Πηγή: https://www.olympia.gr/
Σύντομη ιστορική και θεολογική επισκόπηση στη σκιά των εξελίξεων…
Ο Ερνέστ Ρενάν έβλεπε στον όρο Νουσαϊρί έναν αναγραμματισμό του νασρανί, αραβική λέξη που υποδηλώνει τον Xριστιανό. Δεν είχε καμιά αμφιβολία για την χριστιανική καταγωγή της πίστης των Νουσαϊρί, όπως δεν είχε και ο Χένρυ Λάμμεν, που αναγνώριζε όμως μια ισχυρή Σιιτική επιρροή στα πιστεύω των Αλαουιτών. Πιονιέρος της μελέτης των Αλαουιτών υπήρξε ένας Ρενέ Ντυσσό, ο οποίος θεωρούσε πως οι Αλαουίτες ήταν απόγονοι προχριστιανικών θρησκευτικών αιρέσεων, και συν τω χρόνω υιοθέτησαν στοιχεία τόσο απ τον Χριστιανισμό όσο κι απ’το Ισλάμ. Σήμερα σχεδόν η πλειοψηφία των μελετητών θεωρούν τους Αλαουίτες ετερόδοξη αίρεση του Σιιτικού Ισλάμ, των οποίων το όνομα Νουσαϊρί προέρχεται απ τον ιδρυτή τους, ιμπν Νουσαίρ. Η μετέπειτα υιοθέτηση του όρου ‘’Αλαουίτης’’, ή ‘’Αλωίτης’’ έγινε απ τα ίδια τα μέλη της αίρεσης, όταν κατέφθασαν στη Συρία οι Γάλλοι. Ο νέος αυτός όρος προέρχεται απ το αραβικό alawi και σημαίνει ‘’αυτός που λατρεύει τον Αλή’’.
Ιστορική αναδρομή
Η οροσειρά της Ανσαρίγια, που διασχίζει κατά μήκος τη δυτική Συρία, κοντά στη Μεσόγειο ήταν από αρχαιοτάτων χρόνων μια αραιοκατοικημένη περιοχή, απόδειξη ότι δεν έχουν έρθει στην επιφάνεια παρά ελάχιστα αρχαιολογικά ευρήματα. Στα βουνά αυτά βρήκαν καταφύγιο κάποια στιγμή τον 11ο αιώνα οι οπαδοί της αίρεσης Νουσαϊρί, οι οποίοι είναι πλέον γνωστοί με το όνομα Αλαουίτες. Η αίρεση αυτή ‘’γεννήθηκε’’ δυο αιώνες νωρίτερα στο Ιράκ, απ τη διδασκαλία του Μωάμεθ ιμπν Νουσαίρ αλ Ναμίρι, πέρση, σύγχρονου του 11ουιμάμη των Σιιτών, αλ Ασκαρί. Σε πολλά ιερά κείμενα των Νουσαϊρί, ο δάσκαλος μνημονεύεται ως ‘’πύλη’’ του αλ Ασκαρί, ο οποίος φέρεται, σύμφωνα με την παράδοση, να είπε τα εξής: ‘’αυτός είναι το Φως μου, η Πύλη μου και η Απόδειξή μου. Τα λόγια που θα πει για το πρόσωπό μου είναι η αλήθεια.’’
Αυτός που θα κωδικοποιήσει τα κείμενα και το ‘’πιστεύω’’ της αίρεσης είναι ο ιμπν Χαμντάν αλ Κασίμπι, στον οποίο αποδίδεται η συγγραφή των δύο βασικών ιερών κειμένων, του ‘’κιτάμπ αλ ματζμού αλ α’γιάντ’’, και του ‘’κιτάμπ αλ χιντάγια αλ κούμπρα’’.
