Αντί Εισαγωγής
«Οἱ ἀκολουθίες εἶναι μεγάλη ὑπόθεση. Οἱ ἀκολουθίες εἶναι τὸ πᾶν. Τὸ ἔχω ζήσει αὐτό. Ἀρκεῖ πάντα νὰ γίνονται μὲ ἔρωτα, μὲ ἐνδιαφέρον, μὲ ἀκραιφνὴ λατρευτικὴ διάθεση πρὸς τὸν Χριστό. Ὄχι ἀγγάρια καὶ μηχανικά. Θέλει ἔρωτα, θεῖο ἐνθουσιασμό.
Ἂν δὲν αἰσθανόμαστε ἔτσι, δὲν ἔχουνε ἀξία. Ὄχι μόνο δὲν ἔχουνε ἀξία, ἀλλὰ κάνουνε καὶ κακό. Θὰ μοῦ πεῖτε, ῾῾τότε νὰ μήν τὶς κάνομε;᾽᾽ Ὄχι, βέβαια. Ὅμως, ὅσο μπορεῖ κανεὶς νὰ φεύγει ἀπ᾽ τὸν τύπο καὶ νὰ κοιτάζει τὴν οὐσία. Δηλαδὴ νὰ τὸ θέλει, νὰ τὸ ὀρέγεται, νὰ εὐχαριστεῖται μὲ τὴν προσευχή, μὲ τὴ συνομιλία μετὰ τοῦ Θεοῦ.»
(Από το βιβλίο, Ἁγίου Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καὶ Λόγοι, κεφάλαιο: «Οἱ ἀκολουθίες τῆς Ἐκκλησίας νὰ γίνονται πάντα μὲ ἔρωτα», Ἱερὰ Μονὴ Χρυσοπηγῆς, Χανιὰ Κρήτης 201311, σ. 352).
Α. ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΡΙΩΔΙΟΥ
Στον Εσπερινό του Σαββάτου του Τελώνου και Φαρισαίου, σύμφωνα με την αρχαία μοναστηριακή, αλλά και την ενοριακή παράδοση, ο δεξιός ιεροψάλτης, προ του «Κύριε εκέκραξα …», κατέρχεται από το αναλόγιό του και λαμβάνει το βιβλίο του Τριωδίου, που βρίσκεται κάτω από την εικόνα του Χριστού στο τέμπλο, κάνει τρεις μετάνοιες και πηγαίνει ξανά στο αναλόγιό του, όπου αποθέτει το βιβλίο αυτό.
Το Τριώδιο είναι, ως γνωστό, το λειτουργικό βιβλίο πού περιέχει τα επ´ Εκκλησίας ψαλλόμενα και αναγινωσκόμενα κατά τις ιερές Ακολουθίες της περιόδου από της Κυριακής του Τελώνου και Φαρισαίου μέχρι και του Μεγάλου Σαββάτου.
Το Τριώδιο κατά την εν λόγω περίοδο χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με το Μηναίο και την Παρακλητική.
Το Σάββατο της εβδομάδος του Ασώτου, τελείται αποτελεί ένα από τα δύο κατεξοχήν Ψυχοσάββατα του λειτουργικού έτους, κατὰ τα οποία η Εκκλησία μας εύχεται «υπέρ πάντων των απ’ αιώνος κοιμηθέντων ευσεβώς επ’ ελπίδι αναστάσεως ζωής αιωνίου…». Στον Εσπερινό της Παρασκευής, μετά το, «Νύν απολύεις …», ψάλλεται ή διαβάζεται ο Νεκρώσιμος Κανόνας του ήχου μέχρι την η΄ ωδή και ψάλλεται απαραίτητα η θ΄ ωδή του Κανόνα. Μετά το πέρας του Κανόνα λέγεται το τρισάγιο και τελείται το μνημόσυνο των κεκοιμημένων.
Σημείωση: Όπως και κάθε φορά πού έχουμε μνημόσυνα με κόλλυβα ή χωρίς κόλλυβα, η μνημόνευση γίνεται μπροστά από το τραπέζι και βλέπουμε προς ανατολάς. Ει δυνατόν, η μνημόνευση να γίνεται μπροστά από την εικόνα του Χριστού.
Στην περίπτωση που έχουμε κόλλυβα εορτής, αυτά τοποθετούνται σε άλλο τραπέζι μπροστά από την εικόνα του εορταζομένου αγίου και γίνεται η δέηση, πάλιν ισταμένου του ιερέως προ της εικόνος του αγίου και βλέποντος προς ανατολάς.
Την επομένη, Σάββατο των Ψυχών, τελείται απαραίτητα η Θεία Λειτουργία. Στο τέλος της Θείας Λειτουργίας ψάλλονται τα νεκρώσιμα Ευλογητάρια και γίνεται η μνημόνευση όπως και στον Εσπερινό.
Εβδομάδα των Απόκρεω:
Την Παρασκευή βράδυ προς Σάββατο της εβδομάδος αυτής τελείται στην καθ᾽ ημάς Μητροπολιτική Περιφέρεια η καθιερωμένη αγρυπνία προς τιμήν «Πάντων των εν τη Ιερά Μητροπόλει Μόρφου διαλαμψάντων αγίων» στον ιερό ναό των Οσίων Βαρνάβα και Ιλαρίωνος στην Περιστερώνα.
Κατανυκτικοί Εσπερινοί
Το απόγευμα της Κυριακής της Τυρινής τελείται ο πρώτος κατανυκτικός Εσπερινός, ο «της Συγγνώμης».
Κατανυκτικός λέγεται, διότι ψάλλονται κατανυκτικά τροπάρια από το Τριώδιο, που το περιεχόμενο τους διαποτίζεται από βαθιά συναίσθηση της αμαρτωλότητας μας, το πένθος, τη συντριβή, τη μετάνοια και θερμή ικεσία για την άφεση τῶν αμαρτιών μας.
Εσπερινός «της Συγγνώμης» λέγεται, αυτός μόνον από τους κατανυκτικούς Εσπερινούς, διότι στο τέλος της ακολουθίας ο λαός ασπάζεται το ιερό Ευαγγέλιο, ζητώντας πρώτα από τον ιερέα συγχώρεση και στη συνέχεια οι πιστοί μεταξύ τους, ώστε συγχωρεμένοι και ανάλαφροι να αρχίσουν τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή.
Αυτοί οι κατανυκτικοί Εσπερινοί τελούνται κάθε Κυριακή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, μέχρι και την Ε´ Κυριακή των Νηστειών.
