Ἀρχιμανδρίτου Φωτίου Ἰωακεὶμ
Ἀνάμεσα στὸ πλῆθος τῶν ἁγίων ἐπισκόπων, ποὺ λάμπρυναν τὸ νοητὸ στερέωμα τῆς κατὰ Κύπρον Ἐκκλησίας, περιλαμβάνεται ἡ ἐκλεκτὴ ὁμήγυρη τῶν ἁγίων ποιμεναρχῶν τῆς ἐπισκοπῆς Καρπασίου, μέσα στὴν ὁποία ἀδιαμφισβήτητα κατέχει ἐξέχουσα θέση ὁ θεοφόρος πατὴρ ἡμῶν Θύρσος, ἐπίσκοπος Καρπασίας, ὁ ἀναχωρητής. Οἱ λοιποὶ ὁμόθρονοι ἅγιοι ἐπίσκοποι Καρπασίου εἶναι οἱ θεοφόροι πατέρες ἡμῶν Φίλων, Συνέσιος καὶ Σωσικράτης.
Οἱ σωζόμενες ἱστορικο-φιλολογικὲς πηγὲς γιὰ τὸ πρόσωπο καὶ τὸν βίο τοῦ ἁγίου Θύρσου εἶναι δυστυχῶς πενιχρές. Γιὰ παράδειγμα, δὲν περιλαμβάνεται στὸ λεγόμενο Συνοδικὸν τῆς Ὀρθοδοξίας τῆς Ἐκκλησίας Κύπρου —ὅπως ἀσφαλῶς δὲν περιλαμβάνονται καὶ ἀρκετοὶ ἐπίσκοποι τῆς νήσου, γνωστοὶ ἀπὸ ἄλλες πηγές. Τὴν παλαιότερη ἀγιολογικὴ πηγὴ γιὰ τὸν ἅγιο Θύρσο ἀποτελεῖ τὸ λεγόμενο Πεντέορτον χειρόγραφο τοῦ Καρπασίτη μοναχοῦ Ἀκακίου, ποὺ συνέγραψε τὸ 1733 καὶ στὸ ὁποῖο περιέλαβε Ἀκολουθίες καὶ σύντομα συναξάρια πέντε ἁγίων τῆς ἐπισκοπῆς Καρπασίου, μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ τοῦ ἁγίου Θύρσου. Οἱ αὐτὲς παραδόσεις καὶ παρόμοιες Ἀκολουθίες πρὸς τὸ χειρόγραφο τοῦ Ἀκακίου περιλαμβάνονται καὶ στὸ χειρόγραφο Μητροπόλεως Κιτίου 25, ποὺ γράφηκε τὸ 1805 ἀπὸ τὸν Ἀντώνιο Τεϊρμεντζόγλου, προσκυνητή, ὁ ὁποῖος ἐν προκειμένῳ ἀντιγράφει τὸν Ἀκάκιο, ἀλλὰ κατὰ τρόπο ἐλεύθερο.
Στὸ ἐπίτομο συναξάριό του, ὁ Ἀκάκιος διασώζει σχετικὲς πρὸς τὸν ἅγιο Θύρσο παραδόσεις καὶ ὁρισμένα θαύματά του. Παρόλο ποὺ τὰ ἐκεῖ χρονολογικὰ στοιχεῖα ποὺ παρέχει εἶναι νεφελώδη καὶ συγκεχυμένα —καὶ ποὺ βεβαίως ἐκφράζουν τὶς ἀντιλήψεις τῆς ἐν Κύπρῳ ἐποχῆς τῆς ὄψιμης Τουρκοκρατίας—, ἐνυπάρχει σ᾽ αὐτὰ ἕνας βέβαιος ἱστορικὸς πυρήνας. Ὁ ἅγιος θεωρεῖται ἐκεῖ γόνος τῆς Καρπασίας καὶ ὅτι, μετὰ ἀπὸ εὐδόκιμη ἀρχιερατεία, παραιτήθηκε τοῦ θρόνου τοῦ Καρπασίου καὶ ἀσκήτευσε σὲ παραθαλάσσιο σπήλαιο κοντὰ στὸ χωριὸ Ἁγία Τριάδα Αἰγιαλούσης, ὅπου καὶ τάφηκε μετὰ τὴν ὁσιακή του κοίμηση.
Κατὰ τὴν συνήθη τάξη τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας, ἀργότερα, μὲ τὴν παγίωση στὴ συνείδηση τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας τῆς πεποίθησης γιὰ τὴν ἁγιότητά του, κτίσθηκε στὸ ὄνομά του ἕνας ἀρχικὸς βυζαντινὸς ναὸς στὸν χῶρο, ὅπου ἐνσωματώθηκε τὸ σπήλαιο καὶ ὁ τάφος του [Εἰκ. 2]. Ὁ σήμερα σωζόμενος ναός του, μονόκλιτος καὶ καμαροσκέπαστος, ὅπου ἐντάχθηκαν ἀρχιτεκτονικὰ μέλη ἀπὸ παλαιότερες φάσεις, χρονολογεῖται στοὺς 14ο/15ο αἰῶνες [Εἰκ. 3]. Τὸ ἔτος 1911, προφανῶς ἕνεκα τῆς σταδιακῆς ἐρείπωσης τοῦ ναοῦ τούτου καὶ τοῦ μικροῦ του μεγέθους, ἀνηγέρθη νέος εὐρυχωρότερος ναὸς σὲ ψηλότερο ἐπίπεδο.