Τα χρόνια περνάνε και εμφανίζονται στο προσκήνιο της Ιστορίας, και της Εγγύς Ανατολής οι Σελτζουκίδες, όπου κατά το διάστημα 1078-1113 οι Νουσαϊρί υφίστανται διώξεις και τελικά βρίσκουν καταφύγιο στα βουνά, εκεί όπου θα τους πρωτοσυναντήσουν οι Σταυροφόροι. Οι σχέσεις με τους τελευταίους είναι μάλλον ιδιόρρυθμες. Σύμφωνα με τις πηγές, όταν οι Σταυροφόροι αντελήφθηκαν πως στα μάτια των υπολοίπων μουσουλμάνων οι Νουσαϊρί θεωρούντο ‘’άπιστοι’’, σταμάτησαν τους διωγμούς και τις πολεμικές επιχειρήσεις εναντίον τους. Παρόλαυτά, οι επόμενοι αιώνες θα είναι δύσκολοι για την επιβίωση αυτής της αίρεσης, καθότι εκ περιτροπής θα υποστούν διώξεις τόσο απ τους ισμαιλίτες σιίτες όσο κι απ τους σουνίτες μαμελούκους. Οι μαμελούκοι θα οργανώσουν πολλαπλές ‘’τιμωρητικές’’ εκστρατείες εναντίον τους, ενώ παράλληλα θα …φυτέψουν άπειρα τζαμιά σε μια προσπάθεια να φέρουν τους αιρετικούς Νουσαϊρί στον ορθό δρόμο. Χωρίς αποτέλεσμα. Όταν τα ηνία της περιοχής πέφτουν στα χέρια των Οθωμανών, οι διώξεις και η γενικότερη καταπίεση θα γίνουν ιδιαίτερα βίαιες.
Τα πάντα θα αλλάξουν με το διαμελισμό της πάλαι ποτέ ισχυρής οθωμανικής αυτοκρατορίας και την έλευση των Γάλλων (‘’μαντάτο’’). Οι Γάλλοι θα θέσουν το κομμάτι της Συρίας που αποκόπηκε απ τον Λίβανο το 1920 υπό την αρμοστεία τους, ενώ δημιουργείται κι μια αυτόνομη περιοχή ονομαζόμενη ‘’Περιοχή της Λαττάκειας ή των Αλαουιτών’’. Το 1924 οι Αλαουίτες αποκτούν ‘’δικαίωμα’’ να συστήσουν κράτος και όντως το 1930 αποκτούν την ‘’Κυβέρνηση της Λαττάκειας’’. Την εποχή αυτή, υπό την προστασία των Γάλλων, που ακολουθούν το δόγμα του διαίρει και βασίλευε, κι έτσι υποστηρίζουν εκ περιτροπής διαφορετικές μειονότητες στην περιοχή, οι Αλαουίτες στρατεύονται μαζικά. Η γέννηση του αραβικού εθνικισμού και οι ελπίδες για μια επανενωμένη Συρία δεν αγγίζει παρά μια μικρή μερίδα των Αλαουιτών, καθότι η πλειοψηφία ονειρεύεται μόνο την πλήρη ανεξαρτησία της Συρίας, στο τέλος του γαλλικού Μαντάτου. Τον Ιούνιο του 1936, 6 προύχοντες απευθύνουν στον Λέον Μπλουμ, πρόεδρο του υπουργικού συμβουλίου της τότε γαλλικής κυβέρνησης, μια επιστολή με την οποία δηλώνουν πως ‘’οι Αλαουίτες αρνούνται να προσαρτηθούν στη …Συρία, της οποίας το θρήσκευμα είναι το σουνιτικό Ισλάμ’’ και πως ‘’σύμφωνα με το Ισλάμ, οι Αλαουίτες είναι άπιστοι. Το μίσος κι ο φανατισμός βρίσκεται στην καρδιά των Αράβων για ό,τι δεν είναι ισλαμικό, και κατά συνέπεια το τέλος της Γαλλικής Αρμοστείας θα εκθέσει τις θρησκευτικές μειονότητες στο θάνατο και την καταστροφή’’. Ανάμεσα στους προσυπογράφοντες αυτής της επιστολής βρίσκουμε τον Αλή Σουλειμάν αλ Άσσαντ, πατέρα του Χαβέζ –πρόεδρος από το 1971 μέχρι το 2000- και παππού του σημερινού Μπασάρ αλ Άσσαντ.
