Μάριος Ἀντωνίου: Τὰ ἀναστάσιμα τροπάρια «Σήμερον σωτηρία» καὶ «Ἀναστὰς ἐκ τοῦ μνήματος»

Μαρίου Ἀντωνίου, πρωτοψάλτη τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μόρφου

Καθ᾿ ἑκάστην Κυριακήν, ἐφ᾿ ὅσον δὲν συμπίπτει δεσποτικὴ ἑορτή, μετὰ τὸ τέλος τῆς δοξολογίας ψάλλεται, ἀντὶ ἀπολυτικίου, τὸ ὑπὸ τῶν Τυπικῶν ὀνομαζόμενον «ἀναστάσιμον τροπάριον». Δύο δὲ εἶναι τὰ ἀναστάσιμα τροπάρια, ποιήματα ἀμφότερα Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, τὸ «Σήμερον σωτηρία» καὶ τὸ «Ἀναστὰς ἐκ τοῦ μνήματος».

Τὰ τροπάρια ταῦτα ὁρίζονται ὑπὸ πλεῖστων λειτουργικῶν βιβλίων καὶ Τυπικῶν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, καθὼς καὶ ὑπό τινων Ἐγκολπίων καὶ Ἡμερολογίων. (Πρβλ. Παρακλητική, Μικρὰ Ὀκτώηχος, Πεντηκοστάριον, Μέγα Ὡρολόγιον, Μέγα Εὐχολόγιον, Τυπικὸν Ἁγ. Σάββα, Τυπικὸν Γεωργίου Ῥήγα, Σύστημα Τυπικοῦ π. Κων/νου Παπαγιάννη, Ἐγκόλπιον ἀναγνώστου καὶ ψάλτου -ἔκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Συλλειτουργικόν, ἤτοι ἡ τάξις ἀναγνώστου καὶ ψάλτου -ἔκδ. ἱ. μ. Σίμωνος Πέτρας, Δίπτυχα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Μικρὸν Τυπικόν). Τὸ δὲ Τυπικὸν τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας (Τ.Μ.Ε., Προθεωρία, σελ. 29 καὶ 58) ὁρίζει μὲν νὰ ψάλληται μόνον τὸ τροπάριον «Σήμερον σωτηρία», οὐκ ἀπαγορεύει ὅμως τὸ «Ἀναστὰς ἐκ τοῦ μνήματος».

Κατὰ τὰς ἀνωτέρω πηγάς, τὸ μὲν «Σήμερον σωτηρία» ὁρίζεται εἰς τοὺς τέσσαρας κυρίους ἤχους (α΄, β΄, γ΄ καὶ δ΄) καὶ ψάλλεται πάντοτε εἰς ἦχον δ΄. Τὸ δὲ «Ἀναστὰς ἐκ τοῦ μνήματος» ὁρίζεται εἰς τοὺς τέσσαρας πλαγίους ἤχους (πλ. α΄, πλ. β΄, βαρὺν καὶ πλ. δ΄) καὶ ψάλλεται κατ᾿ ἄλλας πηγὰς εἰς ἦχον πλ. δ΄ καὶ κατ᾿ ἄλλας εἰς ἦχον β΄. Τὸ ὀρθὸν ὅμως εἶναι νὰ ψάλλεται εἰς ἦχον β΄, διότι τὸ τροπάριον τοῦτο εἶναι ἀναστάσιμον κάθισμα τοῦ β΄ ἤχου, ἀπαντώμενον ἐν τῷ Πεντηκοσταρίῳ, τῇ Τετάρτῃ μετὰ τὴν Κυριακὴν τῶν Μυροφόρων.

Σημείωσις. Κατ᾿ ἄλλην τάξιν, διαγραφομένην εἰς τὸ Τυπικὸν τοῦ Ἁγ. Σάββα, τὰ τροπάρια ταῦτα ἐνηλλάσσοντο, ἤτοι τὸ μὲν α΄ ἐψάλλετο εἰς τοὺς ἤχους α΄, γ΄, πλ. α΄ καὶ βαρύν, τὸ δὲ β΄ εἰς τοὺς ἤχους β΄, δ΄, πλ. β΄ καὶ πλ. δ΄. Ἡ τάξις αὕτη δὲν ἐπεκράτησεν.

Τὸ κείμενον δὲ τῶν ὕμνων ἔχει ὡς ἀκολούθως·

Ἦχος δ΄.
Σήμερον σωτηρία τῷ κόσμῳ γέγονεν· ᾄσωμεν τῷ ἀναστάντι ἐκ τάφου, καὶ ἀρχηγῷ τῆς ζωῆς ἡμῶν· καθελὼν γὰρ τῷ θανάτῳ τὸν θάνατον, τὸ νῖκος ἔδωκεν ἡμῖν, καὶ τὸ μέγα ἔλεος.

Ἦχος β΄.
Ἀναστὰς ἐκ τοῦ μνήματος, καὶ τὰ δεσμὰ διαῤῥήξας τοῦ ᾅδου, ἔλυσας τὸ κατάκριμα τοῦ θανάτου, Κύριε, πάντας ἐκ τῶν παγίδων τοῦ ἐχθροῦ ῥυσάμενος· ἐμφανίσας σεαυτὸν τοῖς ἀποστόλοις σου, ἐξαπέστειλας αὐτοὺς ἐπὶ τὸ κήρυγμα, καὶ δι᾿ αὐτῶν, τὴν εἰρήνην παρέσχες τῇ οἰκουμένῃ, μόνε πολυέλεε.