Επιμέλεια κειμένου: Αντρέας Παπαναστασίου, δασολόγος – περιβαλλοντολόγος
Ένα από τα πιο γνωστά φαρμακευτικά φυτά και ευλογημένα βότανα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα είναι το βάλσαμο. Η κοινή αυτή ονομασία του υποδηλώνει τις ιδιότητές του καθώς και την αναγνώριση που τυγχάνει από τον κόσμο.
Συναντάται και με άλλα ονόματα όπως υπερικό, βαλσαμόχορτο, σπαθόχορτο, λειχηνόχορτο, χελονόχορτο και διάφορες άλλες κατά τόπους ονομασίες. Πολλοί όμως το γνωρίζουν και ως «το Βοτάνι του Προδρόμου» και ιδιαίτερα διεθνώς ως «Saint John’s Wort».
Σύμφωνα με μια παράδοση, πήρε το όνομα του Ιωάννη του Προδρόμου διότι ήταν από τις ακρίδες (άκρες των φυτών) μεταξύ των οποίων τρεφόταν στην έρημο ο Προφήτης. Άλλη μια εκδοχή είναι ότι επειδή ανθίζει την καλοκαιρινή περίοδο και η ιδανική περίοδος συγκομιδής είναι το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Ιουνίου, περίοδος κατά την οποία εορτάζει ο Πρόδρομος (24 Ιουνίου, το Γενέσιον). Επίσης, όταν πιέσουμε τα νωπά μπουμπούκια και άνθη του, ρέει μια υγρή ουσία κόκκινου χρώματος και αυτό ταυτίστηκε από πολλούς με τον αποκεφαλισμό του Ιωάννη του Βαπτιστή. Άλλη μια παράδοση λέει ότι πήρε το όνομά του από τους Ιππότες του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ, οι οποίοι το χρησιμοποιούσαν για την επούλωση των πληγών των μαχών.
Για φαρμακευτική χρήση στην αρχαιότητα, ο Πλίνιος το χορηγούσε για δαγκώματα φιδιών, ενώ ο Διοσκουρίδης για εγκαύματα εξωτερικά και ως διουρητικό και κατά της ελονοσίας εσωτερικά. Στην σύγχρονη εποχή, χρησιμοποιείται μέχρι και ως αντικαταθλιπτικό, καθώς αποτελεί βασική πρώτη ύλη σε σχετικά φαρμακευτικά σκευάσματα με μεγάλη χρήση στις μέρες μας. Στην Γερμανία μάλιστα, περιέχεται στα κυριότερα συνταγογραφούμενα αντικαταθλιπτικά, με περισσότερες από 2 εκατομμύρια συνταγές ετησίως.
Ιδιότητες & χρήσεις:
Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω το φυτό αυτό βρίθει από ιδιότητες, γι’ αυτό και από την αρχαιότητα το χρησιμοποιούσαν ευρέως. Οι σημαντικότερες αναφέρονται παρακάτω.
- Είναι αντιφλεγμονώδες και λειτουργεί ως επουλωτικό για πληγές και εγκαύματα καθώς και ως παυσίπονο για εσωτερικούς και εξωτερικούς πόνους, κυρίως με εξωτερική επάλοιψη ελαίου.. Θεωρείται από τα καλύτερα αναλγητικά βότανα.
- Δρα ως αντικαταθλιπτικό. Με εσωτερική χρήση ως έγχυμα ή βάμμα ή εκχύλισμα.
- Είναι ηρεμιστικό, αγχολυτικό και τονωτικό για την αποκατάσταση των νεύρων, με χρήση κυρίως εσωτερικά ως έγχυμα ή βάμμα ή εκχύλισμα.
- Βελτιώνει την ποιότητα του ύπνου και δρα αποτελεσματικά κατά της αϋπνίας, κυρίως ως έγχυμα ή βάμμα ή εκχύλισμα αλλά και με εξωτερική επάλοιψη ελαίου.
- Καταπραϋντικό και ανακουφιστικό σε βρογχίτιδα, βήχα και άσθμα με εσωτερική χρήση όπως αναφέρθηκε πιο πάνω.