Η αλήθεια είναι πως εκείνη την εποχή οι Αλαουίτες έτρεφαν ελπίδες να ενσωματωθούν στο Λίβανο, επίσης υπό γαλλική επιρροή, αλλά ο 2ος παγκόσμιος πόλεμος έθεσε τέλος στην γαλλική παρουσία στη Μ. Ανατολή. Το 1946 οι σουνίτες αναλαμβάνουν τα ηνία της χώρας, και για πρώτη φορά, ίσως, οι Αλαουίτες, έχοντας αποκυρήξει την ιδέα ενός αυτόνομου ή ανεξάρτητου κρατιδίου, θεωρούνται Σύριοι πολίτες. Το 1973 εκδίδεται μια νέα, σημαδιακή για την άνοδο των Αλαουιτών φάτβα από τον Λιβανέζο σείχη Μουσά Σάντρ, ο οποίος τους αναγνωρίζει ως μουσουλμάνους σε αντάλλαγμα την παροχή υποστήριξης και προστασίας, από μέρους τους, της σιιτικής μειονότητας στη χώρα των κέδρων. Τα αποτελέσματα αυτής της ‘’σιιτικοποίησης’’ των Νουσαϊρί/Αλαουιτών παραμένουν πενιχρά: τα 5 αλαουιτικά ‘’τζαμιά’’ που έχτισε ο Χαφέζ αλ Άσσαντ στην Καρντάχα, γενέτειρά του, παρέμειναν άδεια ενώ οι σουνίτες εξακολούθησαν να τους βλέπουν ως, τουλάχιστον, ‘’ύποπτους μουσουλμάνους’’…
Σε κάθε περίπτωση, κανείς δεν μπορούσε τότε να φανταστεί την μετεωριτική άνοδό τους στην εξουσία της χώρας. Όπως εξηγεί ο δημοσιογράφος και ιστορικός Ντάνιελ Πάιπς, η μαζική στρατολόγησή τους, η γένεση του κόμματος Μπάαθ, λαικού και σοσιαλιστικού, και το πραξικόπημα των Άσσαντ, θα διαδραματίσουν ρόλο-κλειδί στη ‘’μεταμόρφωση’’ των Αλαουιτών από κυνηγημένη μειονότητα σε φορέα εξουσίας. Δύο ακόμη παράγοντες μπορούν ίσως να εξηγήσουν αυτή την άνοδο: αφενός η αφοσίωση στην θρησκευτική ιδιαίτερότητά τους και αφετέρου η εσωτερική τους κοινωνική συνοχή.
Θεολογικές ιδιαιτερότητες
• ‘’Συγγένειες’’ με το ισλάμ: Τακίγια – Διαφορές με το Ισλάμ
Είναι δύσκολο να ξεδιαλύνει κανείς το κουβάρι των θρησκευτικών πιστεύω των Αλαουιτών, για δύο κυρίως λόγους: τα πάμπολλα συγκριτιστικά στοιχεία από πληθώρα θρησκειών, και η μουσουλμανική πρακτική της ‘’τακίγια’’. Αυτός ο όρος περιγράφει την απαλλαγή των μουσουλμάνων από ορισμένες θρησκευτικές υποχρεώσεις και πρακτικές του ισλάμ σε περίπτωση κινδύνου από εξωτερικούς, αλλόθρησκους εχθρούς. Η τακίγια είναι μια κορανική προσταγή και προβλέπει μεταξύ άλλων την εξωτερική άρνηση της πίστης, – βλ. σούρα xvi 108 -, τη φιλία με τους απίστους, – βλ.σούρα iii, 27-, ή ακόμη και την κατανάλωση απαγορευμένων τροφών, -βλ. σούρα vi, 119 και σούρα v, 5. Στον σουνιτικό κόσμο η τακίγια δεν εφαρμόζεται ιδιαίτερα, αντίθετα αποτελεί ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των σιιτών. Καθότι αφορά τους Αλαουίτες, αυτή η νομικά και θεολογικά αποδεκτή απόκρυψη αποτελεί βασικό στοιχείο του δόγματός τους. Επιτρέπεται έτσι να ‘’προσαρμόζονται’’ εξωτερικά στις επιταγές της επικρατούσας θρησκείας. Τυχόν αποκάλυψη αυτού θρησκευτικού μυστικού επισύρει τη ποινή του θανάτου σ αυτόν που θα την κάνει. Για το λόγο αυτό, οι αλαουιτικές τελετές και λειτουργίες δεν γίνονται σε τζαμιά, αλλά κατ οίκον – συνήθως στο σπίτι κάποιου επιφανούς, σεβάσμιου Αλαουίτη- ενώ απαγορεύεται η διάδοση των ιερών τους κειμένων. Η δυσπιστία και η κρυψίνεια είναι τόσο έντονες που μόνον οι ‘’μεμυημένοι’’ συμμετέχουν στις λειτουργίες, ενώ απαγορεύεται η συμμετοχή των γυναικών σ’αυτές.