Κατά τους Εσπερινούς αυτούς, όπως και σε κάθε Εσπερινό με Είσοδο, ο Ιερεύς φέρει το επιτραχήλιο και το Φαιλόνιο. Μετά την Είσοδο στους Κατανυκτικούς Εσπερινούς και το «Εσπέρας Προκείμενον» ή στο τέλος, συνηθίζεται να αλλάζει ο Ιερεύς μόνο τον διάκοσμο της αγίας Τράπεζας. Από πασχαλινή, δηλαδή, λόγω της Κυριακής, μεταπίπτει σε πένθιμη, λόγω της νηστείας της Τεσσαρακοστής, οπόταν αλλάζουν τα λευκά άμφια με πορφυρά.
Η Ακολουθία του Μεγάλου Αποδείπνου
Από την Καθαρά Δευτέρα και κάθε απόγευμα των ημερών Δευτέρας, Τρίτης, Τετάρτης και Πέμπτης ολόκληρης της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, μέχρι και την αγία και Μεγάλη Τρίτη, τελείται η Ακολουθία του Μεγάλου Αποδείπνου.
Λέγεται «Απόδειπνο», διότι είναι ακολουθία που γίνεται μετά το δείπνο, δηλ. είναι η βραδυνή προσευχή των Χριστιανών.
Λέγεται και Μέγα, λόγω της εκτάσεως του και για να διακρίνεται από το Μικρό Απόδειπνο, που τελείται τον υπόλοιπο χρόνο.
Ο Ιερεύς, φέρων το ράσο και το επιτραχήλιό του, τελεί την Ακολουθία του Αποδείπνου ευρισκόμενος έξωθεν του ιερού Βήματος, συνήθως στο δεξιό αναλόγιο.
Μετά το, «Ο Θεός οικτειρήσαι ημάς …» και πρό του «Άσπιλε, αμόλυντε…» εισέρχεται δια της βορείου πύλης στο Ιερό, ασπάζεται ως συνήθως την αγία Τράπεζα και ανοίγει την ωραία πύλη.
Την πρώτη εβδομάδα των Νηστειών αναγινώσκει και το Ευαγγέλιον της Παννυχίδος. Τις υπόλοιπες εβδομάδες ανοίγει μόνον το καταπέτασμα (βήλον) της Ωραίας Πύλης.
Να σημειώσουμε, ότι οι δύο ευχές στο τέλος του Αποδείπνου, το «Άσπιλε, αμόλυντε, άφθορε,…» προς τη Θεοτόκο και το «Και δός ημίν, Δέσποτα…» προς τον Χριστό απαγγέλλονται από τους Αναγνώστες μπροστά από τις εικόνες τους.
Ο Ιερεύς, μετά την απόλυση, λέγει τα «Ευξώμεθα» στο κέντρο του ναού.
Ψαλλομένου του τροπαρίου, «Πάντων προστατεύεις» ή «Σφαγήν σου την άδικον, Χριστέ», ο ιερεύς, όπως και οι πιστοί, στρέφονται προς ανατολάς και κάνουν τρεις μετάνοιες.
Θεία Λειτουργία των Προηγιασμένων
Όλες τις Τετάρτες και Παρασκευές της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, καθώς και όσες μέρες συμπέσει εορτή τιμωμένου αγίου, αλλά και την Πέμπτη του Μεγάλου Κανόνος, τελείται η θεία Λειτουργία των Προηγιασμένων Τιμίων Δώρων.
Να αναφέρουμε εδώ, ότι, η Ορθόδοξη Ανατολική Εκκλησία μας έχει εν χρήσει τρεις θείες Λειτουργίες, κατά τις οποίες τελείται η αναίμακτος Θυσία:
1. Τη Λειτουργία του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου.
2. Τη Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου.
3. Τη Λειτουργία του αγίου Ιακώβου του Αδελφοθέου.
Υπάρχουν βέβαια και άλλες αρχαίες λειτουργίες ή αναφορές, όπως του αποστόλου Μάρκου, του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, οι οποίες όμως με τον χρόνο περιέπεσαν σε αχρηστία.
Όλες όμως αυτές οι Λειτουργίες έχουν πανηγυρικό και χαρμόσυνο χαρακτήρα.
Οι πρώτοι όμως χριστιανοί δεν μεταλάμβαναν των θείων Μυστηρίων μόνο κατά τα
Σάββατα και τις Κυριακές, αλλά συχνότερα.
Πώς όμως θα ήταν δυνατόν κοινωνούν συχνά οι πιστοί κατά τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή, αφού πλήρης θεία Λειτουργία δεν επιτρέπεται να τελείται κατ᾽ αυτήν, παρά μόνο κατά τα Σάββατα και τις Κυριακές;
Η Εκκλησία μας, ως φιλόστοργος μητέρα, μερίμνησε, βρήκε τρόπο: Καθόρισε από αρχαιότατους χρόνους να τελείται κατά τις καθημερινές της Μεγάλης Τεσσαρακοστής μία άλλη Λειτουργία, η ως άνω Λειτουργία των Προηγιασμένων Τιμίων Δώρων.
Κατά τη Λειτουργία αυτή δεν τελείται Θυσία, δεν γίνεται δηλαδή μεταβολή του άρτου και του οίνου σε Σώμα και Αίμα Χριστού.Τα Τίμια Δώρα, ο Άρτος και ο Οίνος έχουν ήδη προαγιασθεί (γι’ αυτό και λέγεται Λειτουργία των Προηγιασμένων Τιμίων Δώρων) κατά την προηγηθείσα θεία Λειτουργία του Σαββάτου ή της Κυριακής. Είναι δηλαδή πλέον Σώμα και Αίμα Χριστού, και απλώς προσφέρονται προς μετάληψη στους πιστούς.
