Ζώδια ή Ζώδκια

Κατά την περίοδο της φραγκοκρατίας στην Κύπρο δεν υφίστατο αυτός ο διαχωρισμός και οι δύο οικισμοί σημειώνονται σε παλαιούς χάρτες ως ένας με την ονομασία Zothia αλλά και με την ονομασία Zodies (=Ζώδιες). Το αρχικό όνομα του χωριού ήταν Ζώθκια. Οι Φράγκοι μην μπορώντας να προφέρουν το γράμμα θήτα το αντικατέστησαν με το γράμμα ταυ και έτσι η Ζώθκια έγινε Ζωτία. Το ίδιο γλωσσικό φαινόμενο παρατηρούμε και στην κωμόπολη της Μόρφου τον 10ο αι. όπου οι βυζαντινοί συγγραφείς την ονομάζουν Θεομόρφου και οι Φράγκοι μην μπορώντας να προφέρουν το γράμμα θήτα μεταποιούν τη Θεομόρφου σε Ντεμόρφου.

 

Στο Χρονικόν του ο Λεόντιος Μαχαιράς αναφέρεται στη Ζώδια σαν έναν οικισμό με την ονομασία Ζωτία, στην οποία γράφει ότι ασκήτευσε ένας εκ των 300ων Αλαμάνων Αγίων, ο Άγιος Ειρηνικός.

Στην Ιστορία του όμως ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός αναφέρεται σε δύο Ζώδιες κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας.

Επίσης στον χάρτη του Mas Latrie οι δυο Ζώδιες σημειώνονται ως χωριστά χωριά, με την ένδειξη ότι και τα δυο ανήκαν στην κατηγορία των κυπριακών χωριών που είχαν πληθυσμό μεταξύ 200 και 500 κατοίκων. 

Ο G. Jeffery στο βιβλίο του A Description of the Historic Monuments of Cyprus (1918) σημειώνει ότι η Ζώδια είναι ένα μεγάλο χωριό που χωρίζεται σε Πάνω και σε Κάτω. Αναφέρει δε και τις εκκλησίες του Σταυρού, του Αγίου Γεωργίου και του Αρχαγγέλου Μιχαήλ.

Ο Νέαρχος Κληρίδης στο βιβλίο του Χωριά και Πολιτείες της Κύπρου, 1961, αναφέρεται σε μία τοπική παράδοση που άκουσε σχετικά με την ονομασία των δυο χωριών: Η παράδοση αναφέρει ότι ένα ζώδκιον (=φάντασμα στο κυπριακό γλωσσικό ιδίωμα) κατοικούσε σε μια σπηλιά που υφίσταται ακόμη σε περιοχή της Πάνω Ζώδιας κι έτρωγε ανθρώπους που τύχαινε να περάσουν από την περιοχή του. Για να σκοτώσουν αυτό το φάντασμα (που είχε μορφή δράκου) εννέα γενναίοι άντρες του χωριού το επισκέφθηκαν κουβαλώντας μαζί τους και άφθονο κρασί καθώς και πολλούς μεζέδες. Γλέντησαν με το φάντασμα/δράκο κι αφού κατόρθωσαν να το μεθύσουν, το έλουσαν με πετρέλαιο και το έκαψαν.

Μια δεύτερη τοπική παράδοση που έχει διασωθεί αναφέρεται σε μια ωραία Ρήγαινα η οποία κατοικούσε στη Μόρφου η οποία ήταν κατάξερη λόγω της ελλείψεως νερού και κάποιον Ρήγα ο οποίος κατοικούσε στην ανθισμένη Περιστερώνα που το νερό υπήρχε άφθονο. Ο Ρήγας ζήτησε να νυμφευθεί την ωραία Ρήγαινα, αλλά εκείνη του ζήτησε για να τον παντρευτεί να ανοίξει έναν αυλάκι από το οποίο θα της παραχωρούσε ποσότητα νερού ικανό να παρασύρει ένα φορτίο από ακανθώδεις θάμνους (παλλούρες). Έτσι και έγινε. Το αυλάκι ανοίχθηκε και το νερό έτρεξε μέχρι το παλάτι της Ρήγαινας. Αλλά το φορτίο με τις παλλούρες σκάλωσε σε κάποια στροφή του αυλακιού στη Ζώδια. Τότε ο Ρήγας και η Ρήγαινα θεώρησαν ότι το μέρος που σκάλωσαν οι παλλούρες ήταν σημάδι για να κτιστεί το παλάτι τους, για να μπορούν να επιβλέπει η Ρήγαινα τα κτήματα της προς τη Μόρφου και ο Ρήγας προς την Περιστερώνα. Το μέρος εκείνο ονομάστηκε Στυαρός και εκεί ήταν που κάποτε διαχωρίστηκε η παροχή νερού για τη Μόρφου, τη Ζώδια και το Αργάκι.