Σε σχέση με το ισλάμ, οι Αλαουίτες απορρίπτουν τη Σαρία, τις υγειονομικές πρακτικές της, τις διατροφικές επιταγές κι απαγορεύσεις, την υποχρέωση των γυναικών να καλύπτουν τα μαλλιά τους. Επίσης θεωρούν το προσκύνημα στη Μέκκα ως μια μορφή ειδωλολατρίας. Το πλέον εντυπωσιακό πάντως είναι ότι οι Αλαουίτες δεν έχουν ναούς ούτε δημόσιους τόπους τέλεσης λειτουργικών και λατρευτικών τυπικών, ή μη μόνο ταφικά μνημεία. Στις περιγραφές του, ο ιμπν Μπαττούτα, διάσημος περιηγητής του 14ου αι. λέει σχετικά με τη στάση των Αλαουιτών απέναντι στα τζαμιά: ‘’σε κάθε χωριό υπάρχει ένα τζαμί μακριά απ τα σπίτια, όπου οι πιστοί δεν πατάνε, αντιθέτως σταυλίζουν εκεί τα μουλάρια τους ή αφήνουν τα πρόβατά τους. Συχνά κάποιος περαστικός, ξένος, θα μπει στο τζαμί να προσευχηθεί, αλλά αυτοί τότε του βάζουν τις φωνές κι αρχίζουν τις απειλές’’.
Σύμφωνα με τον Ιγκνάσιο Γκόλντζίχερ, οι Αλαουίτες είναι μουσουλμάνοι μόνο κατ’ όνομα.
• ‘’Συγγένειες’’ με τον Χριστιανισμό
Όπως και άλλες ετερόδοξες σιιτικές αιρέσεις, έτσι και οι Νουσαϊρί/Αλαουίτες χωρίζουν τον συμπαντικό χρόνο σε 7 κύκλους, έκαστος των οποίων αντιστοιχεί σε συγκεριμένη έκφανση του Θεού (θεοφάνεια). Η 7η και τελευταία εμφάνιση του Θεού πραγματοποιήθηκε στο πρόσωπο του Αλή. Στο σιιτικό ισλάμ η ανωτερώτητα του Αλή επί του Μωάμεθ είναι διαδεδομένη, αλλά οι Αλαουίτες προχώρησαν ακόμη πιο μακρυά: θεοποίησαν τον Αλή και υιοθέτησαν το δόγμα ενός ‘’τριαδικού’’ Θεού προσαρμοσμένο στα δικά τους θεολογικά δεδομένα: σύμφωνα με το αλαουιτικό δόγμα, ο Αλή είναι ο Θεός, αιώνιος στη θεική του φύση και μαζί με τον Μωάμεθ και τον Σαλμάν αλ Φαρίσι (τον Πέρση) –απελεύθερο δούλο και συνοδοιπόρο του Μωάμεθ- αποτελούν την ‘’Αγία Τριάδα’’. Σε αντίθεση με την χριστιανική αντίληψη περί Αγίας Τριάδας, όπου Πατήρ, Υιός και Άγιο Πνεύμα είναι ομοούσιοι και αδιαίρετοι, στους Αλαουίτες ο Μωάμεθ και ο Σαλμάν είναι κατώτεροι του Αλή εφόσον εκπορεύονται από αυτόν. Ο Αλή αντιπροσωπεύει το θεικό ‘’νόημα’’- αλ Μανά, εκ του οποίου εκπορεύεται οΜωάμεθ ως ‘’όνομα’’-αλ Ισμ, που με τη σειρά του εκπορεύει τον Σαλμάν ως‘’πύλη’’- αλ μπαμπ. Το ‘’νόημα’’ είναι ο Θεός, η φύση του Θεού, το ‘’όνομα’’ είναι η εξωτερική του υπόσταση-έκφανση και η ‘’πύλη’’ έχει σκοπό να διευκολύνει την πρόσβαση του πιστού στο κρυφό νόημα.
Λόγω αυτής της πίστης, ο σουνίτης ιμπν Ταϊμίγια εξέδωσε μια φάτβα – νομοδιδασκαλική απόφαση- ιδιαίτερα βίαιη εναντίον των Αλαουιτών, σύμφωνα με την οποία ‘’τα άτομα αυτά που αποκαλούνται Νουσαϊρί είναι μαζί με τους Καρμάτους* περισσότερο άπιστοι (καφίρ) κι απ τους εβραίους και τους χριστιανούς. Είναι ακόμη πιο άπιστοι κι απ τους ίδιους τους ειδωλολάτρες (μουσρικούν) και η ζημία που έχουν επιφέρει στη θρησκεία του Μωάμεθ είναι ακόμη μεγαλύτερη κι απ τη ζημία των Τούρκων και των Φράγκων. Δεν πιστεύουν ούτε στο Θεό, ούτε στον Αγγελιαφόρο Του, Μωάμεθ, ούτε πιστεύουν στην ανταμοιβή και την τιμωρία, ούτε στον παράδεισο και την κόλαση, ούτε σε κανέναν απ τους προφήτες που προηγήθηκαν του Μωάμεθ […] είναι αρεστό στον Θεό να κυρήξουμε εναντίον τους τζιχάντ’’.