Ἰδιαίτερα σημαντικὸ ἀρχαιολογικὸ τεκμήριο γιὰ τὴν ἐποχὴ ἀκμῆς τοῦ ἁγίου Θύρσου ἀποτελεῖ ὁ ὡς ἄνω τάφος του μέσα στὸν παλαιό του ναό, ὁ ὁποῖος, παρὰ τὶς σαφεῖς μεταγενέστερες ἐπεμβάσεις, ἀρχικὰ ὑπῆρξε προφανέστατα ἕνα ἀρκοσόλιο (τοξωτὸς καμαροσκέπαστος τάφος ποὺ συνηθιζόταν κατὰ τὴν ὑστερορωμαϊκὴ/πρωτοβυζαντινὴ περίοδο) [Εἰκ. 4]. Ἔτσι μποροῦμε νὰ συμπεράνουμε ὅτι ὁ ἅγιος ἔζησε κατὰ τὴν πρώιμη βυζαντινὴ περίοδο. Ἐξάλλου, τὸ ἔθος τῆς παραιτήσεως ἀπὸ τοῦ θρόνου ὁρισμένων ἐπισκόπων γιὰ νὰ τελειωθοῦν στὴ συνέχεια ὡς ἁπλοὶ μοναχοὶ —ὅπως δηλαδὴ ἔπραξε καὶ ὁ ἅγιος Θύρσος— εἶναι ἀρκετὰ πρώιμο. Καὶ στὴν περίπτωση τῆς Ἐκκλησίας Κύπρου ἔχουμε μεταξὺ ἄλλων τὸ λαμπρὸ παράδειγμα τοῦ ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντίας Σεργίου (642-660[;]), ὁ ὁποῖος παραιτήθηκε τῆς ἀρχιεπισκοπῆς καὶ τελειώθηκε ἀσκητικὰ στὸ Ὄρος Σινᾶ.
Περαιτέρω, ἰδιαίτερης σημασίας κρίνεται καὶ ἡ τοιχογραφία τοῦ ἁγίου Θύρσου στὸν ὄχι μακρὰν τοῦ ναοῦ του κείμενο ναὸ τοῦ Ἁγίου Γεωργίου Σακκᾶ, κοντὰ στὴν Ἁγία Τριάδα Αἰγιαλούσης, ποὺ χρονολογεῖται περίπου στὸν 12ο αἰώνα [Εἰκ. 5]. Στὸν ἴδιο ἐξάλλου ναὸ σώζεται τοιχογραφία καὶ τοῦ ἁγίου Συνεσίου ἐπισκόπου Καρπασίου τῆς αὐτῆς χρονολογίας. Σώζονται ἐπίσης καὶ μεταγενέστερες φορητὲς εἰκόνες τοῦ ἁγίου Θύρσου, χρονολογούμενες ἀπὸ τὸν 17ο αἰώνα κ. ἑξ.
Τεμάχια τῶν ἰερῶν λειψάνων τοῦ ἁγίου Θύρσου βρίσκονται στὴν Ἱερὰ Ἀρχιεπισκοπὴ Κύπρου.
Στὸν ἀνωτέρω παλαιὸ ναὸ τοῦ Ἁγίου Θύρσου, σὲ εἰδικὸ σημεῖο ὅπου κατέρχεται κάποιος ἀπὸ μικρὴ κλίμακα, ὑπάρχει ἕνας βυζαντινὸς «κόλυμβος», ὅπου ἀναβλύζει τὸ γνωστό του ἁγίασμα, φημισμένο γιὰ τὴ θεραπεία δερματικῶν παθήσεων. Σύμφωνα μάλιστα μὲ τοπικὴ παράδοση, μετὰ τὴν ἐπάλειψη μὲ τὸ ἁγίασμα, ὁ πιστὸς δὲν πρέπει νὰ ἀναχωρήσει ἀπὸ ἐκεῖ, ἐὰν προηγουμένως δὲν τὸ ἀποπλύνει στὴν παρακείμενη θάλασσα.
Ἡ μνήμη τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν Θύρσου τελεῖται στὶς 23 Ἰουλίου.
Ταῖς αὐτοῦ πρεσβείαις, Χριστὲ ὁ Θεός, τῶν ὁρωμένων καὶ ἀοράτων ἐχθρῶν ἐλευθέρωσον καὶ σῶσον ἡμᾶς. ἀμήν.
Βιβλιογραφία: Χρήστου Ταουσιάνη, Ἡ ἐπισκοπὴ Καρπασίας, Λευκωσία 1996· τόμος Καρπασία. Πρακτικὰ Α´ Ἐπιστημονικοῦ Συνεδρίου, Λεμεσὸς 2010. Νέα Ἀκολουθία τοῦ ἁγίου, ποίημα τοῦ Ὑμνογράφου Χαραλάμπους Μπούσια, μαζὶ μὲ πλούσια βιβλιογραφία, περιλήφθηκε στὴ σειρὰ Κύπρια Μηναῖα, Θ´ (Ἰούλιος), σσ. 158-171.