Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, Πέμπτῃ τῆς πέμπτης Ἑβδομάδος τῶν Νηστειῶν, κατὰ τὴν ἀρχαίαν παράδοσιν, ψάλλομεν τὴν Ἀκολουθίαν τοῦ Μεγάλου καὶ κατανυκτικοῦ Κανόνος.
Τρόπους, Ἰησοῦ, κατανύξεως δίδου,
ᾌδουσι νυνὶ Κανόνα σοι τὸν Μέγαν.
Τον κανόνα αυτόν, τον μεγαλύτερο απ’ όλους, τον συνέθεσε με άριστο και τεχνικότατο τρόπο ο άγιος πατέρας μας Ανδρέας ο Κρήτης, που ονομαζόταν και Ιεροσολυμίτης.
Αυτός έζησε οσιακή και θεοφιλή ζωή και άφησε στην Εκκλησία του Θεού πολλά ψυχωφελή συγγράμματα, δηλαδή λόγους και κανόνες πανηγυρικούς.
Κοντά σε πολλά άλλα έκανε και τον παρόντα Μέγα Κανόνα, που έχει άπειρη κατάνυξη, διότι μέσα σ’ αυτόν συγκέντρωσε και έβαλε όλες τις ιστορίες της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, από τον Αδάμ μέχρι την ανάληψη του Χριστού και το κήρυγμα των Αποστόλων.
Με αυτόν λοιπόν τον κανόνα παρακινεί κάθε ψυχή να μιμείται όσο μπορεί τα καλά παραδείγματα που ιστορούνται και να αποφεύγει τα κακά, και πάντα να ανατρέχει προς τον Θεό με μετάνοια και δάκρυα και κάθε θεάρεστη πράξη.
Τόσο όμως όμορφα και μελωδικά ρέει αυτός ο κανόνας, ώστε είναι ικανός να μαλακώσει και την πιο σκληρή καρδιά και να την παρακινήσει στην αρετή, αρκεί να ψάλλεται με συντετριμμένη καρδιά και την πρέπουσα προσοχή.
Την ίδια εποχή και ο μέγας Σωφρόνιος, πατριάρχης Ιεροσολύμων, συνέγραψε τον βίο της οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας, που και αυτός έχει άπειρη κατάνυξη και πολλή παρηγοριά για τους αμαρτωλούς, αρκεί να θέλουν να αφήσουν τις αμαρτίες.
Η αιτία που σήμερα ψάλλεται ο Μέγας Κανόνας και διαβάζεται ο βίος της οσίας Μαρίας είναι, καθώς η αγία Τεσσαρακοστή πλησιάζει στο τέλος της, να μη γίνουν οι άνθρωποι ράθυμοι και αμελήσουν τους πνευματικούς αγώνες και αφήσουν τη σωφροσύνη.
Έτσι ο μέγιστος Ανδρέας, ως άριστος γυμναστής, με τις ιστορίες τού Μεγάλου Κανόνος από τη μια διηγείται την αρετή των μεγάλων ανδρών και από την άλλη την εκτροπή των φαύλων, και κάνει γενναιότερους αυτούς που κουράστηκαν και τους ωθεί να προχωρούν με ανδρεία μπροστά.
Ο δε ιερός Σωφρόνιος, με την διήγηση της υπέρ φύση ζωής της οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας, κάνει τους ανθρώπους περισσότερο σώφρονες και τους παρακινεί προς τον Θεό και δεν τους αφήνει να αποθαρρύνονται και να απελπίζονται, αν τυχόν έπεσαν σε κάποιες αμαρτίες. Διότι η διήγηση αυτή παρουσιάζει πόσο μεγάλη είναι η φιλανθρωπία και η ευσπλαχνία του Θεού προς όσους μετανοούν ολόψυχα.
Ονομάζεται δε Μέγας ο Κανόνας ίσως για τα νοήματά του, αλλά και επειδή ο αριθμός των τροπαρίων φτάνει τα διακόσια πενήντα, και το καθένα στάζει ανέκφραστη ευχαρίστηση.
Ταιριαστά επομένως και σωστά ο Μέγας αυτός Κανόνας που έχει μεγάλη κατάνυξη ορίστηκε να ψάλλεται κατά τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή.
Τον Μέγα Κανόνα και τον βίο της Οσίας Μαρίας τα πρωτοέφερε στην Κωνσταντινούπολη ο ίδιος ο άγιος Ανδρέας, όταν, μοναχός ακόμη, στάλθηκε από τον πατριάρχη Ιεροσολύμων Θεόδωρο να μετάσχει στην έκτη Οικουμενική Σύνοδο κατά των Μονοθελητών. Στην Κωνσταντινούπολη κατατάχθηκε στον κλήρο της Εκκλησίας, χειροτονήθηκε διάκονος και ορφανοτρόφος και μετά από λίγο έγινε αρχιεπίσκοπος Κρήτης. Έπειτα έφτασε στη Μυτιλήνη, στην πόλη που ονομαζόταν Ιερισός (Ερεσός), και εκεί εξεδήμησε προς τον Κύριο.
Ταῖς τοῦ ἁγίου Ἀνδρέου πρεσβείαις, ὁ Θεὸς ἐλέησον καὶ σῶσον ἡμᾶς.
(Διασκευή για την Κ.Ο. του κειμένου του Τριωδίου με τη βοήθεια και της μετάφρασης του αγίου Αθανασίου του Παρίου που περιέχεται στο βιβλίο “Νέον Λειμωνάριον”, Βενετία 1819, σελ. 289).