Τόσο οι Σουνίτες όσο κι οι Σιίτες απορρίπτουν τους Αλαουίτες, κι αυτοί με τη σειρά τους απορρίπτουν τους δύο πρώτους. Απειροελάχιστα πιο ανεκτικοί με τους τους 12ιμαμιστές Σιίτες, θεωρούν ότι οι τελευταίοι, καίτοι στο σωστό δρόμο, έχουν αποτύχει να συλλάβουν την θεικότητα του Αλή στην ολότητάς της.
Πέρα απ την ‘’τριαδική’’ αντίληψη και την ταύτιση του Αλή με τον Θεό, οι Αλαουίτες πιστεύουν στην μετεμψύχωση – που πλησιάζει εννοιολογικά τη Σαμσάρα των Βουδδιστών- και θεωρούν πως τα ιερά τους κείμενα είναι ανώτερα του κορανίου. Παράλληλα τελούν ευχαριστία με άρτο και οίνο, πράγμα αδιανόητο στους μουσουλμάνους. Ο ‘’αλαουιτισμός’’ διαθέτει μια εσωτεριστική πνευματικότητα και δανείζεται στοιχεία απ το ισλάμ βεβαίως, αλλά και από την ελληνική φιλοσοφία, τον γνωστικισμό, τον χριστιανισμό, και τον περσικό μιθριδατισμό. Είναι μια θρησκεία μυητική, όπως κι αυτή των Δρούζων, υπό την έννοια ότι ο έφηβος μπαίνει κάτω απ την θρησκευτική εποπτεία και κατήχηση ενός σείχη, που γίνεται ο πνευματικός του πατέρας. Στην αρχή της διαδικασίας της μύησης, ο νέος παίρνει όρκο, επί ποινή θανάτου, να μην αποκαλύψει ποτέ τα μυστικά του δόγματος.
Μπορούμε να αποκτήσουμε μια πιο πλήρη δογματική εικόνα του δόγματος των Αλαουιτών μέσα από τις επίσημες θρησκευτικές γιορτές και τελετές τους. Πιο συγκεκριμένα: σε αντίθεση με τους μουσουλμάνους, τόσο τους Σουνίτες όσο και τους Σιίτες, οι Αλαουίτες δεν θεωρούν δεσμευτική την υποχρέωση να προσεύχονται 5 φορές την ημέρα, ούτε υιοθετούν το χατζ, το προσκύνημα στην Μέκκα που πρέπει κάθε μουσουλμάνος να εκτελέσει τουλάχιστον μία φορά στη ζωή του.
Ομοίως προς τους οι μουσουλμάνους, όμως, δέχονται το ραμαζάνι, τη γιορτή του τέλους του ραμαζανιού – ‘’ιντ αλ φίτρ’’, ή/και γιορτές χαρακτηριστικές των Σιιτών μόνο, όπως την ασούρα και το ιντ αλ γκαντίρ (ιντ στα αραβικά σημαίνει γιορτή). Σε αντίθεση με τους μουσουλμάνους, δεν νηστεύουν κατά το ραμαζάνι, αντίθετα όλο το μήνα τηρούν σιωπή, σύμφωνα με το εδάφιο του κορανίου που μνημονεύει τον ‘’όρκο σιωπής’’ της Παρθένου. Το ραμαζάνι κλείνει με τη γιορτή αλ φίτρ, που για τους Αλαουίτες έχει εσχατολογικό χαρακτήρα: το τέλος-πλήρωμα του χρόνου θα συμπέσει με την ημέρα όπου θα μπορούν να αποκαλύψουν και να κηρύξουν ανοιχτά την πίστη τους.
