπνευσμένα από τον ναό του Σταυρού του Αγιασμάτη και κατασκευάστηκαν από τον ξυλογλύπτη Μάριο Ηλιάδη από τα Σπήλια. Οι φορητές εικόνες που κοσμούν το ναό φιλοτεχνήθηκαν δια χειρός του Μάριου Σταυρινού από το Τερσεφάνου. Τέλος, η ωραία φιλοκαλική τοιχογράφηση του ναού έγινε από τον Αρχιμανδρίτη Αμβρόσιο. Για πρώτη φορά μετά από 500 χρόνια, η τοιχογράφηση έγινε με την τεχνική της νωπογραφίας. Κατά παράκλησή μου στην τοιχογράφηση είναι παρόντες, για πρώτη φορά μαζί, όλοι οι ιεράρχες που αγίασαν στην Επισκοπή των Σόλων, οι Άγιοι Αυξίβιος, Ευάγριος, Ευστάθιος, Στρτόνικος, Επιφάνιος Επίσκοπος Σόλων, Θεοφάνης Επίσκοπος Σολίας, αναδεικνύοντας την ιστορικότητα του μέρους και το υπέρχρονον της αγιότητος. Σε προσκυνητάρι εντός του ναού, φιλοτεχνήθηκε επίσης εικόνα με τους πέντε αγίους της Γαλάτας, τους Αγίους Ηρακλείδιο, Τυχικό, Τίμωνα, Ιωάννη Λαμπαδιστή και Σωζόμενο. Οι τρεις εξ αυτών είναι γέννημα της Γαλάτας ενώ οι δύο τιμούνται.
Τη γενική επιστασία της ανοικοδόμησης είχαν δύο άνθρωποι που εδώ και χρόνια βοηθούν τα μέγιστα στην οικοδόμηση, ανακαίνιση και φιλοκαλία ιερών ναών στην μητροπολιτική μας περιφέρεια, ο εργολάβος Ιωάννης Χρυσάνθου και ο εργοδηγός Σάββας Φουσκωτός.
Θα ήθελα, επί τη ευκαιρία της εκδόσεως του βίου του Αγίου Τυχικού, να εκφράσω τις ευχαριστίες μου προς τον ευσεβέστατο ιερέα της Γαλάτας π. Κυριάκο Παπανικολάου, τους πρόθυμους Επιτρόπους της Εκκλησιαστικής Επιτροπής, καθώς και σε όλους τους κατοίκους της Γαλάτας που συνεισέφεραν και συνέβαλαν στην πραγματοποίηση αυτού του ωραίου έργου που συνδέει την ευσέβεια των παλαιών κατοίκων της περιοχής με εκείνη των σημερινών.
Μετά την ολοκλήρωσή του ναού, καθιερώσαμε δύο ετήσιες εορτές του Αγίου Τυχικού, στις 8 Δεκεμβρίου που είναι η μνήμη του Αποστόλου Τυχικού και στις 30 Ιουνίου που εορτάζεται η Σύναξις των Αγίων Αποστόλων, ως δείγμα ευχαριστίας για την πίστη που μας δώρισαν οι Απόστολοι.
Η αναβίωση της ευσέβειας και του ενδιαφέροντος προς τον Απόστολο Τυχικό στην περιοχή της Γαλάτας, είχε ως ευχάριστο αποτέλεσμα να παρατηρηθεί παρόμοια αναβίωση και στην περιοχή της Αγίας Φύλας στη Λεμεσό.
Ευτυχές σημείο αυτής της αναβίωσης θεωρώ και την προσπάθεια του κυρίου Μακάριου Παπαχριστοφόρου για έκδοση του παρόντος βίου του αγίου. Γι’ αυτό και απευθύνω τις ιδιαίτερες ευχές μου στον συγγραφέα, που με επιμέλεια ιστορεί στο βιβλίο αυτό το πρόσωπο και τον βίο του Αγίου Αποστόλου Τυχικού.
Εύχομαι όπως η χάρις του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, φωτίζει και ενισχύει πάντας ημάς, δια του Αγίου Αποστόλου Αυτού Τυχικού.
*Πρόλογος στο βιβλίο: Μακάριου Παπαχριστοφόρου, Τυχικῷ τῷ Ἀποστόλῳ, Γαλάτα 2006