Πώς προετοιμάζεται ἡ Λειτουργία τῶν Προηγιασμένων Δώρων:
Ο ιερέας από το προηγούμενο Σάββατο ή την προηγουμένη Κυριακή, αφού εξαγάγει τον «Αμνόν», δηλαδή το τετράγωνο εκείνο τεμάχιο του προσφόρου το σφραγισμένο με την επιγραφή, ΙΣ-ΧΣ ΝΙ-ΚΑ, από το οποίο θα κοινωνήσει και ο ίδιος και οι πιστοί κατά την ημέρα εκείνη και το τοποθετήσει επάνω στο ιερό Δισκάριο, θα εξαγάγει στη συνέχεια άλλους τόσους αμνούς, τον καθένα από ξεχωριστό πρόσφορο, όσες Προηγιασμένες Λειτουργίες θα τελέσει την ερχομένη εβδομάδα, τους οποίους θα θέσει επίσης πάνω στο άγιο Δισκάριο, και θα τελέσει ως σύνηθες τη θεία Λειτουργία. Μετ’ ολίγο, κατά τη στιγμή του «Σε υμνούμεν…», οι αμνοί αυτοί θα μεταβληθούν όλοι δια της ευλογίας του λειτουργού ιερέως σε αυτό τούτο το Σώμα του Κυρίου, όπως και ο οίνος, που είναι στο άγιο Ποτήριο, θα μεταβληθεί και αυτός σε αυτό τούτο το Αίμα του Κυρίου. Να σημειώσουμε, ότι την καθαγιαστική για τον άγιο άρτο ευχή τη λέγομε ενικώς, δηλ. «και ποίησον τον μεν άρτον τούτον», όσοι κι άν είναι οι προσκομισθέντες αμνοί, διότι ένας είναι ο Χριστός. Από αυτούς, ο ένας θα χρησιμοποιηθεί για τη θεία Μετάληψη της ημέρας εκείνης, οι δε άλλοι θα εμβαπτισθούν στο ιερό Ποτήριο, όπου το άγιο Αίμα του Κυρίου, και θα φυλαχθούν σε ειδικό κιβωτίδιο-αρτοφόριο, το οποίο θα βρίσκεται πάνω στην αγία Τράπεζα και καθ’ όλη τη διάρκεια της εβδομάδος μέχρι τη θεία Λειτουργία των Προηγιασμένων, όπου θα υπάρχει αναμμένο καντήλι ή η ακοίμητη κανδήλα του ιερού Βήματος αναμμένη. Έτσι, κατά τη Λειτουργία των Προηγιασμένων, ο ιερέας θα μεταλάβει ο ίδιος και θα προσφέρει στους πιστούς προς μετάληψη τα Προηγιασμένα αυτά Δώρα.
Η Λειτουργία των Προηγιασμένων είναι συνυφασμένη με Εσπερινό. Οι παλαιοί Χριστιανοί κατά τις ημέρες της Μ. Τεσσαρακοστής τηρούσαν αυστηρή νηστεία μέχρι των εσπερινών ωρών. Μπορούσαν λοιπόν να εκκλησιαστούν και να κοινωνήσουν κατά τις εσπερινές ώρες.
Η Λειτουργία των Προηγιασμένων τελείται και κατά την εσπέρα. Συνηθέστερα όμως τελείται κατά τις πρωινές ώρες, προς διευκόλυνση των πιστών.
Εδώ να θυμίσουμε την περσινή μας απόφαση, πού λήφθηκε στο ιερατικό μας Σεμινάριο, και για τους ποικίλους λόγους που εκεί αναφέραμε, ότι στα όρια της Ιεράς Μητροπόλεως Μόρφου Λειτουργία των Προηγιασμένων θα τελείται τουλάχιστο κάθε Τετάρτη και αυτή μόνον πρωί. Για να τελεσθεί απόγευμα, χρειάζεται η ευλογία του Πανιερωτάτου μας Μητροπολίτου.
Επίσης οι οφφικιάλιοι ιερείς κατά την τέλεση της Προηγιασμένης Λειτουργίας δεν φέρουν Σταυρό, ούτε επιγονάτιο.
Την Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα Λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων τελείται μόνον τις τρεις πρώτες μέρες ήτοι: Το πρωί της Μεγάλης Δευτέρας, το πρωί της Μεγάλης Τρίτης καιτο πρωί της Μεγάλης Τετάρτης.
Επίσης, τελείται και κατά τις ημέρες εορτών ευρισκομένων εντός της περιόδου της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.
Δεν τελείται κατά τα Σάββατα και τις Κυριακές της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.
Εάν έχουν δοθεί ονόματα για μνημόνευση, ο λειτουργός ιερέας δεν θα τα μνημονεύσει στην Πρόθεση κατά τις ημέρες των Προηγιασμένων (αφού εξάλλου δεν γίνεται κατ᾽ αυτές Προσκομιδή), αλλά θα τα αφήσει για τη Λειτουργία του ερχομένου Σαββάτου ή της Κυριακής.
Επίσης, κάτι πολύ σημαντικό: κατά τη Λειτουργία των Προηγιασμένων δέν τελούνται μνημόσυνα.
Εάν υπάρχει τιμώμενος άγιος σε Προηγιασμένη, μετὰ το «Κατευθυνθήτω η προσευχή μου …» θα ειπωθεί αποστολικό ανάγνωσμα και Ευαγγέλιο. Στην «Εκτενή» μπορούμε να μνημονεύσουμε τους εορτάζοντας.
Ακολουθία των Χαιρετισμών
Το Σάββατο της Ε’ εβδομάδος των Νηστειών χαρακτηρίζεται στο εορτολόγιο της Εκκλησίας ως «Σάββατον του Ακαθίστου».
Οι Χαιρετιστήριοι Οίκοι προς τιμήν της Θεοτόκου, που απαγγέλλονται όλοι κατά το εν λόγω Σάββατον, απαγγέλλονται τμηματικώς κατά την ακολουθία του Μικρού Αποδείπνου των τεσσάρων πρώτων Παρασκευών της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.
Είναι μια από τις προσφιλέστερες Ακολουθίες, που συγκεντρώνουν κάθε Παρασκευή βράδυ κατά την περίοδο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής πλήθος πιστών.
Ο ύμνος λέγεται «Ακάθιστος», γιατί όταν ψάλληκε στην αγρυπνία που έγινε στον ναό των Βλαχερνών επί Ηρακλείου του βασιλέως, για τη σωτηρία της Κωνσταντινούπολης από την τότε επιδρομή των Αβάρων, οι πιστοί παρέμειναν προσευχόμενοι όρθιοι συνεχώς, χωρίς να καθίσουν. Γιατί όμως ψάλλεται τή Μεγάλη Τεσσαρακοστή;
Με τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή συνεδέθη προφανώς εξ αιτίας ενός άλλου λειτουργικού λόγου: Μέσα στην περίοδο της Νηστείας αυτής εμπίπτει πάντοτε η μεγάλη εορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Είναι η μόνη μεγάλη εορτή, που λόγω του πένθιμου χαρακτήρα της Τεσσαρακοστής, στερείται προεορτίων και μεθεόρτων. Αυτήν ακριβώς την έλλειψη έρχεται να καλύψη τμηματικά κατά τα Απόδειπνα των Παρασκευών και πλήρως κατά το Σάββατο της Ε’ εβδομάδος η Ακολουθία του Ακαθίστου.
Οι Οίκοι της Θεοτόκου απαγγέλλονται από τον ιερέα εμμελώς, σε λιτό κλιτό ύφος, όπως δηλ. την άχρονη εμμελή απαγγελία του αποστολικού και ευαγγελικού αναγνώσματος, μπροστά στο εικόνισμα της Παναγίας στο μέσον του ναού ή κάτω από τον τρούλλο, εκεί που υπάρχει. Κατά την ακολουθία αυτή ο ιερέας φέρει επιτραχήλιο και φαιλόνιο.