Ενδιαφέρον δογματικό παρουσιάζει η σημαντικότερη γιορτή των Αλαουιτών, το ιντ αλ γκαντίρ που τιμά τα λόγια του Μωάμεθ στο Γκαντίρ Κούμ, κατά την επιστροφή από το τελευταίο του προσκύνημα στη Μέκκα. Εκεί, σύμφωνα με κάποιο χαντίθ, ο Μωάμεθ φέρεται να είπε τα εξής: ‘’για όποιον είμαι ο μολά, τότε και ο Αλή είναι ο μολά’’, υπονοώντας έτσι ότι ο Αλή θα είναι ο διάδοχός του. Σουνίτες και Σιίτες διαφωνούν με τηνερμηνεία του όρου ‘’μολά’’. Οι Σουνίτες τον εξηγούν ως πλησίον, συνοδοιπόρο, οι Σιίτες ως θρησκευτικό καιπολιτικό ηγέτη. Οι Αλαουίτες, όμως, πάνε πολύ πιο μακριά, και θεωρούν ότι με αυτό το χαντίθ ο Μωάμεθ αναγνωρίζει την ανωτερώτητα του Αλή ως αλ-μανά, ‘’νόημα’’, δηλαδή Θεό. Αναρωτιέται κανείς αν και εδώ υπάρχει μια μακρινή ‘’αντιστοιχία’’ με την αναγνώριση απ τον Ιωάννη τον Πρόδρομο της Θεικής φύσης του Χριστού.
Η γιορτή ασουρά σχετίζεται με τη δολοφονία του Χουσείν, γιου του Αλή και της Φατίμα, και είναι μέρα πένθους και θλίψης στους Σιίτες. Για τους Νουσαϊρί/Αλαουίτες, ο Χουσείν δεν έπεσε νεκρός στα χέρια των διωκτών του αλλά, …όπως ο Χριστός δεν πέθανε στο σταυρό – βασική θέση του ισλάμ- έτσι κι ο Χουσείν δεν πέθανε, διότι ‘’ο Θεός μας Χουσείν είναι ο Χριστός, κι ο Χριστός είναι ο Χουσείν’’ (Πηγή: ‘’Εξτρεμιστές σιίτες: οι αιρέσεις Γκουλάτ**’’ του Μ. Μουσά, σελ 388, πανεπιστημιαές εκδόσεις SUP, 1988).
Η αλήθεια είναι πως οι Νουσαϊρί/Αλαουίτες έχουν προβληματίσει κι εξακολουθούν να προβληματίζουν πολλούς ερευνητές. Υπάρχουν κι άλλες χριστιανικές ‘’συνιστώσες’’ στις πρακτικές τους: το ιερό τους βιβλίο κιτάμπ αλ-ουσούς (‘’βιβλίο των θεμελίων’’) χαρακτηρίζεται από μια ιδιαίτερα έντονη χριστιανική ορολογία. Ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου, ανώνυμος, επιμένει να τονίζει αναλογίες μεταξύ του Αλή και του Ιησού. Εκτός αυτού, στην αλαουιτική συμβολική, οι 12 ιμάμηδες του ισλάμ είναι μια έκφανση των 12 μαθητών του Ιησού. Τέλος, η υιοθέτηση από μέρους των Αλαουιτών μερικών απ τις πλέον χριστιανικές γιορτές συνιστούν μια μοναδική περίπτωση εντός του ισλάμ. Πιο συγκεκριμένα: τα Επιφάνεια γιορτάζουν τη βάπτιση του Χριστού από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο, στις 6 Ιανουαρίου. Τα Χριστούγεννα γιορτάζουν τη γέννηση του Χριστού που θεωρείται ενσάρκωση του Αλή. Η Παρθένος δεν είναι άλλη απ την Αμινά, τη μητέρα του Μωάμεθ. Σημειωτέον, η Αμινά έχει κι ένα ανδρικό όνομα, το Φατίρ, άλλη ενσάρκωση του Αλή. Σημαντική θέση στο αλαουιτικό θρησκευτικό ημερολόγιο κατέχουν το Πάσχα και η Πεντηκοστή, ενώ υπάρχουν και δάνεια απ την χριστιανική μαρτυρολογία: ο Αγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ο Ιωάννης ο Πρόδρομος, ο Αγ. Γεώργιος, ή η Αγ. Βαρβάρα γιορτάζονται κάθε χρόνο.
Υπάρχει επίσης η ‘’ευχαριστηριακή’’ τελετή του άρτου και του οίνου – αραβικά: κούντας- γνωστή κι ως ‘’αλαουιτική λειτουργία’’. Μετά το τριαδικό δόγμα, πρόκειται για τη δεύτερη μεγαλύτερη απόκλιση που επέσυρε ιστορικά και εξακολουθεί να επισύρει τον αποτροπιασμό των μουσουλμάνων, κυρίως των Σουνιτών,κατά των Αλαουιτών.