- Βοηθά σε στομαχικές και εντερικές διαταραχές, με εσωτερική χρήση όπως αναφέρθηκε πιο πάνω.
Η πιο γνωστή παραδοσιακά χρήση του είναι η παρασκευή βαλσαμελαίου. Την περίοδο της ανθοφορίας (μέσα Ιουνίου), συλλέγουμε τις ανθοφόρες κορυφές και τα ανώτερα φύλλα του φυτού, τα αφήνουμε λίγες ώρες σε σκιερό μέρος για να απωλέσουν αρκετή από την υγρασία τους και τα τοποθετούμε σε γυάλινο βάζο που κλείνει, προσθέτοντας γνήσιο ελαιόλαδο μεχρι να καλυφθούν. Τα αφήνουμε στον ήλιο για 40 μέρες και μετά το λάδι μας είναι έτοιμο, εμπλουτισμένο με τα εκχυλίσματα του βοτάνου και τις ιδιότητές του. Θα παρατηρήσουμε ότι θα πάρει κόκκινο χρώμα, από την υπερικίνη, που είναι και η δραστικότερή του ουσία. Αφού το σουρώσουμε το βάζουμε σε καθαρό μπουκάλι έτοιμο για κάθε χρήση.
Το βαλσαμέλαιο μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε εξωτερικά με επάλοιψη για επούλωση πληγών, ανακούφιση πόνων ή εγκαυμάτων, καταπολέμηση φλεγμονών, τσιμπήματα εντόμων ή και για πιασίματα μυών. Εσωτερικά μπορούμε να το λάβουμε προσθέτοντας λίγες σταγόνες σε ένα ποτήρι νερό.
Με παρόμοια μέθοδο μπορούμε να παρασκευάσουμε και το βάμμα χωρίς όμως να εκτεθεί στον ήλιο. Εμβαπτίζουμε σε αλκοόλ (ζιβανία) το φυτικό μας υλικό και το αφήνουμε για 40 μέρες σε δροσερό και σκιερό μέρος. Στην συνέχεια το σουρώνουμε, το αποθηκεύουμε και το χρησιμοποιούμε ομοίως με το εκχύλισμα αλλά μόνο εσωτερικά.
Επίσης, αποξηραίνοντας τα χρήσιμα μέρη του φυτού που έχουμε συλλέξει μπορούμε να παρασκευάσουμε έγχυμα (τσάι) για εσωτερική λήψη όπου χρειαστεί.
ΠΡΟΣΟΧΗ
Όπως όλα τα ωφέλιμα βότανα χρειάζονται προσοχή στην χρήση τους έτσι κι αυτό.
- Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή όταν χορηγείται ταυτόχρονα με άλλα φάρμακα. Ενδεχομένως να αλληλεπιδρά ή να επηρεάζει άλλους παράγοντες, αφού κάποια ορισμένα φάρμακα περιέχουν βάλσαμο. Σε τέτοιες περιπτώσεις επιβάλλεται η ιατρική συμβουλή.
- Η πολύ συχνή εσωτερική χρήση μπορεί να προκαλέσει εμετούς ή διάρροιες.
- Η Υπερικίνη μπορεί να προκαλέσει φωτοευαισθησία. Γι’ αυτό καλύτερα να χρησιμοποιείται, είτε εσωτερικά είτε εξωτερικά όταν δεν θα υπάρχει άμεση έκθεση στον ήλιο.
- Δεν συστήνεται η εσωτερική χρήση του για εγκύους και θηλάζουσες.
- Στην συγκομιδή ΔΕΝ συμπεριφερόμαστε ληστρικά και πλεονεκτικά. Μαζεύουμε λίγα από τα ωφέλιμα μέρη (άνθη και φύλλα) από κάθε φυτό και οπωσδήποτε ΔΕΝ τα ξεριζώνουμε. Η αλόγιστη υπερεκμετάλλευση θα οδηγήσει κάποια φυτά στην εξαφάνιση.