Είναι γνωστό ότι στην θ΄ ωδή του Κανόνα («Άπας γηγενής») ο ιερεύς θυμιά χωρίς προηγουμένως να κάνει οποιαδήποτε εκφώνηση. Θυμιά τις εικόνες και τον λαό προ της ενάρξεως των Χαιρετισμών, καθώς επίσης και στο τέλος. Ασπάζεται την εικόνα της Θεοτόκου στην αρχή και στο τέλος κάνοντας τρεις μετάνοιες. Επίσης θυμιά 9 φορές (3Χ3) στο «Χαίρε νύμφη ανύμφευτε», κάνοντας σχήμα (ελαφρά υπόκλιση) προς την εικόνα της Θεοτόκου, και 3 στο «Αλληλούια».
Να σημειώσουμε εδώ, εξ αφορμής της Ακολουθίας του Ακαθίστου Ύμνου, ότι όλες οι Ακολουθίες, τελετές αλλά και κάποια Μυστήρια της Εκκλησίας μας τελούνται πάντοτε στο μέσον του ναού και όχι στον κατά λάθος ή κατ’ «επιβολή» σολέα, την επέκταση δηλαδή τοῦ κανονικού σολέα, που είναι τα μικρά σκαλιά μπροστά από την ωραία Πύλη.
Η καθιέρωση αυτού του εσφαλμένου τύπου σολέα έγινε επί Αρχιεπισκοπείας του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Κύπρου κυρού Χρυσοστόμου τοῦ Α΄ και επικράτησε εντεύθεν. Το αποτέλεσμα αυτής της επέκτασης του «σολέα», όπως θα έχουμε αντιληφθεί, είναι η απομάκρυνση των πιστών από τα τελούμενα.
Πού είναι η συμμετοχή των πιστών, όταν αυτοί βρίσκονται αρκετά μέτρα μακριά από τα τελούμενα; Παλαιοί ναοί δεν διέθεταν κάτι τέτοιο, παράδειγμα ο ναός της κοινότητας Περιστερώνας των Οσίων Βαρνάβα και Ιλαρίωνος, πού βρισκόμαστε σήμερα.
Η εν μέσω του ναού ψαλμώδηση, μας παραπέμπει εξάλλου στην ψαλμώδηση των ύμνων κατά τη βυζαντινή περίοδο από του άμβωνος, που ακριβώς βρισκόταν εκεί.
Σημείωση: Επειδή είθισται στην Ακολουθία των Χαιρετισμών οι πιστοί να φέρνουν κόλλυβα και ονόματα κεκοιμημένων τους για μνημόνευση, αυτό θα γίνεται προ της ενάρξεως της Ακολουθίας.
Α’ Κυριακή των Νηστειών ή της Ορθοδοξίας
Η όλη Ακολουθία της Λιτής γίνεται μετά το πέρας της Θείας Λειτουργίας και τελείται σύμφωνα με την τάξη που διαλαμβάνουν οι «Τυπικαὶ Διατάξεις τῶν Ἱερῶν Ἀκουλουθιῶν» της Εκκλησίας Κύπρου.
Γ’ Κυριακή των Νηστειών (της Σταυροπροσκύνησης)
Η συνήθης τάξη της τελετής της Σταυροπροσκυνήσεως τελείται κατά το ασματικό «Άγιος ο Θεός …» της Μεγάλης Δοξολογίας, σύμφωνα πάντα με το ανωτέρω «Τυπικαὶ Διατάξεις».
Αυτό πού δεν περιλαμβάνεται εκεί, είναι μια μικρή λεπτομέρεια, ότι δηλαδή μπορούμε τον Τίμιο Σταυρό να τον έχουμε στο κέντρο του ναού ή κάτω από τον τρούλλο μέχρι την επομένη Παρασκευή, πριν αρχίσει η Ακολουθία των «Χαιρετισμών», καθότι η όλη επομένη εβδομάδα είναι και λέγεται Σταυροπροσκυνήσιμος. Ωραίο θα είναι να γίνει μέριμνα ώστε να υπάρχουν αρκετά άνθη για όλους.
ΣΤ’ Κυριακή των Νηστειών (Κυριακή των Βαΐων)
Προηγείται το Σάββατο με τη ανάσταση του Αγίου και Δικαίου Λαζάρου του τετραημέρου.
Από την ημέρα αυτή μέχρι και την Κυριακή του Θωμά, συμπεριλαμβανομένων των ημερών αυτών, δεν τελείται με κανένα τρόπο μνημόνευση κεκοιμημένων, εκτός φυσικά στην Πρόθεση.
Την Κυριακή των Βαΐων επιτελούμε ανάμνηση της θριαμβευτικής εισόδου του Ιησού στην αγία Πόλη της Ιερουσαλήμ.
Μετά το πέρας της θείας Λειτουργίας τελείται η λιτή πέριξ του ναού και η ευλόγηση των βαΐων, που στην Κύπρο είθισται να είναι κλάδοι ελιάς.
Τα φύλλα της ελιάς, μετά την ευχή, με την οποία ευλογούνται, τα αφήνουν οι πιστοί στον ναό μέχρι την Πεντηκοστή.
Δεν είναι ορθό να τους λέμε να τα πάρουν πίσω μαζί τους, για διάφορους λόγους. Στο σπίτι και στα κοιμητήρια μπορούν οι πιστοί να θυμιάζουν και με την ελιά αυτή και με λιβάνι.
Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα
Η Μεγάλη Εβδομάδα είναι η εβδομάδα πριν από το Πάσχα, από την Κυριακή των Βαΐων το βράδυ μέχρι του Μεγάλου Σαββάτου. Ονομάζεται «Μεγάλη», όχι γιατί έχει περισσότερες μέρες ή ώρες από τις άλλες εβδομάδες, αλλά γιατί τα γεγονότα που τελούνται κατ᾽ αυτή είναι μέγιστα και κοσμοσωτήρια.
Η Εκκλησία από τη μεγάλη της φιλανθρωπία, για να μπορέσουν όσο είναι δυνατόν περισσότεροι πιστοί να συμμετέχουν στις Ακολουθίες, επέτρεψε ώστε, κατά τις πρώτες ημέρες της Μεγάλης Εβδομάδος, να ψάλλεται ο Όρθρος της επόμενης ημέρας από το βράδυ της παραμονής. Π.χ. την Κυριακή των Βαΐων το βράδυ ψάλλεται ο Όρθρος της Μεγάλης Δευτέρας.