• ‘’Συγγένειες’’ με τον μιθριδατισμό
Το προ-ζωροαστρικό ημερολόγιο χώριζε το έτος σε δύο μέρη, βάσει του εαρινού και του χειμερινού ηλιοστασίου. Το πρώτο συμβόλιζε το ξύπνημα της φύσης. Ο Ζαρατούστρα, μυθικός προφήτης, έκανε την ημέρα του εαρινού ηλιοστασίου την πρώτη ημέρα του έτους, ‘’νορούζ’’. Οι Αλαουίτες, όπως και οι Πέρσες σιίτες, γιορτάζουν τη μέρα αυτή με νηστεία. Ενώ η μέρα Μεχραζάν, που συνδέεται με τη λατρεία του Μίθρα και σηματοδοτεί το πέρασμα στο χειμώνα, γιορτάζεται απ τους Αλαουίτες στις 16 Οκτωβρίου. Ανεξάρτητα από τις συγκεκριμένες αυτές ημερομηνίες και γιορτές, το θρησκευτικό σύστημα των Αλαουιτών έχει υιοθετήσει και μια σειρά από άλλα μιθριδατικά στοιχεία. Βέβαια, ο Αλή ήταν άραβας, της φυλής των Κοραίς, όπως κι ο Μωάμεθ, άρα δεν μπορεί να έχει καμία σχέση με τη δυναστεία των Σασσανιδών (Ιρανοί), όπως πιστεύουν οι Αλαουίτες.Όταν ο αλ Κασίμπι απαριθμεί τις διάφορες ενσαρκώσεις του Αλή από την εποχή του Αδάμ, μνημονεύει μεταξύ άλλων ότι πήρε και τη μορφή του Αρντασίρ του 1ου, ιδρυτή της δυναστείας των Σασσανιδών. Το ίδιο πράγμα επικαλείται και ο αλ Ταραμπανί στο ιερό αλαουιτικό βιβλίο κιτάμπ ματζμού αλ α’γιάντ: ‘’ο Αλή, δοξασμένο το όνομά του, ενσαρκώθηκε στο πρόσωπο τριών περσών βασιλιάδων. Μέσω αυτών πήρε σάρκα και οστά το ‘’νόημα’’, η ‘’πύλη’’ και η ιερή ιεραρχία του φωτός’’. Αυτή η ‘’διασύνδεση’’ που κάνουν οι Αλαουίτες με το Ιράν μάλλον δεν είναι και τόσο τυχαία, αλλά αποσκοπεί στο να τονίσει την ανωτερότητα των Ιρανών επί των Αράβων. Εξάλλου, όταν ο ιδρυτής ιμπν Νουσαίρ ξεκινά το κήρυγμα της νέας θρησκείας τον 9ο αιώνα, ο ζωροαστρισμός είναι ακόμη ιδιαίτερα έντονος στη Περσία, και o εξισλαμισμός της χώρας και του περσικού πολιτισμού δεν έχει πλήρως επιτευχθεί.
• Συμπέρασμα
Το πραξικόπημα που έφερε το κόμμα Μπάαθ και 3 γενιές των Άσσαντ στην εξουσία το 1963, ταυτόχρονα έφερε στο πολιτικό και θρησκευτικό προσκήνιο και την νομή της εξουσίας την πλέον καθυστερημένη, φτωχή θεολογικά, περιφρονημένη, και κοινωνικά εξοστρακισμένη μειονότητα της Συρίας, μετατρέποντάς την στην κυρίαρχη ελίτ της Δαμασκού. Για τους Σουνίτες, οι Αλαουίτες άρπαξαν την εξουσία μέσω μιας μακροχρόνιας και καλά οργανωμένης συνωμοσίας , μέσα απ το στράτευμα και το κόμμα Μπάαθ. Aπ’ την άλλη πλευρά, κύκλοι που πρόσκεινται πιο φιλικά στους Άσσαντ, απορρίπτουν αυτές τις ερμηνείες σχετικά με συνωμοσίες. Για παράδειγμα ο Τζον Φ. Ντέβλιν αρνείται ως υπερβολή την επιρροή των Αλαουιτών στο στράτευμα, ενώ ο Αλ. Ντράισντέιλ θεωρεί πως είναι απλουστευτική η ερμηνεία των ιστορικών γεγονότων αποκλειστικά πάνω στην εθνο-θρησκευτική διάσταση, θεωρώντας πως υπάρχουν κι άλλες που πρέπει να ληφθούν υπόψη: γεωγραφικές, οικονομικές, εκπαιδευτικές, ηλικιακές, επαγγελματικές, και γενικώς όλες εκείνες οι πτυχές που καθορίζουν και περιγράφουν μια άρχουσα ελίτ.