Πάνω Ζώδια

Η Πάνω Ζώδια βρίσκεται 32χλμ δυτικά της Λευκωσίας και 4χλμ νοτιοανατολικά της Μόρφου, στη δυτική Μεσαορία, σε υψόμετρο 100μ.

Το χωριό συνδέεται στα βορειοδυτικά με την Κάτω Ζώδια και δια μέσου της με τη Μόρφου (4,5χλμ) και στα νοτιανατολικά συνδέεται με το χωριό Αστρομερίτης (3,5χλμ).

Το 1960 ο πληθυσμός της κοινότητας αυτής ανερχόταν σε 1345 και το 1973 σε 1630. Η Πάνω Ζώδια ήταν το έκτο σε πληθυσμό χωριό της γεωγραφικής περιφέρειας Μόρφου.

Όπως και στην Κάτω Ζώδια οι κάτοικοι καλλιεργούσαν εσπεριδοειδή, λαχανικά, σιτηρά κι ασχολούνταν με την κτηνοτροφία αιγοπροβάτων.

Αξίζει να αναφερθεί ότι το πρώτο εργοστάσιο κατασκευής λινών ιδρύθηκε και λειτούργησε μέχρι το 1950 στην Πάνω Ζώδια κι ανήκε στη Μονή Κύκκου.

Στα όρια της Πάνω Ζώδιας βρίσκεται η εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ και το εξωκλήσι της Παναγίας της «Αφέγγας», Αφέντρας.

Η εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ κτίστηκε αρχές του 20ου αι. στην τοποθεσία όπου κατά την παράδοση λειτουργούσε τα παλιά χρόνια η Μονή του Αρχαγγέλου Μιχαήλ κι αυτό το αποδεικνύουν οι βάσεις επί των οποίων στηρίζονται οι καμάρες του βορείου ηλιακού της εκκλησίας.

Η Παναγία η Αφέντρα ανοικοδομήθηκε τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’60 αφού προηγουμένως φανέρωσε με όραμα η Παναγία τη θέληση της για ανέγερση μικρού ναού.

Επίσης στο κέντρο του παλαιού χωριού σώζεται ναός της τουρκοκρατίας προς τιμήν του Αγίου Γεωργίου.

Στα σύνορα της Πάνω Ζώδιας με τον Αστρομερίτη υπάρχει σπήλαιο με την ονομασία «Σπήλιος Σωζομένου» και πιθανόν να ασκήτευσε εδώ ο Όσιος Σωζόμενος που τιμάται στην κοινότητα Γαλάτα με παλαιό ναό ως επίσης και στην τοποθεσία «Αγιόπετρα» στην κοινότητα Γερακιές.

Στην Πάνω και Κάτω Ζώδια λειτουργούσαν 2 Δημοτικά Σχολεία που σ’ αυτά φοιτούσαν κατά το σχολικό έτος 1973-74, 570 μαθητές.

Από την κοινότητα της Πάνω Ζώδιας κατάγεται ο ήρωας του απελευθερωτικού μας αγώνα 1955-59 Νικόλαος Π. Γιάγκου.

*Χρησιμοποιήθηκαν εκτενή αποσπάσματα από τα λήμματα της Μεγάλης Κυπριακής Εγκυκλοπαίδειας 1981-1990, εκδόσεις Φιλόκυπρος, Λευκωσία

• ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ ΜΟΥΖΟΥΡΗΣ
• ΣΤΕΛΛΑ ΜΙΤΣΗ
• ΧΑΡΙΤΟΣ Π. ΓΙΑΓΚΟΥ
• ΧΑΡΗΣ ΜΑΣΟΥΡΑΣ
• ΧΡΥΣΑΝΘΟΣ ΚΑΓΚΑΣ
• ΧΑΡΙΤΟΣ ΚΑΓΚΑΣ