Μεγάλη Δευτέρα (Κυριακή Βαΐων βράδυ)
Στην Ακολουθία του «Νυμφίου», όπως λέγεται διαφορετικά η Ακολουθία του Όρθρου της Μεγάλης Δευτέρας, Τρίτης και Τετάρτης, ξεχωριστό είναι η έξοδος μόνον κατά το βράδυ της Κυριακής της εικόνος του Νυμφίου Χριστού, που τοποθετείται στο μέσο του ναού, όπως αναφέραμε πιο πάνω. Δεν βγαίνει «Νυμφίος» την Δευτέρα, την Τρίτη, ούτε την Τετάρτη. Κατά την Κυριακή των Βαΐων εσπέρας προηγείται φυσικά ο εσπερινός της απόδοσης της εορτής των Βαΐων.
Μεγάλη Τρίτη και Τετάρτη (Μεγάλη Δευτέρα και Τρίτη βράδυ)
Να σημειώσουμε, ότι τη Μεγάλη Δευτέρα και Μεγάλη Τρίτη, πριν την Ακολουθία του «Νυμφίου», τελείται η Ακολουθία του «Μεγάλου Αποδείπνου» με τον κανόνα της ημέρας.
Μεγάλη Πέμπτη (Μεγάλη Τετάρτη βράδυ)
Είθισται, το βράδυ της Μεγάλης Τετάρτης να τελείται και το Μυστήριο του Ευχελαίου, κατά την περιλαμβανόμενη τάξη στο Ευχολόγιον, και στο μέσον του ναού, όπως έχουμε αναφέρει πιο πάνω.
Μεγάλη Πέμπτη πρωί
Κατά τη θεία Λειτουργία καθαγιάζουμε και δεύτερο «αμνό», που φυλάττουμε στο αρτοφόριο για τις έκτακτες ανάγκες των ενοριτών καθόλο το έτος. Προτού φυλάξουμε τον νέο «αμνό», καταλύουμε τον περσινό.
Μετά τη θεία Λειτουργία το πρωί της Μ. Πέμπτης, τοποθετείται το μαύρο ύφασμα σε όλες τις εικόνες του εικονοστασίου.
Μεγάλη Παρασκευή (Μεγάλη Πέμπτη βράδυ)
Την Αγία και Μεγάλη Παρασκευή τελείται η «Ακολουθία των Παθών» και θυμόμαστε και βιώνουμε τα Σωτήρια και φρικτά Πάθη του Κυρίου και Θεού μας.
Κατά την Ακολουθία των Παθών εξέρχεται ο Εσταυρωμένος και τοποθετείται στο μέσο του ναού, όπως προείπαμε.
Ποιμαντικά
1. Καλό είναι κατά την προσκύνηση του Τιμίου Σταυρού, εάν υπάρχει κάποιος που έχει αναλάβει τα έξοδα των λουλουδιών του κουβουκλίου, να παραστέκεται με καπνιστήρι και μυροδόχη για να ραίνει τους προσκυνητές.
2. Μετά το πέρας της Ακολουθίας γίνεται το στόλισμα του κουβουκλίου. Το στόλισμα το αναλαμβάνουν άτομα της κοινότητάς μας και όχι το ανθοπωλείο. Καλόν είναι, όπου υπάρχει δυνατότης, τα άνθη να προέρχονται από τους κήπους των σπιτιών μας.
3. Επίσης, αν είναι δυνατόν, μπορεί να παρίσταται και ο ιερεύς στον ναό κατά την ώρα του στολίσματος, ώστε παράλληλα να προετοιμάζει τη χορωδία (εν είδει πρόβας) για την ψαλμώδηση των Εγκωμίων.
4. Παρούσα θα είναι, αν είναι δυνατόν, και μάλιστα να συμμετέχει στο στόλισμα, και η οικογένεια του δωρητή των ανθέων του επιταφίου.
Μεγάλο Σάββατο (Μεγάλη Παρασκευή πρωί και βράδυ)
Τη Μεγάλη Παρασκευή το πρωί τελούνται οι εξής Ακολουθίες: α) Ακολουθία των Μεγάλων Ωρών, β) της Αποκαθήλωσης, δηλαδή της ανάμνησης της αποκαθήλωσης από τον Σταυρό και της Ταφής του Κυρίου από τον Ιωσήφ τον Αριμαθαίας και τον Νικόδημο τον Φαρισαίο, κρυφό μαθητή του Κυρίου.
Αποκαθήλωση:Σημειώνουμε τα ακόλουθα: Ενώ ο ιερεύς εκφωνεί την ευαγγελική περικοπή από της ωραίας πύλης, τη συγκεκριμένη ώρα γίνεται η αποκαθήλωση από λαϊκό ή τον δεύτερο ιερέα.
Αφού απλωθεί σινδόνα καθαρή στο έδαφος, κατεβάζουμε τον Χριστό (ή τον σταυρό ολόκληρο), τον τοποθετούμε «νεκρικά», να βλέπει δηλ. προς ανατολάς, και τον τυλίγουμε με την σινδόνα, και τον σηκώνουμε με τη βοήθεια και άλλων ατόμων, πού εμείς έχουμε ορίσει. Το σαβανωμένο σώμα του Κυρίου φέρουμε στο ιερό Βήμα από την ωραία Πύλη και όχι από τις πλαϊνές εισόδους του Βήματος! Τον παραλαμβάνει ο ιερεύς και τον τοποθετεί πάνω στην αγία Τράπεζα. Καθ’ όλη δε τη διάρκεια της αποκαθήλωσης, μυροφόρες γυναίκες ραίνουν με ροδοπέταλα και ροδόσταγμα τον Χριστό.
Ενταφιασμός: Ενώ ψάλλονται τα απόστιχα, γίνεται η έξοδος του υφασμάτινου επιταφίου, που φέρει ο ιερεύς, από τη βόρεια είσοδο του ιερού Βήματος. Η πομπή κατευθύνεται στο κουβούκλιο όπου γίνεται ο ενταφιασμός, σύμφωνα με την τάξη του, στο ήδη δηλ. στολισμένο κουβούκλιο από το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης και τοποθετημένο στο κέντρο του ναού, όπως αναφέραμε πιο πάνω.
Απόλυση:Μετά το «Δι’ ευχών …», οι πιστοί προσέρχονται και προσκυνούν τον επιτάφιο και το ιερό ευαγγέλιο.
Ο ιερεύς, ιστάμενος δίπλα στον επιτάφιο μοιράζει το αντίδωρο στο εκκλησίασμα· πρόκειται για αποξηραμμένο αντίδωρο, αυτό που μας περίσσευε από τις προηγηθείσες «Προηγιασμένες Λειτουργίες».