Η αλήθεια ίσως είναι κάπου στη μέση, ανάμεσα στην συνωμοσία και το τυχαίο. Μπορεί οι Αλαουίτες να μην …σχεδίασαν την υφαρπαγή της εξουσίας, αλλά όλα όσα διαδραματίστηκαν μέσα στο Μπάαθ δεν ήταν αποκλειστικά αποτέλεσμα καθαρής τύχης. Αυτό που στην πραγματικότητα συνέβη ήταν μια αλλαγή της δημόσιας ζωής στη Συρία. Σύμφωνα με τον Μιχ. Βαν Ντούζεν, από το 1946 μέχρι το 1963, η Συρία είδε τη σταδιακή υποχώρηση της πολιτικής επιρροής της παραδοσιακής της ελίτ, όχι τόσο μέσα από την ανάδυση ενός αυτόνομου αντίπαλου δέους όσο μέσα από εσωτερικές διαμάχες και σεχταριστικές τριβές. Ήταν αυτές οι διαμάχες που ανάγκασαν τους εκτός Μπάαθ Σουνίτες να χάσουν τα πολιτικά τους ερείσματα, πράγμα που με τη σειρά του άνοιξε το δρόμο στους μπααθιστές Αλαουίτες στρατιωτικούς.
Ανεξάρτητα του πώς επέτυχαν και στη συνέχεια διαχειρίστηκαν οι Αλαουίτες την άνοδό τους αυτή –καταπιέζοντας με τη σειρά τους τους υπόλοιπους μουσουλμάνους με τον άλφα ή το βήτα τρόπο- είναι προφανές πως στο σημερινό τοπίο της δοκιμαζόμενης Συρίας, ανεβαίνουν εκ νέου στην επιφάνεια και οι παλιές, μισοξεχασμένες θεολογικές και δογματικές αντιπαλότητες. Για πολλούς μουσουλμάνους, οι Αλαουίτες εξακολουθούν να είναι καφίρ, και αιρετικοί.
Είναι, δεν είναι, θρησκευτική η διαμάχη στο προσκήνιο, στο παρασκήνιο τα μίση και οι θεολογικές διαμάχες υποβόσκουν, κάνοντας το χέρι του φανατισμού και του μίσους πιο επικίνδυνο. Φημολογείται, χωρίς να έχει αποδειχθεί, πως όταν ξέσπασαν οι ταραχές στη Συρία την άνοιξη του 2011, κυκλοφόρησε στις τάξεις των αντικαθεστωτικών του Άσσαντ το σύνθημα ‘’οι Χριστιανοί στη Βυρηττό, οι Μουσουλμάνοι στο τάφο’’. Οι δε αντικαθεστωτικοί ισχυρίστηκαν με τη σειρά τους πως το σύνθημα ήταν προβοκάτσια ξενόφερτων στοιχείων που είχαν παρυσφρήσει μεταξύ των διαμαρτυρόμενων πολιτών. Σ’ έναν πόλεμο, το πρώτο θύμα είναι η αλήθεια.
Ίσως κάποια στιγμή να κλείσει ο κύκλος για αυτή την ετερόδοξη και …παράδοξη μουσουλμανική αίρεση, ή ορθότερα, αλαουιτική θρησκεία, με τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου, αμιγώς αλαουιτικού κρατιδίου, ιστορική εκκρεμότητα που χρονολογείται από το 1930.
Τη στιγμή που κλείνει το κείμενό του, ο γράφων δεν έχει απαντήσεις.
* καρμάτοι: μέλη ενός κλάδου της αίρεσης των Ισμαιλιτών. Ο κλάδος αυτός ιδρύθηκε από έναν Ιρακινό χωρικό, ονόματι HamdanQarmat, και πρέσβευε την κοινωνική ισότητα. Προσπάθησε χωρίς επιτυχία να ανατρέψει το χαλιφάτο των Αββασσιδών τον 10ο αι.
** γκουλάτ: όρος που σημαίνει ‘’αυτοί που υπερβάλλουν’’, ‘’ακραίοι’’
Μερική βιβλιογραφία:
• M. Moosa, Extremist Shiites – the Ghulat sects
• J. Weulersse, The country of the Alawites
• E. Zisser, The Alawis, Lords of Syria
• D. Pipes, http://www.danielpipes.org/191/the-alawi-capture-of-power-in-syria
• H. Halm, ‘’Nusairi’’, Encyclopedia of Islam
• Th. Pierret, Syrie: l’Islam dans la révolution, Politique étrangère 4/2011
• F. Balanche, Une guerre civile communautaire se déroule à Homs, περιοδικό La Croix, 2/ 2012