Δίπλα στον ιερέα στέκει και ο δωρητής των ανθέων του επιταφίου με καπνιστήρι και ραίνει με μυροδόχη τους πιστούς.
Ο ναός καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας παραμένει ανοιχτός για να μπορούν οι προσκυνητές να προσέρχονται και ασπάζονται τον επιτάφιο.
Αγία και Μεγάλη Παρασκευή βράδυ (Όρθρος Μεγάλου Σαββάτου)
Μετά τον Ν´ ψαλμό κλείνει η Ωραία Πύλη και ο Ιερεύς ενδύεται πλήρη την ιερατική του στολή. Ανοίγει στην θ΄ ωδή του κανόνα. Γίνεται η θυμίαση. Αρχίζουν τα Εγκώμια· τον πρώτο στίχο τον ψέλνει ο Ιερέας και ακολουθεί η χορωδία. Στη αρχή κάθε στάσης γίνετε θυμίαση πέριξ του κουβουκλίου. Έπεται η περιφορά του κουβουκλίου με τον επιτάφιο πέριξ του ναού ή στους κυριώτερους δρόμους των ενοριών και κοινοτήτων μας.
Διαδρομή:Στη πομπή της περιφοράς του επιταφίου προηγείται ο Τίμιος Σταυρός, τα εξαπτέρυγα, ακολουθούν ψάλλοντας τα εγκώμια τα άτομα που έψαλλαν στην Ακολουθία, ο ιερεύς με το ιερό ευαγγέλιο και το θυμιατό, ο Επιτάφιος αιρόμενος από ενορίτες και τέλος ακολουθεί ο λαός κρατώντας στο χέρι αναμμένη λαμπάδα.
Κατά τη διαδρομή του επιταφίου ο ιερεύς δύναται να μνημονεύει ζώντες και κεκοιμημένους, όπου του ζητηθεί.
Επιστροφή:Η επιστροφή στον ναό γίνεται ως εξής: Αφού φθάσει η πομπή του επιταφίου προ των πυλών του ναού, βγαίνουν έξω και οι τυχόν εναπομείναντες και αφού σηκώσουν το «ύφασμα» του επιταφίου παίρνουν το κουβούκλιο όπως είναι στολισμένο σε μια γωνιά του ναού. Σηκώνουμε το ρούχο στη είσοδο και διέρχονται όλοι από κάτω. Αφού περάσουν όλοι, συνεχίζεται η Ακολουθίαὀπως διαλαμβάνει η Τυπική Διάταξη της ημέρας.
Τώρα τι γίνεται με τα λουλούδια του επιταφίου;
Από προηγουμένως θα συστήσουμε στον κόσμο μας να μην παίρνουν τα άνθη του επιταφίου. Το κουβούκλιο θα παραμείνει στολισμένο σε κάποι χώρο του ναού, έχοντας μέσα την ορθή εικόνα της αναστάσεως, δηλ. την εις «Άδου κάθοδον» και αναμμένο κανδήλι μέχρι το Σάββατο πριν την Πεντηκοστή. Το Ψυχοσάββατο, μετά τη θεία Λειτουργία, θα πάρουμε τα ξηραμένα πλέον άνθη και θα τα τοποθετήσουμε σε σακκουλάκια, τα οποία θα προσφέρουμε μαζί με το αντίδωρο την Κυριακή της Πεντηκοστής στους εκκλησιαζομένους ως ευλογία.
Αυτά τα αποξηραμμένα πλέον άνθη θα τα χρησιμοποιούν οι πιστοί στο κοιμητήριο για να λιβανίζουν τους τάφους των κεκοιμημένων τους. Από αυτά τα άνθη θα χρησιμοποιούν και οι ιερείς, όταν τους καλούν για τρισάγια στα κοιμητήρια.
Επειδή όμως ο κόσμος θα θέλει να πάρει και αυτό το βράδυ ως ευλογία στο σπίτι άνθη από τον επιτάφιο, ο ιερεύς θα μεριμνήσει να έχει αρκετά ροδοπέταλα πάνω στο ύφασμα του επιταφίου, οπόταν μετά το πέρας της Ακολουθίας θα τους τα προσφέρει ο ίδιος. Το ίδιο συμβαίνει και με τα κεριά του επιταφίου: προσφέρονται από τον ιερέα ως ευλογία σε ειδικές περιπτώσεις ασθενών, φοιτητών, γεωργών κ.ά.
Αγία Κυριακή – Πάσχα
Το Άγιο και Μέγα Σάββατο το πρωί
Αυτό που θα σημειώναμε εδώ είναι η έξοδος μας στο «Ανάστα ο Θεός …». Βγαίνουν πρώτα, από προηγουμένως, τα εξαπτέρυγα (άνευ του σταυρού) και στέκουν ένθεν και ένθεν της ωραίας πύλης, τα υψώνουν και ταυτόχρονα τα ριπίζουν κατά την έξοδο του ιερέα και τον ακολουθούν.
Ο ιερέας ραίνει όλο το εκκλησίασμα με δάφνες, και καλόν είναι να τον ακολουθεί και η εικόνα της Αναστάσεως, η «εις άδου κάθοδος», την οποία θα τοποθετήσει ο ίδιος στο προσκυνητάρι. Μην ξεχνάμε το κτύπημα των σκάμνων (ανάμνηση του μεγάλου σεισμού κατά την ώρα της Ανάστασης του Κυρίου) και το πέσιμο των μαύρων υφασμάτων από τις εικόνες!
Ποιμαντικά
Επίσης καλόν είναι το Μεγάλο Σαββάτο μετά τη θεία Λειτουργία ο ιερέας να πηγαίνει μαζί με τους ενορίτες στο κοιμητήριο για τρισάγια. Μπορεί επίσης να γίνουν από τον ιερέα μαζί με συνεργάτες του επισκέψεις σε εμπερίστατα άτομα ή οικογένειες. Εάν χρειάζεται και στις φυλακές, στο νοσοκομείο, σε γηροκομείο ή και αλλού.
Το απόγευμα του Μεγάλου Σαββάτου σε ορισμένες ορεινές κοινότητες τελείται το μυστήριο του ιερού Ευχελαίου.
Η ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ
Θα θέλαμε εδώ να καταθέσουμε τα εξής:
α. Κατά το εναρκτήριο «Χριστός Ανέστη…», τούτο ψάλλει ο ιερέας τρείς φορές, ευρισκόμενος εμπρός στο δισκέλιο, όπου βρίσκεται το ιερό ευαγγέλιο, έχοντας μπροστά την παράσταση της εις άδου καθόδου. Στούς στίχους, στεκόμαστε σε κάθε στίχο σε μία πλευρά του διασκελίου, και θυμιάζουμε το ευαγγέλιο 3Χ3.
β. Η ωραία και πανηγυρική είσοδος στον ναό, να γίνεται ψαλλομένου του «Άρατε πύλας …», με τις σχετικές συμβολικές ερωταποκρίσεις. Μας κάνει εντύπωση ότι τη στιγμή αυτή, αν και υπάρχει πάρα πολύς κόσμος έξω, επικρατεί τόση ησυχία, που δεν χρειάζονται ούτε μικρόφωνα.
γ. Επίσης, στο Εξαποστειλάριο προσέρχονται οι πιστοί, ασπάζονται το ιερό ευαγγέλιο και χρίονται με το ιερό ευχέλαιο.
Τα τελευταία χρόνια επανήλθε η ορθή τάξη, να διαβάζεται δηλ. ο κατηχητικός λόγος του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου προ της θείας κοινωνίας των εκκλησιαζομένων. Αυτό μπορεί να γίνεται, είτε στο τέλος του Όρθρου, είτε στο Κοινωνικόν, αφού κοινωνήσει ο ιερεύς.
Ποιμαντικά
Μετά το πέρας της αναστάσιμης θείας Λειτουργίας, στην οποία, δόξα τω Θεώ, όλο και περισσότεροι μένουν μέχρι τέλους, εισηγούμαστε όπου είναι εφικτό να γίνεται η εξής τάξη:
Ζητάμε από τους εκκλησιαζομένους να παραμείνουν στις θέσεις τους, ώστε ο αναγνώστης να διαβάσει την ακολουθία της θείας Ευχαριστίας, για να δοθεί χρόνος στον ιερέα να καταλύσει, να εκδυθεί τα ιερά του άμφια και να γίνει απόλυση.
Ο ιερεύς μαζί με τον Πρόεδρο της κοινότητας (αφού από προηγουμένως έχουν συνεννοηθεί), βγαίνουν πρώτοι από τον ναό και στην είσοδο ανταλλάσουν τον αναστάσιμο χαιρετισμό ενώ προσφέρει ο ιερεύς, τόσο στον Πρόεδρο, όσο και στον κάθε εκκλησιαζόμενο κόκκινο αυγό. Ο κάθε εξερχόμενος στέκει στη συνέχεια δίπλα στον Πρόεδρο. Εάν υπάρχει και η δυνατότητα προσφοράς ζεστού ροφήματος, έτι καλύτερο!
Έχουμε τη γνώμη, ότι όλα αυτά τα ποιμαντικά που εισηγούμαστε γίνονται πραγματικότητα μέσα από τις καλές σχέσεις του ιερέα με όλους τους φορείς της κοινότητας (Κοινοτικό Συμβούλιο, Σύνδεσμο Αποδήμων, αλλά και τους ίδιους τους συγχωριανούς).
Μην ξεχνάμε το γεγονός, ότι η Μεγάλη Τεσσαρακοστή μας προετοίμασε με τη χάρη του Θεού στην ταπεινοφροσύνη, στη μετάνοια – εξομολόγηση, στην προσοχή, την άσκηση, τη νηστεία και προσευχή, για τη συμμετοχή μας στα τελούμενα της Εκκλησίας κατά την Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα.
Β. ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΑΡΙΟΥ
Πεντηκοστάριο λέγεται το λειτουργικό βιβλίο, το οποίο περιέχει υμνολογικό υλικό, κυρίως του Εσπερινού και τοῦ Όρθρου, και χρησιμοποιείται μαζί με το Μηναίο στις ιερές Ακολουθίες της περιόδου, από της Κυριακής του Πάσχα μέχρι και της Κυριακής των Αγίων Πάντων.
Εκτός όμως από το βιβλίο αυτό, Πεντηκοστάριο ονομάζεται και η αναστάσιμη περίοδος, η οποία περιλαμβάνει τις επτά εβδομάδες από την Κυριακή του Πάσχα μέχρι την Κυριακή της Πεντηκοστής, καθώς και την εβδομάδα που ακολουθεί ως εβδομάδα του Αγίου Πνεύματος, που αποτελεί συνέχεια της εορτής της Πεντηκοστής, μέχρι την Κυριακή των Αγίων Πάντων.
ΠΑΣΧΑ των Χριστιανών είναι η ημέρα εξόδου μας από τη χώρα του θανάτου και από την τυραννία του Διαβόλου και αποτινάξεως του ζυγού της αμαρτίας.
Εσπερινός της «Αγάπης»
Το πρωί της Κυριακής του Πάσχα οι απανταχού Ορθόδοξοι τελούν τον «Εσπερινό της Αγάπης».
Ξεκινήσαμε με τον Εσπερινό της Συγγνώμης και ολοκληρώσαμε την πορεία μας μέσα στη Μεγάλη Σαρακοστή, φθάνοντας στον Εσπερινό της Αγάπης.
Η αγάπη και η ενότητα στην Εκκλησία ξεκινά από τον Επίσκοπο, ως δοχείο πλήρες της χάριτος και των δωρεών του Αγίου Πνεύματος, το οποίο μεταδίδει την ευλογία στους ιερείς και εν συνεχεία στον λαό.
Γονυκλισία την περίοδο αυτή και τις Κυριακές
Κανόνες της Εκκλησίας μας απαγορεύουν ρητά να προσεύχονται οι ιερείς και οι πιστοί γονατιστοί τις Κυριακές, καθώς και ολόκληρη την περίοδο της Πεντηκοστής. Και τούτο, διότι ζούμε στην Αναστάσιμη ημέρα και περίοδο, κατά την οποία, με την όρθια στάση μας στη θεία Λατρεία τονίζεται η πίστη μας στην Ανάσταση του Χριστού.
Ιδιαιτερότητες
Την κατεξοχήν αναστάσιμη αυτή περίοδο ο ιερέας μετά το πέρας κάθε Ακολουθίας δεν σκεπάζει το επί της αγίας Τραπέζης ιερό Ευαγγέλιο, το οποίο έχει ορατή την αναστάσιμη πλευρά, ούτε και κλείνει τα βημόθυρα της ωραίας πύλης.
ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΑΣΧΑ
Από σήμερα παύεται το τρισάγιο στην αρχή των ακολουθιών και επίσης το «Δι’ ευχών…» στο τέλος των ακολουθιών: τα αντικαθιστούμε με το «Χριστός Ανέστη …» μέχρι την Απόδοση της εορτής του Πάσχα (επί 39 ημέρες).
Δεν λέμε επίσης το, «Βασιλεύ ουράνιε …» μέχρι την Πεντηκοστή και το «Δεύτε προσκυνήσωμεν …» μέχρι και την απόδοση του Πάσχα.
ΔΙΑΚΑΙΝΗΣΙΜΟΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑ
Είναι η εβδομάδα που αρχίζει από την Κυριακή του Πάσχα και τελειώνει το Σάββατο προ της Κυριακής του Θωμά.
Ολόκληρη η εβδομάδα θεωρείται ως μία ημέρα, γι΄ αυτό όλες οι Ακολουθίες της εβδομάδος αυτής είναι ίδιες όπως τη νύκτα της Ανάστασης.
ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΟΥ ΘΩΜΑ
Α. Και κατά αυτή την ημέρα, όπως προείπαμε, δεν τελούνται μνημόσυνα.
Β. Από Κυριακή αυτή και μέχρι την Πεντηκοστή, κάθε Κυριακή και μετά την οπισθάμβωνο ευχή, γίνεται λιτανεία πέριξ του ναού με την εικόνα της αναστάσεως και άνευ δεήσεως.
ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΩΝ ΜΥΡΟΦΟΡΩΝ
Ποιμαντικά
Αξίζει εδώ να αναφέρουμε, ότι σε μερικές κοινότητες την ημέρα αυτή εορτάζουν οι γυναίκες που προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στην εκκλησία.
Τις τιμούν μνημονεύοντας όλων αυτών των γυναικών τα ονόματά τους κατά τη θεία Λειτουργία, κρατούν τη λαμπάδα κατά την μικρή Είσοδο, τις λαμπάδες κατά την ανάγνωση του ιερού ευαγγελίου, παίρνουν τα εξαπτέρυγα στη μεγάλη είσοδο, φέρουν την εικόνα της Αναστάσεως στη καθιερωμένη λιτανεία πέριξ του ναού, στέκουν δίπλα στο ιερέα κατά την ώρα του αντιδώρου και ραίνουν με μυροδόχη, κερνώντας μάλιστα με γλυκό το οποίο έφτιαξαν οι ίδιες στα σπίτια τους και τέλος κερνούν με πρόγευμα έξωθεν του ναού τους εκκλησιαζομένους.
ΤΕΤΑΡΤΗ – ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΑΝΑΛΗΨΕΩΣ
(Απόδοση της εορτής του ΠΑΣΧΑ)
Η Ακολουθία της ημέρας είναι όμοια προς την Ακολουθία που έγινε το βράδυ της Αναστάσεως και τις επόμενες ημέρες της Διακαινησίμου.
Το ορθό είναι η Λειτουργία αυτή να γίνεται πρωϊνή και όχι σε αγρυπνία, καθότι τούτο απάδει στην τυπική διάρθρωση της ημέρας. Εξάλλου, υποβαθμίζεται με αυτό τον τρόπο λειτουργικά η ακολουθούσα μεγάλη εορτή της Αναλήψεως του Κυρίου.
ΣΑΒΒΑΤΟ ΠΡΟ ΤΗΣ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗΣ
(Σάββατο των Ψυχών ή Ψυχοσάββατο)
Είναι το δεύτερο του έτους. Το πρώτο είπαμε ότι είναι το Σάββατο προ της Απόκρεω. Ισχύουν και εδώ ακριβώς τα ίδια.
ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΗΣ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗΣ
Μετά τη θεία Λειτουργία της ημέρας, ακολουθεί ο Εσπερινός τουτου Αγίου Πνεύματος, ο οποίος για λόγους οικονομίας τελείται πρωί. Στο αρμόδιο σημείο της Ακολουθίας, μετά τη σχετική εκφώνηση, «Ἔτι καὶ ἔτι, κλίναντες τὰ γόνατα, τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν», γονατίζουμε όλοι, οι κληρικοί βλέποντες προς ανατολάς και μάλιστα προς την αγία Τράπεζα, και μαζί με τους πιστούς απευθύνουμε στην Αγία Τριάδα, στον Πατέρα, στον Υιό και στο Άγιο Πνεύμα, ευχές δοξολογίας, ικεσίας και ευχαριστίας για μας, καθὼς και δέηση για τους κεκοιμημένους μας. Όπως προείπαμε τις Κυριακές δεν γονατίζουμε. Σήμερα όμως, παρ’ ότι Κυριακή, «κλίναντες τα γόνατα» προσευχόμαστε γονατιστοί, διότι είναι Εσπερινός της επομένης, δηλ. Εσπερινός της Δευτέρας, που τελείται πρωί.
Εν κατακλείδι
Περαίνοντας, Πανιερώτατε, την αναφορά μας στα τελετουργικά και ποιμαντικά στοιχεία αυτών των δύο μεγάλων περιόδων της Εκκλησίας μας, της περιόδου της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και της περιόδου του Πεντηκοσταρίου, γεννάται ένα σημαντικό ερώτημα: «Τελικά, ποιός είναι άραγε ο κατεξοχήν σκοπός όλων αυτών των τελετουργικών και ποιμαντικών στοιχείων στη ζωή των χριστιανών;» Την απάντηση την παίρνουμε, ωραιότατα και θεολογικώτατα διατυπωμένη, μέσα από ένα διάλογο του οσίου Σεραφείμ του Σαρώφ με το «φίλο του Θεού», όπως τον αποκαλεί, Νικόλαο Μοτοβίλωφ. Λέει λοιπόν εκεί ο όσιος Σεραφείμ:
«Ο Κύριος μου αποκάλυψε, μου είπε, ότι στην παιδική σας ηλικία επιθυμούσατε να μάθετε ποιος είναι ο σκοπός της χριστιανικής ζωής. Σας συμβούλευαν να εκκλησιάζεσθε, να προσεύχεσθε, να κάνετε καλές πράξεις, διότι σ’ αυτά, σας έλεγαν, συνίσταται ο σκοπός της χριστιανικής ζωής. Αυτή η απάντηση όμως δεν μπορούσε να σας ικανοποιήσει. Όντως η προσευχή, η νηστεία, η αγρυπνία, όπως και όλη η χριστιανική άσκηση είναι καλά καθ’ εαυτά.
Αλλά ο σκοπός της ζωής μας δεν είναι μόνο να εκπληρώσουμε αυτά, διότι αυτά είναι μόνο μέσα. Ο πραγματικός σκοπός της χριστιανικής ζωής είναι να αποκτήσουμε το Άγιο Πνεύμα. Πρέπει να γνωρίζετε», συνεχίζει ο όσιος Σεραφείμ του Σαρώφ προς τον κάθε φιλόθεο, και κλείνουμε την εισήγησή μας με αυτό, «ότι μόνο εκείνο το καλό έργο που έχει γίνει από αγάπη προς τον Χριστό φέρει τους καρπούς του Αγίου Πνεύματος. Σύμφωνα λοιπόν μ’ αυτά, η απόκτηση του Αγίου Πνεύματος είναι ο σκοπός της ζωής μας».